Filistinin dövlət olma mübarizəsi Birinci Dünya Müharibəsindən sonra Yaxın Şərqin yenidən formalaşması ilə əlaqədardır. Böyük Britaniyanın 1917-ci ildə Balfur Bəyannaməsi ilə yəhudi xalqı üçün Filistində “milli yurd” vədi regionda gərginlikləri alovlandırdı.
1947-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) Filistinin bir yəhudi və bir ərəb dövləti olaraq bölünməsini nəzərdə tutan 181 saylı qərarı qəbul etdi. Bu plan 1948-ci ildə İsrailin müstəqilliyini elan etməsi və ardınca baş verən Ərəb-İsrail Müharibəsi ilə tətbiq oluna bilmədi. Bu müharibə yüz minlərlə Filistinlinin yurd-yuvasından didərgin düşməsinə səbəb oldu və “Nəkbə” (Fəlakət) olaraq xatırlanan faciə ilə nəticələndi.
14 may 1948-ci ildə İngilis Mandatının sona çatması ilə David Ben-Gurion İsrail dövlətinin qurulduğunu elan etdi. Bu, Filistinlilər üçün Nəkbənin başlanğıcı hesab olunur. 1947-1949-cu illər arasında təxminən 700 min – 750 min Filistinli, yəni dövrün əhalisinin təxminən 80 faizi evlərindən və torpaqlarından qovuldu.
15 noyabr 1988-ci ildə Filistin Qurtuluş Təşkilatının (FQT) lideri Yasir Ərəfat Əlcəzairdə Filistin Milli Şurasının toplantısında Qüdsü paytaxt elan edərək müstəqil Filistin dövlətini qurdu. Bu, Filistin dövlətinin beynəlxalq dövlət tanınması prosesinin başlanğıcı oldu. Elə həmin gün Türkiyə daxil olmaqla 13 ölkə Filistini tanıdı.
FİLİSTİN DÖVLƏTİNİ TANIYAN ÖLKƏLƏR
16 noyabr 1988-ci ildə elanın dərhal ardından Filistin dövlətini ilk gündə tanıyan ölkələr: Türkiyə, Bəhreyn, Əlcəzair, İndoneziya, Mərakeş, İraq, Küveyt, Liviya, Malayziya, Mavritaniya, Somali, Tunis və Yəmən oldu.
2025-ci il etibarilə 147 BMT üzvü ölkə Filistin dövlətini rəsmən tanıdı. Bunların böyük hissəsi Asiya, Afrika və Latın Amerikası ölkələridir. Qabarıq olanlar arasında Çin, Rusiya, Cənubi Afrika, Braziliya və İndoneziya kimi regional güclər var.
Bundan əlavə, Avropada əvvəllər İsveç (2014), Şərqi Avropa ölkələrinin əksəriyyəti və son olaraq İspaniya, Norveç, İrlandiya (2024) da Filistini tanıyanlar arasında yer aldı. Dövlət tanınmasına dair tam siyahı belədir:
Quruluş ili 1988 bitmədən Filistini tanıyan ölkələr: Əfqanıstan, Banqladeş, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Qətər, Kuba, Madaqaskar, Nikaraqua, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı, Serbiya, İordaniya, Zambiya, Albaniya, Bruney, Cibuti, Mavritaniya, Sudan, Qambiya, Hindistan, Misir, Nigeriya, Kipr, Çexiya, Slovakiya, Seyşel adaları, Şri Lanka, Namibiya, Belarus, Rusiya, Ukrayna, Vyetnam, Çin, Burkina Faso, Qvineya, Qvineya-Bisau, Kamboca, Komor adaları, Mali, Monqolustan, Seneqal, Macarıstan, Şimali Koreya, Niger, Rumıniya, Tanzaniya, Yeşil Burun Adaları (Kabo Verde), Bolqarıstan, Maldiv adları, Qana, Toqo, Zimbabve, Çad, Laos, Syerra Leone, Uqanda, Konqo Respublikası, Anqola, Mozambik, San-Tome və Prinsipi, Qabon, Oman, Polşa, Konqo DR, Botsvana, Nepal, Burundi, Mərkəzi Afrika Respublikası, Ruanda.
2025-ci il avqust ayına qədər Filistin dövlətini tanıyan ölkələr: Efiopiya (4 yanvar 1989), İran (4 fevral 1989), Benin (12 may 1989), Keniya (12 may 1989), Ekvatorial Qvineya (may 1989), Vanuatu (21 avqust 1989), Filippinlər (4 sentyabr 1989), Esvatini (1 iyul 1991), Qazaxıstan (6 aprel 1992), Azərbaycan (15 aprel 1992), Türkmənistan (17 aprel 1992), Gürcüstan (25 aprel 1992), Bosniya və Herseqovina (27 may 1992), Tacikistan (2 aprel 1994), Özbəkistan (25 sentyabr 1994), Papua Yeni Qvineya (4 oktyabr 1994), Cənubi Afrika (15 fevral 1995), Qırğızıstan (noyabr 95), Malavi (23 oktyabr 1998), Şərqi Timor (1 mart 2004), Paraqvay (25 mart 2005), Monteneqro (24 iyul 2006), Kosta Rika (5 fevral 2008), Livan (30 noyabr 2008), Fil Dişi Sahili (1 dekabr 2008), Venesuela (27 aprel 2009), Dominikan Respublikası (15 iyul 2009), Braziliya (1 dekabr 2010), Argentina (6 dekabr 2010), Boliviya (17 dekabr 2010), Ekvador (24 dekabr 2010), Çili (7 yanvar 2011), Qayana (13 yanvar 2011), Peru (24 yanvar 2011), Surinam (26 yanvar 2011), Uruqvay (15 mart 2011), Lesoto (3 may 2011), Cənubi Sudan (14 iyul 2011), Suriya (18 iyul 2011), Liberiya (19 iyul 2011), El Salvador (25 avqust 2011), Honduras (26 avqust 2011), Sent Vinsent və Qrenadinlər (29 avqust 2011), Belize (9 sentyabr 2011), Dominika (19 sentyabr 2011), Antiqua və Barbuda (22 sentyabr 2011), Qrenada (25 sentyabr 2011), İslandiya (15 noyabr 2011), Tayland (18 yanvar 2012), Qvatemala (9 aprel 2013), Haiti (27 sentyabr 2013), İsveç (30 oktyabr 2014), Sent-Lüsiya (14 sentyabr 2015), Kolumbiya (3 avqust 2018), Sent Kits və Nevis (29 iyul 2019), Barbados (19 aprel 2024), Yamayka (22 aprel 2024), Trinidad və Tobago (2 may 2024), Bahamalar (7 may 2024), İrlandiya (28 may 2024), İspaniya (28 may 2024), Norveç (28 may 2024), Sloveniya (4 iyun 2024), Ermənistan (21 iyun 2024), Meksika (5 fevral 2025).
FİLİSTİN DÖVLƏTİNİ TANIMAYAN ÖLKƏLƏR
Filistini tanımayan ölkələr arasında isə hazırda ABŞ, Böyük Britaniya, Almaniya, Yaponiya, Avstraliya kimi ölkələr yer alır. Bu ölkələr adətən Filistin dövləti statusunun və dövlət tanınmasının İsraillə birbaşa danışıqlar nəticəsində müəyyən edilməli olduğunu müdafiə edirlər. Məsələn, ABŞ 2024-cü ilin aprelində BMT Təhlükəsizlik Şurasında Filistin dövlətinin tam üzvlüyünə veto qoydu və “iki dövlətli həllin danışıqlar yolu ilə təmin edilməli olduğunu” bildirdi. Almaniya da oxşar mövqe tutaraq, Filistin dövlətinin dövlət tanınması üçün iki tərəf arasında razılaşdırılmış bir müqaviləni şərt qoyur.
Filistini tanımayan ölkələrin tam siyahısı: Almaniya, Amerika Birləşmiş Ştatları, Andorra, Avstraliya, Avstriya, Belçika, Böyük Britaniya, Danimarka, Eritreya, Estoniya, Fici, Finlandiya, Cənubi Koreya, Xorvatiya, Hollandiya, İsrail, İsveçrə, İtaliya, Yaponiya, Kamerun, Kanada, Kiribati, Şimali Makedoniya, Latviya, Lixtenşteyn, Litva, Lüksemburq, Marşall Adaları, Mikroneziya, Moldova, Monako, Myanma, Nauru, Palau, Panama, Portuqaliya, Samoa, San Marino, Sinqapur, Solomon Adaları, Tonqa, Tuvalu, Yeni Zelandiya, Yunanıstan.
Sentyabr Ayında DÖVLƏT TANINMASINA HAZIRLAŞAN 5 ÖLKƏ
2025-ci ilin sentyabr ayında keçiriləcək BMT Baş Assambleyası Filistin dövlətinin dövlət tanınması prosesində əhəmiyyətli bir dönüş nöqtəsi ola bilər. Fransa 2025-ci il iyulun 24-də Filistin dövlətini tanıyacağını elan etdi və bu qərarın BMT Baş Assambleyasında rəsmən açıqlanacağı bildirildi.
Böyük Britaniya da Filistin dövlətini tanımağa hazırlaşır. Baş nazir Keyr Starmer 2025-ci il iyulun 29-da verdiyi açıqlamada, İsrailin Qəzzadakı insani vəziyyəti yaxşılaşdırmaq üçün hərtərəfli addımlar atmayacağı təqdirdə Filistin dövlətini sentyabrda tanıyacaqlarını bildirdi. Bundan əlavə, Malta və Sloveniya da “uyğun şərtlər yarandıqda” Filistin dövlətini tanımağa hazır olduqlarını ifadə etdilər.
Kanadanın Baş naziri Mark Kerney də iyulun 30-da İsrailin işğal etdiyi Qəzzadakı tətbiqlərini pisləyərkən, sentyabrda yenidən BMT Baş Assambleyasında Filistin dövlətinin “dövlət tanınmasına” nail olacaqlarını qeyd etdi.
FİLİSTİN DÖVLƏTİNİN DÖVLƏT TANINMASININ MƏNASI
İki dövlətli həll, 1990-cı illərdə başlayan Oslo Sülh Prosesində ortaya qoyulan və İsrail ilə Filistinin sülh içində yan-yana iki ayrı dövlət olaraq var olmasını hədəfləyən bir plan idi. Lakin sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi, Qüdsün statusu, Filistinli qaçqınların geri dönüş hüququ və məskunlaşma yerləri kimi əsas məsələlərdə anlaşılmazlıqlar səbəbindən bu proses 2014-cü ildə dayandı.
Filistin dövlətinin dövlət tanınması, simvolik olmaqdan əlavə, praktik nəticələr də doğura bilər. Dövlət tanınması Filistinin beynəlxalq təşkilatlara tam üzv olma, beynəlxalq məhkəmələrdə hüquq tələb etmə və diplomatik əlaqələr qurma qabiliyyətini gücləndirir. Məsələn, Filistinin Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə üzv olması İsrailə qarşı hüquqi addımlar ata bilməsini təmin edir.
FİLİSTİN BAYRAĞININ HİKAYƏSİ
Filistin bayrağının hekayəsi Filistin xalqının kimliyi, mübarizəsi və tarixi bağları ilə iç-içədir. Filistin bayrağı müasir forması ilə ilk dəfə 1916-cı ildəki Ərəb Üsyanı zamanı ortaya çıxan pan-ərəb rənglərindən ilham alır. Bu rənglər (qırmızı, yaşıl, ağ və qara) bugünkü Filistin bayrağı kimi 1964-cü ildə Filistin Qurtuluş Təşkilatı (FQT) tərəfindən rəsmi olaraq qəbul edildi. Bayrağın rənglərinin mənası isə belədir:
- Qara: Ərəb xalqının yaşadığı qaranlıq dövrləri təmsil edir.
- Ağ: Əməvilərin bayrağına göndərmə edərək, ümid, sülh və gələcəyə dair təmiz bir səhifə mənasını daşıyır.
- Yaşıl: Fatimiləri, İslamı və Filistinin bərəkətli torpaqlarını simvollaşdırır.
- Qırmızı üçbucaq: Bayrağın sol tərəfində, dirəyə yaxın bir qırmızı üçbucaq var. Filistin xalqının mübarizə ruhunu, müstəqillik uğrunda verilən savaşı, müqaviməti və digər bütün simvollar üçün tökülən qanları təmsil edir.
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz