Brexit və lüks alış-verişdə yeni trendlər
2021-ci ilin yanvarında İngiltərənin Avropa İttifaqından ayrılması ilə birlikdə, ingilis vətəndaşları AB ölkələrində “üçüncü ölkə səyyahı” statusu qazandılar və ƏDV geri ödəməli alış-veriş etmək hüququ əldə etdilər.
Beynəlxalq Pərakəndəçilər Birliyinin (AIR) hesabatına görə, bu, heyrətamiz xərc artımına səbəb olub: 2021-ci ildə AB-də 169 milyon avro xərcləyən ingilislərin, 2024-cü ilin sonuna qədər bu rəqəmi beşqat artıraraq 854 milyon avroya (730 milyon funt-sterlinq) çatdıracağı gözlənilir.
Bu vəziyyət, sadəcə kiçik bir xərc artımı deyil, otel, səyahət və restoran xərclərini də əhatə edən tamamilə yeni bir “alış-veriş turizmi” bazarı yaratdı. Məsələn, təxminən 4.200 avroluq lüks çantanı Parisdən alan bir ingilis, orta hesabla 840 avro ƏDV geri ödəməsi ala bilir. Bu endirim, qitə Avropasına ediləcək bir həftəsonu səyahətini olduqca cəlbedici edir.
Böyük Britaniya hökumətinin qərarı və nəticələri
İşin ironik tərəfi isə, ingilislər Avropada bu üstünlükdən yararlanarkən, Böyük Britaniya hökumətinin beynəlxalq ziyarətçilər üçün ƏDV geri ödəmə proqramını “xərc və mürəkkəblik” səbəbləri ilə ləğv etməsidir. Bu qərarla birlikdə Böyük Britaniya, beynəlxalq turistlərə vergisiz alış-veriş təklif etməyən yeganə böyük qlobal mərkəzə çevrildi. Artıq hava limanlarındakı gömrüksüz mağazalardan alınan elektron avadanlıqlar belə ƏDV-dən azad deyil; bu da ölkənin turistik cəlbediciliyinə ciddi zərbə vurur.
İngilis lüks markaları etiraz edir: "Əllərimiz bağlıdır"
Bu vəziyyətdən ən çox şikayətçi olanlar isə ingilis lüks markalarıdır. Rolls-Royce, Burberry və Harrods kimi nəhəngləri təmsil edən lüks lobisi Walpole, Brexit-in sektora təsirlərini gözlər önünə sərən bir hesabat dərc etdi:
- Yalnız moda və aksessuar sektorundakı itki 64%-ə çatıb.
- AB-yə edilən lüks mal ixracatının, Brexit olmasaydı 43% daha aşağı olacağı bildirilib.
Walpole-un baş direktoru Helen Brocklebank, “Lüks qlobal bir fenomendir, lakin onun evi İngiltərə və Avropadır,” deyərək vəziyyəti ümumiləşdirdi. Brocklebank, ingilis lüks sektorunun 2028-ci ilə qədər 125 milyard funt-sterlinq potensiala malik olduğunu, lakin bu hədəfə “bir əlləri arxadan bağlı şəkildə” çata bilməyəcəklərini vurğuladı. Markalar, gömrük gecikmələri, gözlənilməz kuryer haqları və qeyri-sabit sərhəd yoxlamaları səbəbindən avropalı müştərilərini rəqib markalara itirdiklərini bildirirlər.
Nəticə olaraq, YouGov anketlərinin də göstərdiyi kimi, ingilislərin lüks məhsullara pul xərcləmək istəyi davam edir. Lakin mövcud siyasətlər səbəbindən bu xərclər La-Manş boğazının digər tərəfinə yönəlir. Vestminster hökuməti vergisiz alış-verişi yenidən gündəminə alana qədər, Paris və ya Milanda bir ingilis kartının hər istifadəsi, Londonda itirilmiş bir satış anlamına gəlməyə davam edəcək.
Oxucu Şərhləri
Lakin, ingilis istehlakçılarının Avropaya axışmasını yalnız Brexit və ya vergi siyasətləri ilə əlaqələndirmək müəyyən dərəcədə sadələşdirilmiş bir yanaşmadır. Bu tendensiyaların əsl səbəblərini daha yaxşı başa düşmək üçün bəlkə də ingilis funtunun digər Avropa valyutalarına nisbətən nisbi gücünü, eləcə də qlobal səyahət və mədəniyyət tendensiyalarını da nəzərə almaq lazımdır.
Böyük Britaniya hökuməti bu vəziyyətdə yalnız vergi mexanizmlərini dəyişmək əvəzinə, ölkə daxilindəki lüks pərakəndə sektorunu daha cəlbedici etmək üçün strateji addımlar atmaq barədə düşünə bilər. Məsələn, Londonu yeni və unikal alış-veriş təcrübələri, yerli markaların daha güclü dəstəklənməsi və ya bütövlükdə şəhərin turistik potensialının artırılması ilə daha da cazibədar etmək olar. Bu, sadəcə vergi rəqabətinə deyil, ümumi təcrübəyə əsaslanan bir yanaşma olardı.
Hazırkı vəziyyətin fərqi isə, ingilis səyyahların hərəkətverici qüvvəsinin istehsal deyil, sərf etmə, yəni istehlak olmasıdır. Keçmişdəki inteqrasiya prosesi istehsalatın ucuz ölkələrə köçürülməsi ilə xarakterizə olunurdu, indi isə istehlakçılar vergi üstünlüklərindən istifadə edərək daha ucuz məhsul əldə etmək üçün digər ölkələrə səyahət edirlər. Bu, Böyük Britaniya üçün idxalatı artırmaqla yanaşı, daxili bazarda da potensial qiymət artımına və ya məhsul çatışmazlığına səbəb ola bilər. Keçmiş təcrübədən çıxarılan dərslə, hazırkı vəziyyətdə Britaniyanın rəqabət qüvvəsini qorumaq üçün istehlakçıların xaricə axınını dayandıracaq alternativ tədbirlər görməsi zəruridir. Bu, vergi sistemində yenidənqurma, daxili bazarda stimullaşdırıcı tədbirlər və ya turistlər üçün cəlbedici məkanların yaradılması ola bilər. Əks halda, bu tendensiya ölkənin iqtisadi vəziyyətinə mənfi təsir göstərməkdə davam edəcəkdir.
Hazırkı vəziyyətdə isə Brexit səbəbindən Böyük Britaniyanın Avropa İttifaqından ayrılması və nəticədə vahid bazar və gömrük birliyindən kənarda qalması, İngilis istehlakçıları üçün Avropa Birliyi ölkələrində ƏDV geri ödəməsi (tax-free shopping) imkanını açır. Bu, 1990-cı illərdəki vəziyyətdən fərqlidir, çünki o dövrdə ölkələr arasında valyuta fərqləri və müxtəlif vergi siyasətləri əsas idi. Bu gün isə, Brexit kimi siyasi və iqtisadi bir qərarın, eyni zamanda, beynəlxalq istehlakçı davranışlarını və vergi sistemlərini necə birbaşa təsir etdiyini görürük. Keçmişdəki hadisə göstərir ki, vergi və valyuta siyasətləri istehlakçıların hərəkətinə və ticarət axınlarına əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər. Bu gün isə, böyük bir ölkənin beynəlxalq vergi sistemindən kənarda qalmasının analoji nəticələrə gətirib çıxardığını müşahidə edirik. Bu durum, Böyük Britaniyanın öz iqtisadi rəqabət gücünü necə təhlil etməli olduğu barədə ciddi suallar doğurur.
Bununla belə, bu vəziyyətin "ingilislər Avropaya axışır" demək üçün yetərli bir səbəb olub-olmadığını düşünmək lazımdır. Hündürdaban və qırmızıdaban kimi moda elementlərinin bu "axışmanın" əsas səbəbi kimi göstərilməsi, məncə, ümumiləşdirmədir. Lüks istehlakın təkcə vergi və qiymət fərqliliyi ilə deyil, həm də brend imici, şəxsi zövqlər, sosial təsirlər və hətta "trend"lərin təsiri ilə də bağlı olduğunu nəzərə almaq gərəkdir. Yəni, Londonun vitrinləri əvəzinə Paris və Milanın seçilməsi daha çox ümumi istehlak mədəniyyəti və moda trendləri ilə əlaqəli ola bilər. Beləliklə,Brexit sonrası vergi üstünlükləri bu tendensiyanı gücləndirən bir faktor olsa da, yeganə və ya əsas determinant olmaya bilər. Bəs görəsən, bu cür trendlərin yaranmasında sosial media və influencer marketinqinin rolu nə qədərdir?
Məsələyə belə baxmaq olar ki, Brexit qərarı Britaniya iqtisadiyyatına əsaslı təsirlər göstərməklə, o cümlədən valyuta kursundakı dalğalanmalar və ticarət baryerlərinin artması ilə xarakterizə olunur. Bu şəraitdə, ingilis funtunun sterlinqinin digər Avropa valyutalarına nisbətən ucuzlaşması, onların xarici səyahətlərini daha "məsrəfli" edə bilərdi. Lakin məqalədə qeyd olunan ƏDV geri ödəməsi mexanizmi, xüsusilə də lüks məhsullar üçün, bu təsiri müəyyən dərəcədə neytrallaşdıraraq əksinə, ingilisləri Avropada alış-veriş etməyə təşviq etmiş ola bilər.
Bu vəziyyəti, İngiltərənin hazırda beynəlxalq turistlərə vergisiz alış-veriş imkanı təklif etməyən yeganə böyük ölkəyə çevrilməsi ilə əlaqələndirmək də mümkündür. Əvvəlki illərdə, bir çox ölkə bu cür mexanizmlərlə daxili ticarəti və turizmi stimullaşdırmışdı. Məsələn, Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrin çoxunda turistlər müəyyən şərtlərlə ƏDV-dən azad edilmiş alış-verişlər edə bilirdilər. İngiltərənin bu siyasətdən imtina etməsi, şübhəsiz ki, beynəlxalq müqayisədə onun ticarət və turizm rəqabət qabiliyyətinə təsir edir.
Bu tendensiyanın uzunmüddətli nəticələri nədən ibarət ola bilər? İngiltərənin öz daxili lüks sektorunda hər hansı bir canlanma müşahidə etmək mümkün olacaqmı, yoxsa bu durum ölkənin Avropa bazarına olan cəlbediciliyinin azalmasına səbəb olacaq?
Şərh Yaz