Hörmüz boğazı ətrafında gərginlik artır: Tankerlər kurs dəyişir
Hörmüz boğazında ticarət yollarının bağlanması ehtimalı ilə bağlı narahatlıqlar artdıqca, daha çox tanker bu həyati keçiddən uzaqlaşır. Sənaye məlumat şirkəti Kpler-in baş likvid bazar analitiki Yui Torikata vəziyyətin dəyişkən olduğunu bildirib. Kpler-in məlumatları bazar günü səhər və bazar ertəsi səhər saatları arasında diqqətəlayiq bir hadisənin baş verdiyini göstərir: ən azı altı gəmi – iki çox böyük neft daşıyan tanker, üç kimyəvi tanker və bir neft məhsulları daşıyıcısı – kurslarını Hörmüz boğazından uzaqlaşdırıblar.
Müəyyən edilmiş xüsusi gəmilər arasında Norveç bayraqlı "Damsgaard", Marşal Adaları bayraqlı "South Loyalty", Honq Konq bayraqlı "Coswisdom Lake", Birləşmiş Krallıq bayraqlı "Kohzan Maru", Panama bayraqlı "Red Ruby" və Marşal Adaları bayraqlı "Marie C" yer alır. Bu gəmilərin hamısı ballast vəziyyətində, yəni boş və ya yüngül yüklə hərəkət edirdilər. Torikata qeyd edib ki, bu vəziyyət artıq inkişaf edib: "Bu səhər həmin altı gəmidən üçü – "South Loyalty", "Coswisdom Lake" və "Damsgaard" – yenidən istiqamət dəyişərək Hörmüz boğazına doğru irəliləyirlər. Digər üç tanker hazırda Xor Fakkan və Maskat sahillərində dayanır."
Tankerlərin hərəkətindəki dəyişikliklər və bazara təsirlər
Bu həftəsonu baş verən hadisə daha geniş kontekstdə nəzərdən keçirilməlidir. İsrail-İran münaqişəsinin bilavasitə ardınca Yaxın Şərq körfəzi zonasında mövcud boş (ballast) xam neft daşıyan tankerlərin sayı rekord səviyyədə azalmışdı ki, bu da gəmi sahiblərinin əraziyə daxil olmaqda ciddi tərəddüd etdiyini göstərirdi. Lakin bu tendensiya o vaxtdan bəri dəyişib. Torikata əlavə edib ki, mövcud tankerlərin sayı həftəsonuna doğru bərpa olunub və Oman körfəzində Yaxın Şərq körfəzinə daxil olmaq niyyətində olan xam neft tankerlərinin sayı da 16 iyun tarixində müşahidə olunan aşağı səviyyədən sonra artım göstərib. Bu, son xüsusi istiqamət dəyişməsinə baxmayaraq, bölgəyə daxil olan gəmilərin ümumi axınının davam etdiyini göstərir.
Bu hərəkətlər ABŞ-ın şənbə günü İrandakı üç böyük nüvə zənginləşdirmə müəssisəsinə etdiyi hücumdan sonra baş verib. Lipow Oil Associates şirkətinin prezidenti Endi Lipow bildirib ki, Birləşmiş Krallıq Dəniz Ticarət Əməliyyatları tərəfindən geniş elektron müdaxilə, GPS sıxışdırma və yerləşmə saxtakarlığı barədə verilən məlumatlar gəmi sahiblərinin narahatlığını daha da artırır. Lipow-un sözlərinə görə, artan sığorta xərcləri ilə birlikdə bəzi sahiblər sadəcə olaraq ərazidən uzaq duracaqlar. “Frontline” kimi böyük tanker şirkətləri artıq Hörmüz boğazından keçmək üçün yeni müqavilələri qəbul etməyəcəyini açıqlayıb. Bu isə de-fakto olaraq təchizatda qismən kəsilmələrə səbəb olur, çünki daşınması lazım olan nefti aparacaq tankerlərin sayı azdır.
Geopolitik vəziyyətin təsirləri və təhlükəsizlik narahatlıqları
Bəzi tanker sahibləri hesab edə bilər ki, İranın xam neftinin 90%-ni alan və Yaxın Şərqdən də əhəmiyyətli miqdarda neft alan Çin, İranı gəmiçiliyi pozmamağa təzyiq edir. Neft ixracı İranın iqtisadi həyat damarı olsa da və öz ixracını dayandırmaq onun maraqlarına uyğun olmasa da, küncə sıxıldığı halda, İran dünyanın qalan hissəsinə bacardığı qədər iqtisadi zərər verməyə qərar verə bilər. İran parlamenti bazar günü Hörmüz boğazını bloklamaq üçün səs verib. Bununla bağlı son qərar ölkənin Milli Təhlükəsizlik Şurasının ixtiyarındadır.
Britaniyanın dəniz təhlükəsizliyi firması Ambrey xəbərdarlıq edib ki, ABŞ-ın hərbi əməliyyatlarından sonra beş ABŞ-a bağlı ticarət gəmisi Ərəb/Fars körfəzini tərk edib və ABŞ-a açıq şəkildə bağlı heç bir gəmi bu əraziyə daxil olmayıb. Ambrey bildirir ki, ən azı beş ticarət gəmisi Ərəb/Fars körfəzinə daxil olmalı idi, lakin kursunu dəyişib və ya gözləməyi seçib. Bu gəmilərdən ən azı ikisinin ABŞ-a açıq bağlılığı yox idi, bu da bazarda daha geniş narahatlığı göstərir. Ambrey-in vəziyyətə dair baxışı budur ki, İranın ABŞ-ın nüvə obyektlərinə endirdiyi zərbələrə hərbi yolla cavab verməsi demək olar ki, qaçılmazdır. Lipow əlavə edib ki, münaqişə əlavə geopolitik qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər.
Hörmüz boğazının qlobal ticarətdə rolu
Şipownerlər, çarterlər, gəmi brokerləri və agentləri üçün dünyanın ən böyük birbaşa üzvlük təşkilatı olan Bimco-nun təhlükəsizlik rəhbəri Yakob Larsen xəbərdarlıq edib ki, İran ticarət gəmilərinə hücumlar vasitəsilə Hörmüz boğazında kommersiya gəmiçiliyində daha geniş pozuntulara cəhd edə bilər. O bildirib ki, bu hücumlarda həm hava, həm də suüstü tipli gəmi əleyhinə raketlər və ya dronlar istifadə edilə bilər. Dəniz minalarının döşənməsi başqa təhlükəli bir inkişaf olardı, lakin gəmi zədələnərsə, İranla əlaqəli ticarət gəmiləri üçün risk və ekoloji fəlakət riski səbəbindən İranın bunu etmək niyyəti şübhəlidir.
Fars körfəzini Ərəb dənizi ilə birləşdirən Hörmüz boğazı dünyanın ən vacib neft boğazlarından biri kimi tanınır. Neftin bu keçid nöqtəsindən keçə bilməməsi, hətta müvəqqəti olsa belə, qlobal enerji qiymətlərini artıra, daşınma xərclərini yüksəldə və əhəmiyyətli təchizat gecikmələrinə səbəb ola bilər. ABŞ Enerji İnformasiya İdarəsinin məlumatına görə, 2023-cü ildə su yolu ilə neft axınları gündə orta hesabla 20.9 milyon barel
neft və digər maye yanacaq məhsulları təşkil edib ki, bu da qlobal petroleum maye istehlakının təxminən 20%-ni təşkil edir. Hörmüz qlobal konteyner ticarətinin 4%-dən azını idarə edir, lakin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindəki Cəbəl Əli və Xor Fakkan limanları bölgədəki qlobal gəmiçilik şəbəkələri üçün kritik aralıq nöqtələrdir. Bu limanlardan gələn yüklərin əksəriyyəti Dubaya yönəlib ki, bu da Fars körfəzi, Cənubi Asiya və Şərqi Afrikada yük hərəkəti üçün bir mərkəzə çevrilib.
24 saat
