BMT: Süni İntellekt Varlı-Kasıb Uçurumu Yarada Bilər

BANQKOK (AP) — Süni intellektin vəd etdiyi yeniliklərin arxasında data yönümlü dünyada onsuz da dezavantajlı vəziyyətdə olan insanlara necə təsir edə biləcəyi də daxil olmaqla, çətin reallıqlar durur.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı (UNDP) tərəfindən yeni dərc edilən bir hesabatda qeyd olunur ki, süni intellektdən əldə olunan qazancların əksəriyyəti, texnologiyanın gücündən əsas ehtiyaclara, eləcə də qabaqcıl biliklərə çıxışdakı boşluqları aradan qaldırmaq üçün istifadə edilmədikcə, varlı ölkələr tərəfindən mənimsəniləcək.

Çərşənbə axşamı yayımlanan hesabat vəziyyəti sənaye inqilabı zamanı bir çox Qərb ölkəsinin sürətli modernləşmə yaşadığı, digərlərinin isə geri qaldığı "Böyük Fərqlənmə" ilə müqayisə edir.

Süni İntellekt və Yeni "Böyük Fərqlənmə" Riski

Şirkətlərin və digər qurumların süni intellekti necə istifadə edəcəkləri ilə bağlı suallar, onun insanların gördüyü bəzi işləri kompüterlər və robotlarla əvəz etmək və ya dəyişdirmək potensialı nəzərə alınaraq, demək olar ki, universal narahatlıq mövzusudur. Lakin süni intellektə yönəldilən diqqətin çoxu məhsuldarlıq, rəqabət qabiliyyəti və böyüməyə fokuslansa da, müəlliflər daha vacib sualın bunun insan həyatı üçün nə demək olacağı olduğunu vurğulayırlar.

London İqtisadiyyat Məktəbinin əməkdaşı və hesabatın əsas müəllifi Maykl Mutukrişna jurnalistlərə açıqlamasında "Biz texnologiyanın rolunu həddən artıq vurğulayırıq" deyib. Banqkokda hesabatın təqdimatında video vasitəsilə çıxış edən Mutukrişna "Texnologiyanı yox, insanları birinci plana qoymalıyıq" deyib. Bu, rəqəmsal bərabərsizlikin dərinləşməsinin qarşısını almaq üçün vacibdir.

İnsan Mərkəzli İnkişaf Vədləri və Çağırışları

İnkişaf etmiş ölkələrdə belə, data mərkəzlərinin həddən artıq elektrik və su istehlak etməsi narahatlıq doğurur. Artan tələbatı ödəmək üçün elektrik enerjisi istehsalının artırılması qlobal istiləşməyə səbəb olan qalıq yanacaqlardan karbon emissiyalarının məhdudlaşdırılması istiqamətində irəliləyişlərə mane ola, eyni zamanda sağlamlıq üçün təhlükələr yarada bilər.

Texnologiya etik, məxfilik və kiberhücumlarla bağlı narahatlıqları artırır: tədqiqatçılar hakerlərin kiberhücumların bəzi hissələrini avtomatlaşdırmaq üçün süni intellektdən istifadə etdiyini aşkar ediblər. Həmçinin, yanlış məlumat yayan və ya cinayət fəaliyyətlərini asanlaşdıran deepfake problemi də mövcuddur. Bu amillər rəqəmsal bərabərsizliklə yanaşı, yeni sosial təhdidlər yaradır.

Qlobal Bərabərsizliklər və Rəqəmsal İnklüzivlik

Tədqiqat göstərir ki, Çin, Yaponiya, Cənubi Koreya və Sinqapur kimi Asiya ölkələri süni intellekt alətlərindən faydalanmaq üçün yaxşı mövqeyə malikdir. Lakin Əfqanıstan, Maldiv adaları və Myanma kimi yerlərdə isə süni intellektin hesablama potensialından istifadə etmək üçün lazımi bacarıqlar, etibarlı enerji təchizatı və digər resurslar yoxdur. Ölkələr daxilindəki regional bərabərsizliklər, hətta inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda belə, bəzi yerlərin geri qalma ehtimalını artırır.

Hesabatda qeyd olunur ki, Asiya-Sakit okean regionunun təxminən dörddə birində onlayn çıxış imkanı yoxdur. UNDP-nin Asiya-Sakit okean regionu üzrə baş iqtisadçısı Filip Şellekens bildirib ki, əgər bu boşluqlar aradan qaldırılmazsa, milyonlarla insan qlobal iqtisadiyyatda tam iştirak etmək üçün tələb olunan cihazlardan, rəqəmsal ödəniş sistemlərindən, rəqəmsal şəxsiyyət vəsiqələrindən, təhsil və bacarıqlardan məhrum qala, daha da geri düşə bilər. Bu, ciddi bir rəqəmsal bərabərsizlik problemidir.

Digər risklərə yanlış məlumatlar və dezinformasiya, məxfilik hüquqlarını pozan müşahidə sistemləri və azlıqlara və ya digər qruplara qarşı qərəzləri gücləndirən "qara qutu" kimi fəaliyyət göstərə bilən sistemlər daxildir. Şellekens qeyd edib ki, buna görə də şəffaflıq və effektiv tənzimləmələr süni intellektin ədalətli və hesabatlı şəkildə istifadəsini təmin etmək üçün kritik mühafizəçilərdir. O deyib: "Biz daha çox balans, daha az isteriya və şouya inanırıq."

Süni intellekt elektrik enerjisi, yollar və indi də internet kimi müasir həyat üçün əsaslı bir vasitəyə çevrilir, buna görə də hökumətlər rəqəmsal infrastruktura, təhsilə və təlimə, ədalətli rəqabətə və sosial müdafiəyə daha çox sərmayə qoymalıdırlar. Hesabatda deyilir ki, "Məqsəd, hər bir ölkənin və cəmiyyətin süni intellektdən faydalanmasını təmin etmək, eyni zamanda risk altında olanları qorumaqla, ona çıxışı demokratikləşdirməkdir."

24 saat