Alimlər 155 milyon il əvvəl yoxa çıxan qitəni tapdı

Təxminən 155 milyon il əvvəl Argoland adlı bir qitə indiki Avstraliyadan ayrılaraq izsiz-tozsuz yoxa çıxmışdı. İllərlə davam edən geoloji tapmacaların birləşdirilməsindən sonra, elm adamları onu tapdıqlarını elan edirlər: tək bir yerdə deyil, Cənub-Şərqi Asiyanın dəniz dibində qitə fraqmentləri şəklində. Utrext Universitetinin tədqiqatçılarının apardığı bu yeni araşdırma, qitələrin necə hərəkət etdiyi və yox olduğu barədəki köhnə fərziyyələrə meydan oxuyur. Argoland tək, bütöv bir quru kütləsi kimi hərəkət etmək əvəzinə, Şərqi İndoneziya və Myanmanın bəzi hissələri kimi ada zəncirlərinin altında, göz önündə gizlənən çoxsaylı qitə zolaqlarına parçalanmışdı. Argolandın yox olması uzun müddət geoloqları heyrətləndirmişdi. Qitələr parçalanarkən adətən aydın sübutlar – səyahətlərinə dair işarə edən qaya formasiyaları, fosil izləri və ya dağ qalıqları qoyurlar. Argoland vəziyyətində bu əlamətlər yox idi. Bu yoxluq onun taleyi ilə bağlı ciddi suallar doğururdu: Bəs o, okeanın dərinliklərinə batmış, mantiyaya qarışmış, yoxsa elm adamlarının təsəvvür etdiyi kimi heç vaxt mövcud olmamışdı?

Argoland Yox Olmadı — O, Parçalandı

Digər qədim quru kütlələrinin Qondvana superqitəsindən ayrıldığı kimi, Argoland da Avstraliyadan təmiz şəkildə qopmaq əvəzinə, sürüşməsinin erkən mərhələsində kiçik parçalara ayrıldı. Bu qırıqlar zamanla ayrı-ayrı hərəkət edərək, onların trayektoriyasını izləməyi çətinləşdirirdi. Tədqiqatın əsas müəllifi Eldert Advokaat "Live Science"ə verdiyi müsahibədə bölgədəki məlum geoloji fraqmentləri birləşdirmək üçün əvvəlki cəhdlərə istinad edərək, "Heç nə uyğun gəlmirdi" deyib. Bu parçalanma effekti Argolandın müəyyən edilməsini xüsusilə çətinləşdirirdi. Afrika və Cənubi Amerika qitələrinin bəzi hissələri rift əsaslı bölünmənin klassik nümunələrini nümayiş etdirsə də, Argoland adi formalara müqavimət göstərdi. Utrext komandası nəhayət, Argolandın əvvəlcə mikroqitələr toplusu kimi meydana çıxdığı fərziyyəsini irəli sürdü və bu, sirrin həllində əsas rol oynadı. Mətbuat bəyanatına görə, araşdırma bu fraqmentlərin əksəriyyətinin İndoneziyanın şərq tərəfinə doğru sürükləndiyini, bəzilərinin isə Myanmanın yaxınlığında qurtardığını ortaya qoydu. Coğrafi yayılma, bir "lent qitəsi" fikri ortaya çıxana qədər, parçalara vahid bir tam olaraq baxmağı çətinləşdirirdi.

Elm Adamları "Arqopelaq" Fikrini Təqdim Edir

Argolandın parçalanmış strukturunu daha yaxşı təsvir etmək üçün tədqiqatçılar yeni bir termin işlətdilər: Arqopelaq. Qitəni tək bir kütlə kimi görmək əvəzinə, onu "çox geniş və parçalanmış bir ansambl", əsasən, okean dibi ilə ayrılmış, lakin hələ də geoloji cəhətdən əlaqəli qitə fraqmentləri toplusu kimi başa düşülməsi lazım olduğunu irəli sürdülər. Tədqiqatın həmmüəllifi olan geoloq Douwe van Hinsbergenin dediyinə görə, bu rekonstruksiyalar yalnız akademik sirləri həll etmək üçün deyil. O qeyd edir: "Bu rekonstruksiyalar biomüxtəliflik və iqlimin təkamülü, yaxud xammal tapmaq kimi prosesləri başa düşmək üçün həyati əhəmiyyətə malikdir." Tapıntılar "Gondwana Research" adlı nüfuzlu elmi jurnalda dərc edilib. Tədqiqatçılar, qitələrin həmişə sərt bloklar kimi davrandığı fərziyyəsindən imtina etmədən bu rekonstruksiyanın mümkün olmadığını vurğuladılar. Argoland vəziyyətində, həm geoloji, həm də konseptual çeviklik əsas idi.

Qitə İpuçları Növlərin Ayrılmasına Yardım Edir

Geoloji təsirlərindən əlavə, Argolandın yenidən kəşfi elm adamlarına bioloji bir sirri: Uolles xəttini anlamağa kömək edə bilər. Bu görünməz sərhəd İndoneziyadan keçir və qərbdə fillər və pələnglər kimi plasentar məməliləri, şərqdə isə kisəlilər və tutuquşular kimi fərqli ekosistemləri ayırır. Bu ayrılığın kəskinliyi uzun müddət tədqiqatçıları çaşdırmışdı. İndi mümkün bir izah Argolandın özündə yatır. Avstraliyadan ayrılarkən, o, öz fauna populyasiyalarını daşıya bilərdi ki, bu da sonradan kontinental fraqmentlər bölgə ilə toqquşanda Cənub-Şərqi Asiya faunası ilə qismən qarşılıqlı əlaqədə oldu. Advokaat Argolandın hərəkətinin və nəticədə yerləşməsinin Uolles xəttinin ayrılığını gücləndirə biləcəyini irəli sürdü. Belədirsə, bu geoloji tapmaca müəyyən növlərin qədim ada zəncirləri boyunca necə miqrasiya etdiyini, ya da etmədiyini anlamaq üçün də əsas ola bilər.

24 saat