Qeyri-müəyyən gələcəyə dönüş
Qərbi Əfqanıstandakı İslam Qala tranzit düşərgəsində Fatimə avtobusdan düşərək yandırıcı istiyə və qeyri-müəyyən gələcəyə doğru addım atır. O, həmin gün İrandan gələn 10 min, son altı ayda gələn 800 min insandan biridir. Üç uşağını tələsik boş bir yerə aparır, tozlu torpağa çökür və ailəsini yataq dəstləri ilə kölgələyir. Bundan sonra haraya gedəcəyi soruşulduqda, doğma şəhərindəki qardaşının onları qəbul edə biləcəyini söyləyir.Ümidlər və çətinliklər qarşısında
Beynəlxalq Qırmızı Xaç və Qızıl Aypara Cəmiyyətləri Federasiyasının (IFRC) humanitar yardım çərçivəsində Əfqanıstan Qızıl Aypara Cəmiyyəti düşərgədə isti yemək və səhiyyə xidmətləri göstərir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının agentlikləri isə əlavə humanitar yardım olaraq müəyyən pul yardımı edir. Lakin cəmi bir gün sonra yola düşmək vaxtı gəlir. Avtobus sürücüləri Əfqanıstan şəhərlərinin və qəsəbələrinin adlarını səsləyirlər. Fatimə çamadanlarını Herat əyalətinin Ovbeh şəhərinə gedən avtobusa tərəf sürükləyir, üç uşağı da onun arxasınca gedir. O, İranda xalça toxumağı öyrəndiyini, lakin heç bir material və ya alət gətirməsinə icazə verilmədiyini izah edir. "Pulsuz sıfırdan necə başlaya bilərəm?" deyə soruşur. "Kəndimdə onsuz da xalçalarımı kim alar ki? Onların heç nəyi yoxdur. Hətta yeməyə belə". İrandan ayrılış travmatik olub, lakin əsl çətinlikləri indi başlayır. Doğma şəhərinə çatdıqda, dövlət sektorunda onun üçün iş olmayacaq. Kişilər qadınları işə götürməklə bağlı qayda və tənzimləmələrə görə onu işə götürməkdə tərəddüd edəcəklər. Onun yeganə çıxış yolu öz müəssisəsini qurmaqdır. Bunun üçün ona başlanğıc kapitalı lazım olacaq. O, həmçinin bazarlara çıxış üçün qardaşından kömək istəyə bilər. Bu çətin bir mübarizə olacaq, lakin getdikcə daha çox Əfqanıstan qadını bu çətinliyə qalxır. Fatimə də bunu bacara bilərdi. Təki kreditə çıxışı olsaydı.Su böhranı və mədəniyyət mübarizəsi
Fatimənin icmasında kimsə onun məhsullarını ala biləcəkmi? Əksər Əfqanıstanlılar kimi, onun qonşuları da əsasən əkinçilikdən asılı olacaqlar ki, bu da suvarma və yağışdan asılıdır. Herat əyalətinin çox hissəsində və ölkə daxilində quraqlıq səbəbindən suvarma qeyri-mümkün hala gəlir. Çaylar toz yığınına çevrilib. Yeraltı su mənbələri quruyur. Təsərrüfat qurmaq imkanı olmadığından, kişilər gündəlik iş axtarışında şəhərlərə axışırlar, yalnız orada da su uğrunda mübarizənin davam etdiyini görürlər. Mercy Corps iddia edib ki, Kabuldakı quyuların yarısı quruyub və şəhər beş il ərzində əlçatan yeraltı sudan məhrum ola bilər. Bu gedişat yavaşlatıla və ya geri qaytarıla bilər, lakin yalnız suyun mühafizəsinə, yağış su yığımlarına, saxlama bəndlərinə və nəzarət bəndlərinə böyük sərmayələr qoyulmaqla. Məhz Əfqanıstanın toplamaqda çətinlik çəkdiyi sərmayə növü.Əkinçilikdə və ümumilikdə həyatda bu cür ciddi çətinliklər yaradan quraqlıq yalnız bir problemdir.
Fatimə az da olsa pul qazanıb suya yaxın yaşaya bilsə, diqqətini uşaqlarının təhsilinə yönəldə bilər. Qızı mədrəsəyə getməli olacaq. Bu, İranda aldığı təhsildən əhəmiyyətli dərəcədə geriləmə olacaq. Lakin bəxti gətirsə, bu, artıq daha müxtəlif fənləri tədris edən və 12-ci sinfə qədər dərslər təklif edən bir çox mədrəsələrdən biri olacaq. Əgər o, bacarıqlıdırsa və müəyyən vəsait qoya bilərsə, peşə təhsili və onlayn kurslar da daxil olmaqla başqa variantlar da ola bilər. Onun qarşılaşmalı olduğu məhdudiyyətlər həddən artıqdır, lakin yeni deyil. Onlar şəhərlər və kəndlər arasında, özünü reallaşdırma arzuları ilə dərin köklü patriarxat arasında uzunmüddətli mübarizəni əks etdirir. Xarici humanitar yardım ideoloji mübarizələrin Əfqanıstanlıların özlərinə aid olduğunu və zaman alacağını qəbul edərək, müxtəlif və çevik mübadilə və öyrənmə imkanlarını sakitcə yaradaraq kömək edə bilər. Bəzi təşkilatlar bunu etməyə çalışır, lakin geniş miqyasda deyil.
Oxucu Şərhləri
Keçmiş təcrübələrdən çıxarılan ən əsas dərslərdən biri humanitar yardımın təcili, koordinasiyalı və davamlı olmasının zəruriliyidir. Milyonlarla insanın qəfil köçü həm qaçqınlar, həm də qəbul edən ölkələr üçün böyük sosial və iqtisadi çətinliklər yaradır. Gərəkən budur ki, beynəlxalq ictimaiyyət bu cür böhranlara qarşı daha çevik reaksiya verməyi öyrənsin.
Hazırkı vəziyyətin fərqi isə, görünənə görə, müasir dövrün qlobal informasiya axışının daha sürətli olması və humanitar təşkilatların bu cür hadisələrə reaksiyalarının daha mütəşəkkil ola bilməsidir. Lakin yenə də, məqalədəki Fatimə və onun ailəsinin təsviri, humanitar böhranların həllində hələ də böyük boşluqların mövcud olduğunu göstərir. İrandan qovulan əfqanların üzləşdiyi “qeyri-müəyyən gələcək” təəssüf ki, tarixdə təkrar olunan bir dramdır, lakin hər dəfə onun miqyası və təsirləri fərqlənə bilər.
Şərh Yaz