Məhkəmədə boğucu mübarizə

Məhkəmə Sahələrindəki İnsanlıq Dışı Şərtlər: "Abzas Media"dan Şok Hesabat

"Abzas Media"nın həbsdə olan direktoru Ülvi Həsənli və jurnalistlər Sevinc Vaqifqızı, Nərgiz Absalamova, Elnarə Qasımova məhkəmələrdə məhbusların saxlanıldığı yerlərin – "boks" adlanan kameraların – acınacaqlı vəziyyəti barədə məlumat yayıblar. Onların verdiyi məlumata əsasən, həmin yerlərdə tutulan şəxslər məhkəmə proseslərinin başlamasını və bitməsini gözləyərkən insan ləyaqətinə yaraşmayan şəraitlə üzləşirlər. Həbsdə olduqları müddət ərzində Ülvi Həsənli və digər jurnalistlər Xətai Rayon Məhkəməsi, Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsi (BACM) və Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin saxlanma yerlərində olublar. Onların qələmə aldığı məqalədə bu yerlərdəki şərait, məhbuslardan əsirgənən yol ərzaqları və rüşvət halları təfərrüatlı şəkildə qeyd edilir. Abzas Media tərəfindən dərc edilən bu məktub cəmiyyətdə ciddi rezonans doğurub. ## Məhkəmələrdə Saxlanma Şəraiti: "Boks"ların Acınacaqlı Durumu Xətai Rayon Məhkəməsindəki məhbuslara ayrılmış hissə son dərəcə darısqaldır. Ensiz bir otaqda həm kişi, həm də qadın məhbuslar sıxışdırılır. Bu iki saxlanma yeri sadəcə kiçik bir arakəsmə və dəmir barmaqlığa bərkidilmiş taxta parçası ilə ayrılır. Qadınlar üçün nəzərdə tutulan tək nəfərlik kabinəyə cəmi bir stul yerləşir və burada əyləşən şəxsin tərpənməyə yeri qalmır. İkinci məhbus gətirildikdə isə ya bir stulda sıxılıb oturmalı, ya da növbə ilə ayaqüstə qalıb yorulanda yer dəyişməli olurlar. Gözləmə müddəti adətən 4-5 saat çəkir, bəzən isə 2 saatdan da az olur. Üç və ya dörd qadın məhbus gətiriləndə, konvoylar onları yerləşdirmək üçün boş məhkəmə zalları axtarır və proses başlayan kimi başqa zallara keçirirlər. Bu vəziyyət onların məhkəməsi bitib təcridxanaya qayıtmasına qədər davam edir. Kişilər üçün ayrılmış yerdə də sərbəst hərəkət etmək çox çətindir; onlar ya çox sıx oturmağa məcbur olur, ya da ayaqüstə qalırlar. Abzas Media'nın hesabatı bu məhkəmənin şərtlərini tam şəkildə ifşa edir. Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin (BACM) həyətindəki zirzəmidə yerləşən saxlanma kameralarının qeyri-insani şəraitdə, qış vaxtı isə soyuq olması məhbusların narazılığına səbəb olur. Konvoy rəisi bu narazılığa cavab olaraq: “Nazirliyin dustaqlara layiq gördüyü yer budursa, biz neyləyək?!” – deyə bildirir. Uzunluğu beş addım, eni iki addım olan kamerada on-on iki nəfər saxlanılır ki, onların hərəkət etmək, hətta nəfəs almaq üçün demək olar ki, heç bir boş sahəsi qalmır. Məhbuslar bəzən səkkiz-on saat ərzində bu şəraitdə məhkəmənin başlamasını və bitməsini gözləməli olurlar. Məhkəmə prosesinə sədrlik edən Rasim Sadıxova saxlanma yerinin şəraitsizliyindən şikayət edildikdən sonra ora təmir olunsa da, bu, sadəcə kosmetik təmir işləri olub və ustalar gətirilmədən konvoyların əli ilə həyata keçirilib. Ülvi Həsənli və Abzas Media jurnalistlərinin məlumatları Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsindəki vəziyyəti də açıq şəkildə ortaya qoyur. Bakı Apellyasiya Məhkəməsində də vəziyyət ürəkaçan deyil. Altı barmaqlıqlı kameradan ibarət saxlanma yerində havalandırma sistemi qətiyyən işləmir. Yeni məhbus gətirilərkən açılan qapıdan içəri girən hava nəfəs almağa imkan verir, lakin qapının bir neçə dəqiqə açıq saxlanması konvoyların insafından asılıdır. Daxildə kondisioner olsa da, o, saxlanma yerini tam soyutmur. Açıq kabinlərdə saxlanılan iyirmi-otuz məhbusun, üstəlik konvoyların çəkdiyi siqaret tüstüsündən göz gözü görmür. Bu şərait Ülvi Həsənli və onun həmkarları tərəfindən də müşahidə edilmişdir. ## Antisanitar Vəziyyət və Havalandırma Problemləri Hər üç məhkəmənin "boks" adlanan saxlanma yerlərində sanitar qovşaqlar natəmiz saxlanılır. Xətai Rayon Məhkəməsinin saxlanma yerindəki tualetdə unitaz qırıq, su yoxdur. Tualetin təmiz saxlanılmaması səbəbindən üfunət iyi məhbusların saxlandığı yeri bürüyür. Bu üfunətin üzərinə konvoyların və məhbusların çəkdiyi siqaret tüstüsü də əlavə olunduqda nəfəs almaq dözülməz hal alır. Havalandırmadan isə yalnız vızıltı səsi eşidilir. Hər üç saxlanma yerinin sanitar qovşağında əl yumaq üçün nə maye sabun, nə də salfetka mövcuddur. Abzas Media tərəfindən qeyd edilən bu detallar məhkəmə sistemindəki ciddi çatışmazlıqları bir daha gündəmə gətirir və Ülvi Həsənlinin narahatlığını əks etdirir. Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin saxlanma yerində ümumiyyətlə tualetin qapısı yoxdur. Tualet məhbusların saxlandığı kabinlə üzbəüz yerləşir və məhbuslar yalnız duş pərdəsini çəkib tualetə keçə bilirlər. Təkcə sanitar qovşaq deyil, saxlanma sahəsi də təmiz saxlanılmır. Kabinlərin hər küncündən hörümçək torları sallanır, barmaqlıqların tozu isə məhbuslar əllərini ora keçirdikcə silinir. Bu durum, Ülvi Həsənli və həmkarlarının ifadələrinə görə, məhbusların üzləşdiyi gündəlik reallıqlardan yalnız biridir. ## Saxlanma Yerlərində Rüşvət Vəziyyəti "Nə gətirmisən?" – bu sual konvoyların saxlanma yerinə keçən məhbusa ilk sualı olur. Söhbət hansısa qanunsuz əşyadan deyil, puldan gedir. Konvoylar 500-600 manat civarında maaş aldıqlarını və bu məbləğlə dolana bilmədiklərini daim dilə gətirirlər. Məhbuslar bəzən qarşılığında heç nə istəmədən onlara pul versələr də, bu, həmişə belə olmur. Eyni cinayət işi üzrə təqsirləndirilən şəxslər bir-birlərinin kamerasına yaxınlaşıb söhbət etmək üçün konvoylara 10-20 manat pul ödəməli olurlar. Saxlanma yerindəki sıxlıqdan canını qurtarıb boş zalda gəzmək istəyənlər də konvoylara "haqq" verməyə məcburdurlar. Qışda istilik sisteminin işlədiyi, yayda sərin saxlanılan kabində gözləmək də ödənişlidir. Məhkəmədən yorğun çıxıb rahat maşınla təcridxanaya qayıtmaq istəyənlər də konvoylara yenidən 10-20 manat verməlidirlər. Beləliklə, məhbuslar konvoyların dolanışığını təmin edərək öz işlərini keçirirlər. Bu rüşvət halları Abzas Media tərəfindən aşkarlanan ciddi korrupsiya problemlərindən biridir. ## Həbs Edilənlərin Yol Ərzaqları Mənimsənilir Həbs edilmiş şəxslər məhkəməyə yola düşəndə bəzən səkkiz-on saatdan sonra geriyə, təcridxanaya qaytarılırlar. Bu müddətdə onların yolda və məhkəmədə aclıq çəkməməsi üçün Nazirlər Kabinetinin 2013-cü ildə təsdiq edilmiş 22 nömrəli qərarı ilə müəyyən ərzaqlarla təmin olunmaları vacibdir. Bu siyahıya çörək, ət, ət konservi, kolbasa, balıq, balıq konservi, şəkər tozu, quru çay, xörək duzu daxildir. Yetkinlik yaşına çatmayan həbs edilmiş şəxslərə əlavə olaraq 300 qram meyvə şirəsi, hamilə və ya yanında üç yaşına çatmamış uşağı olan qadınlara isə bu ərzaqlardan əlavə 200 qram meyvə şirəsi və 600 qram süd verilməlidir. Lakin Bakı İstintaq Təcridxanasından məhkəməyə yola düşən dörd minə yaxın həbs edilmiş şəxs bu ərzaqların heç birini almadan yola salınır. Məhz bu məsələ Ülvi Həsənli və Abzas Media tərəfindən diqqətə çatdırılır. Bakı Apellyasiya Məhkəməsində prosesdən çıxan bir məhbus saxlanma yerinə keçərək ailəsinin ona göndərdiyi biskvitləri tələsik yeməyə başlayır. Qapıda dayanan konvoy "tez elə, maşın tərpənir" dedikcə, məhbus biskvitləri daha sürətlə mədəsinə ötürür. Lakin konvoy onun yeməyi bitirməsini gözləməyə səbr etmir və səhərdən ac qalan məhbusu doymadan yeməkdən ayrılmağa məcbur edir, çünki yeməyi özü ilə maşına götürə bilməz. Məhbus biskvitlərinin qalan hissəsini oturduğu skamyanın üzərinə qoyub maşına tələsir. O gedəndən sonra konvoylar biskvitləri götürüb "boks"dakı digər məhbuslara təklif edirlər. Heç kim götürmədikdə isə konvoylar çay gətirib həmin biskvitlərlə çay içirlər. Məhbus isə yarıac-yarıtox təcridxananın yolunu tutur. Ülvi Həsənli və həmkarları bu cür halların adi bir mənzərə olduğunu qeyd edirlər. Bu araşdırma Abzas Media'nın məhkəmələrdəki yol ərzaqları ilə bağlı ciddi pozuntuları üzə çıxarmaq cəhdlərini nümayiş etdirir.

24 saat