İrana qarşı yeni profilaktik zərbələr
İsrail 2025-ci il iyunun 13-də İranın nüvə obyektlərinə, hərbi bazalarına və infrastrukturuna qarşı "profilaktik" adlandırdığı zərbələrə başladı. Eyni zamanda, alimlər və hərbi komandirlər hədəf alındı. Tezliklə ABŞ da bu hücumlara qoşuldu. Lakin sonradan yaranan gərginlik fonunda, bu hərbi əməliyyatların həqiqətən də "profilaktik" xarakter daşıyıb-daşımaması, yoxsa sadəcə beynəlxalq hüquqa zidd aktlar olması barədə ciddi suallar ortaya çıxdı.
Tarixi "profilaktik" əməliyyatlar
İsrailin dövlət tarixindəki ən klassik "profilaktik" zərbəsi 1967-ci ildə, Altı günlük müharibənin başlanğıcında baş verdi. Bu müharibəni hüquqi cəhətdən əsaslandırmaq üçün İsrail, Misiri ona qarşı ordusunu səfərbər etməkdə ittiham etdi. Nəticədə Misir, Suriya, İordaniya və İraqın hərbi qüvvələri ağır məğlubiyyətə uğradı.
1981-ci il iyunun 7-də İsrail "Opera Əməliyyatı"nı həyata keçirdi. Bu, səkkiz F-16 qırıcısının Bağdad yaxınlığındakı İraqın Osirak nüvə reaktoruna endirdiyi sürpriz hava zərbəsi idi. Bu əməliyyat da profilaktik kimi təqdim edildi və İsrail, Səddam Hüseynin nüvə silahı əldə etməsinin qarşısını aldığını bildirdi.
İsrailin 2007-ci ilin sentyabrında Suriyanın Deyr əz-Zor şəhərindəki şübhəli nüvə reaktoruna endirdiyi zərbə də eyni ssenari üzrə reallaşdı: gizlilik şəraitində həyata keçirilən hava hücumu nəticəsində obyekt dağıdıldı. Suriya isə bu obyektin nüvə zavolu olduğunu inkar edirdi.
Suriyada davamlı hədəflər
Təxminən 2008-ci ildən bəri İsrail Suriya ərazisinə yüzlərlə hava zərbəsi endirib. Rəsmi olaraq bu zərbələr, İsrailin iddiasına görə, adətən İran və Hizbullahın hərbi aktivlərinə qarşı yönəlmişdi. Lakin bu iddiaların təsdiqlənməsi çox vaxt çətinliklərlə üzləşir.
Kiberhücumlar və sui-qəsdlər
İsrailin hərbi arsenalına kiberhücumlar da daxildir. 2010-cu ildə "Stuxnet" adlı kiberqurd İranın Natanz obyektinə nüfuz edərək nüvə yanacağını zənginləşdirmək üçün istifadə olunan sentrifuqaları məhv etdi. NATO-nun sifarişi ilə hazırlanan bir tədqiqat sənədi bu kiberhücumu "güc aktı" adlandırmış və onun beynəlxalq hüquqa zidd olduğunu bildirmişdi.
2020-ci ilin noyabrında İsrail, süni intellekt dəstəkli, uzaqdan idarə olunan avtomat silahdan istifadə edərək İranlı nüvə alimi Möhsün Fəxrizadəyə sui-qəsd təşkil etdi. Beynəlxalq Vəkillər Kollegiyası bu məhkəmədənkənar qətli Beynəlxalq Vətəndaş və Siyasi Hüquqlar Paktına əsasən qeyri-qanuni hesab etdi.
Növbəti il, 2021-ci ildə, Natanz obyektində daha bir böyük partlayış baş verdi. Bu hadisənin səbəbi, yenə də təsdiqlənməyən bir İsrail kiberhücumu idi. Bütün bunlar bizi günümüzdəki hadisələrə gətirib çıxarır.
Beynəlxalq hüququn sərhədləri
2025-ci il iyunun 22-də ABŞ, İranın nüvə silahı inkişaf etdirdiyinə dair heç bir sübut olmamasına baxmayaraq, üç İran nüvə obyektinə hava zərbələri endirdi. İsrail və ABŞ son hücumları özünümüdafiə və profilaktik zərbələr kimi qiymətləndirsələr də, bir çox ekspert onların beynəlxalq qanunları və BMT Nizamnaməsini pozduğunu iddia edir.