Müxalifətin Seçki Dəyişikliklərinə Etirazı
Hindistanın müxalifət partiyaları şərqdəki Bihar ştatında keçiriləcəcək seçkilər ərəfəsində seçici siyahısına edilən dəyişikliklərin ləğv edilməsi tələbi ilə genişmiqyaslı etiraz aksiyası keçiriblər. Noyabr ayında qanunvericilik orqanına seçkilərin planlaşdırıldığı Bihar, ölkənin siyasi mənzərəsində mühüm rol oynayır.
Bazar ertəsi günü paytaxt Yeni Dehlidə yüzlərlə qanunverici və tərəfdarları parlamentdən başlayaraq Seçki Komissiyasının binasına doğru yürüş edərkən polis tərəfindən dayandırılıblar. Polis, müxalifət lideri Rahul Qandi də daxil olmaqla onlarla qanunvericini qısa müddətə nəzarətə götürüb.
Hindistan Milli Konqres Partiyasından olan millət vəkili Qandi, nəzarətə götürüldükdən sonra jurnalistlərə açıqlamasında, "Bu mübarizə siyasi deyil, konstitusiyanı xilas etmək üçündür" deyib. O, "Həqiqət bütün ölkənin gözü önündədir" deyə əlavə edib. NDTV kanalının polis rəsmilərinə istinadən verdiyi məlumata görə, bu etirazda 200-dən çox şəxs iştirak edib.
Biharın Seçici Siyahısı Yenilənməsi Ətrafında Gərginlik
Hindistan müxalifəti Seçki Komissiyasını Bihar ştatında nəhəng seçici siyahısı yenilənməsini tələm-tələsik həyata keçirməkdə ittiham edir. Müxalifətin fikrincə, bu addım çox sayda vətəndaşın səsvermə hüququndan məhrum olmasına səbəb ola bilər. Rahul Qandi keçən həftə Bihar ştatındakı seçici siyahısının yenilənməsini "kasıbların səsvermə hüququndan məحروم etmək üçün institusional oğurluq (chori)" adlandırıb.
Təxminən 80 milyon seçiciyə təsir edən bu yenidən baxış, vətəndaşlardan ciddi sənədləşmə tələbləri irəli sürür. Bu isə həssas qrupların, xüsusən də vətəndaşlıqlarını sübut etmək üçün tələb olunan sənədləri təqdim edə bilməyənlərin seçkilərdən kənarda qalacağı narahatlığına səbəb olub. Tələb olunan sənədlərə doğum şəhadətnamələri, pasportlar və məzuniyyət qeydləri daxildir.
Tənqidçilər və müxalifət liderləri bu cür sənədlərin Hindistanın ən aşağı savadlılıq nisbətinə malik bölgələrindən biri olan Biharda əldə edilməsinin çətin olduğunu bildirirlər. Onlar bu prosesin ən çox azlıqlara, o cümlədən müsəlmanlara təsir edəcəyini və onları səsvermədən məhrum edəcəyini iddia edirlər.
Hindistanda unikal bir milli şəxsiyyət vəsiqəsi yoxdur. Geniş istifadə olunan biometrik əlaqəli şəxsiyyət vəsiqəsi olan Aadhaar, Seçki Komissiyası tərəfindən seçici siyahısının yenilənməsi üçün qəbul edilən sənədlər arasında yer almır. Baş nazir Narendra Modinin rəhbərlik etdiyi hökmran Hindu millətçisi Bharatiya Canata Partiyası (BCP) müxalifət liderlərinin etirazını "anarxiya vəziyyəti yaratmaq üçün yaxşı düşünülmüş bir strategiya" adlandırıb.
Seçki Komissiyasının Açıqlamaları və Gələcək Növbələr
Seçki orqanı seçicilərin hüquqlarından məhrum edilməsi iddialarını rədd edib və heç bir uyğun seçicinin "kənarda qalmayacağına" söz verib. Komissiya, "intensiv yenidən baxışın" "xarici qeyri-qanuni immiqrantların adlarının daxil edilməsinin" qarşısını almaq üçün rutin bir yeniləmə olduğunu bildirib. Komissiyanın məlumatına görə, 2003-cü ildə oxşar bir prosesdə adları daxil edilən 49.6 milyon seçicidən heç bir əlavə sənəd tələb olunmur. Lakin bu, təxminən 30 milyon digər seçicini potensial olaraq həssas vəziyyətdə qoyur. Seçicilərin oxşar seçki siyahısı yenilənməsinin 1.4 milyard əhalisi olan bütün ölkə daxilində təkrarlanması planlaşdırılır.
Bihar, BCP-nin yalnız koalisiya şəklində hökumət qurduğu mühüm bir seçki mübarizəsi bölgəsidir. Buradakı seçki nəticələri Hindistan Parlamentindəki güc balansına təsir edə bilər. BCP yenidən baxışı dəstəkləyərək, yeni seçiciləri qeydiyyata almaq və ölənlərin və ya başqa ştatlara köçənlərin adlarını siyahıdan çıxarmaq üçün zəruri olduğunu bildirib.
Partiya həmçinin bu prosesin qonşu Banqladeşdən gələn sənədsiz müsəlman immiqrantları aşkar etmək üçün vacib olduğunu iddia edib. Lakin bir çox Hindistan vətəndaşı, əksəriyyəti müsəlmanlar, BCP tərəfindən başladılan kampaniya çərçivəsində həbs edilib, hətta Banqladeşə deportasiya ediliblər.
Tənqidçilər və müxalifət liderləri həmçinin bu prosesin 2019-cu ildə Şərqi Hindistanın Assam ştatında keçirilən və təxminən 2 milyon insanın vətəndaşsız qalma riskinə məruz qaldığı vətəndaşlıq siyahısı ilə oxşar olduğunu xəbərdar ediblər. Son vətəndaşlıq siyahısından kənarda qalanların bir çoxu "əcnəbi" elan edilən müsəlmanlar idi. Bəziləri uzun müddət həbsdə qalıblar.
Oxucu Şərhləri
Əvvəlki illərdə Hindistanda seçki siyahılarının dəqiqliyi ilə bağlı müxtəlif iddialar ortaya çıxmışdır. Hər bir siyasi qüvvə özünün üstünlüyünü təmin etmək üçün bu məsələyə xüsusi diqqət yetirir. Bu baxımdan, müxalifətin hərəkətlərini sadəcə bir seçki strategiyası kimi deyil, eyni zamanda mövcud sistemin potensial qüsurlarına qarşı bir etiraz kimi də dəyərləndirmək olar.
Bu cür etiraz aksiyaları, nəticə etibarilə, seçki sisteminin möhkəmləndirilməsinə və ya daha çox şübhə doğurmasına səbəb ola bilər. Belə bir vəziyyətdə, müxalifətin tələblərinin nə dərəcədə əsaslı olduğunu müəyyən etmək üçün əlavə məlumatlara ehtiyac duyulur. Bu etirazların gələcəkdə Hindistanın siyasi mənzərəsini necə formalaşdıracağını zaman göstərəcək. Lakin əsas sual odur ki, bu cür etirazlar Hindistanda demokratiyanın tərəqqisinə xidmət edirmi, yoxsa siyasi parçalanmanı dərinləşdirirmi?
Keçmiş təcrübələrdən çıxarıla biləcək mühüm dərslərdən biri odur ki, seçici siyahılarının qeyri-şəffaf və ya qərəzli şəkildə idarə olunması siyasi gərginliyi artırır və seçkilərin legitimliyini sual altına qoyur. Buna görə də, hazırkı vəziyyətdə Hindistan Seçki Komissiyası tərəfindən tətbiq olunan prosedurların tam şəffaf və bütün siyasi qüvvələrin iştirakı ilə həyata keçirilməsi, həm də müxalifətin narahatlıqlarının əsaslı şəkildə araşdırılması vacibdir. Əgər bu günkü etirazlar 2004-cü il hadisələrindən fərqlənirsə, bu fərq bəlkə də müxalifətin vahid mövqedən çıxış etməsində və ya seçkilərin keçirilməsinin vaxtı və ya əhəmiyyətinin fərqliliyindədir. Ancaq nə olursa olsun, seçici siyahılarının saflığı hər zaman bir dövlətin demokratik institutlarının sağlamlığı üçün fundamental bir məsələ olaraq qalır.
Bu məsələnin həlli üçün müxalifətin yalnız etiraz aksiyaları təşkil etməklə kifayətlənməyib, eyni zamanda Seçki Komissiyası ilə konstruktiv dialoqa girərək, qeyd olunan narahatlıqları aradan qaldırmaq üçün konkret təkliflər irəli sürməsi daha məqsədəuyğun olardı. Məsələn, seçici siyahılarının dəyişikliklərinin auditi üçün qeyri-partizan ekspertlərdən ibarət müstəqil bir komissiyanın yaradılması təklif oluna bilərdi. Bu cür yanaşma, həm müxalifətin narahatlıqlarını ifadə etməsinə imkan verər, həm də seçki prosesinin etibarlılığını artırardı. Beləliklə, siyasi mübarizə daha çox institusional çərçivədə aparılar, ictimai sabitlik qorunmuş olardı.
Müxalifətin bu addımı, seçki prosesinin ədalətli təmin olunması məqsədi daşıyır. Ancaq bu cür etirazların nəticəsində seçki prosesinin daha da mərkəzləşdirilmiş, yoxsa yerli səviyyədə daha gücləndirilmiş idarəetmə ilə tənzimlənəcəyi sualını ortaya çıxarır. Belə bir vəziyyətdə, Hindistanın maliyyə sabitliyi və iqtisadi inkişafı üçün əsas olan səmərəli və etibarlı seçki sisteminin təmin edilməsi, uzunmüddətli perspektivdə bu cür proseslərin daha dürüst və şəffaf şəkildə həyata keçirilməsinə necə təsir edəcək?
Bu vəziyyətdə, qanunvericilik orqanının Seçki Komissiyası ilə qarşılıqlı dialoq qurması və ya müstəqil bir komissiyanın müdaxiləsi ilə məsələyə obyektiv yanaşılması təklif oluna bilər. Məsələn, Seçki Komissiyasının tərəfsizliyini təmin etmək və siyahı dəyişiklikləri ilə bağlı iddiaları araşdırmaq üçün peşəkar auditorların cəlb edilməsi, eləcə də bu prosesin tam şəffaflığı təmin edilərək ictimaiyyətin məlumatlandırılması vacibdir. Belə bir yanaşma, siyasi partiyalar arasında etimadı gücləndirə və seçki prosesinə olan inamı artıra bilər.
Bu cür narahatlıqlar təkcə Hindistana məxsus deyil. Tarixən bir çox demokratiyada seçici siyahılarının dəqiqliyi və ədalətliliyi müzakirə mövzusu olmuşdur. Məsələn, bəzi Avropa ölkələrində seçki müddətlərində edilən dəyişikliklər, qeydiyyat proseslərinin mürəkkəbləşməsi və ya müəyyən qrupların səsvermə hüququnun məhdudlaşdırılması kimi məsələlər həm seçicilər, həm də siyasi partiyalar tərəfindən tənqid edilmişdir. Bu cür addımlar, seçkilərin nəticəsini təsir edə biləcəyi düşüncəsi ilə qəbul edilir.
Bihar ştatındakı son etirazlar, seçici siyahılarının təmizlənməsi və ya yenilənməsi prosesinin şəffaflığı və bütün siyasi qüvvələr üçün əlçatanlığı barədə daha geniş suallar doğurur. Bu, xüsusilə Hindistan kimi geniş əhalisi və müxtəlif sosial-iqtisadi təbəqələri olan bir ölkədə daha da aktualdır. Əgər seçici siyahıları lazımi diqqətlə idarə olunmazsa, bu, demokratik təmsilçilikdə bərabərsizliklərin yaranmasına səbəb ola bilər.
Belə bir vəziyyətdə, Hindistanın Seçki Komissiyasının hərəkətlərini siyasi təzyiqdən kənar, qərərsiz bir şəkildə qiymətləndirmək üçün nə kimi mexanizmlər mövcuddur və bu mexanizmlər indiyədək nə qədər effektiv olub?
Bu cür hadisələrdən çıxarılmalı ən əsas dərs, seçki prosesinin şəffaflığı və ədalətliyin qorunmasının demokratik bir cəmiyyət üçün nə qədər vacib olduğudur. Hindistanda keçmişdə oxşar hallar, seçici siyahılarında edilən hər hansı bir şübhəli dəyişikliyin siyasi sabitliyi pozma potensialına malik olduğunu göstərir. Müasir vəziyyətdə isə, müxalifətin etirazını Parlamentdən Seçki Komissiyasına qədər yürüşlə nümayiş etdirməsi, onların bu məsələyə nə qədər ciddi yanaşdığını və siyasi təsir rıçaqlarından istifadə etməyə hazır olduqlarını göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu gün sosial media və informasiya texnologiyalarının inkişafı, belə hadisələrin ictimaiyyətə daha sürətli çatdırılmasına və ya manipulyasiya iddialarının daha geniş yayılmasına imkan yaradır. Bu da mövcud etirazın keçmişdəkilərdən fərqli bir dinamika qazana biləcəyi ehtimalını gücləndirir.
Şərh Yaz