Nazir Yumaklı: Uyğunsuz məhsullar məhv edilir

Kənd təsərrüfatında yeni yanaşmalar: Türkiyənin hədəfləri və nailiyyətləri

Türkiyənin kənd təsərrüfatı sektorunda müasir idarəetmə metodları tətbiq olunur. Bu yanaşmalar həm məhsul keyfiyyətinin artırılmasına, həm də ətraf mühitin qorunmasına yönəlib. Nazir İbrahim Yumaklı, pestisit istifadəsinin ölkələr üzrə müqayisəsini təqdim edərək, Yaponiyada hektara 10 kiloqram, Niderlandda 7 kiloqram, İtaliyada 4,2 kiloqram, Türkiyədə isə bu rəqəmin cəmi 2,4 kiloqram olduğunu qeyd edib. Bu müqayisə Türkiyənin bu sahədə daha şüurlu və qənaətcil yanaşdığını göstərir. Nazir, "Həm pestisit istifadəsi qalıqlarının qarşısını almaq, həm də tövsiyə xaricindəki istifadəni aradan qaldırmaq üçün mümkün qədər risk əsaslı və statistik metodlarla nəzarəti həyata keçiririk. Uyğunsuz məhsullar məhv edilir," deyə bildirib.

Tarım və Meşəçilik Naziri İbrahim Yumaklı, Türkiyə Böyük Millət Məclisi (TBMM) Plan və Büdcə Komissiyasında Nazirliyinin və ona bağlı qurumların 2026-cı il büdcə müzakirələrindən sonra millət vəkillərinin irad və suallarını cavablandırıb.

"İstehsalçılara verilən kənd təsərrüfatı dəstəyinin Ümumi Daxili Məhsulun (ÜDM) yüzdə 1-dən az olmasına" dair tənqidləri cavablandıran Yumaklı, bunun yalnız istehsalçılara birbaşa verilən dəstəklərlə məhdud olmadığını vurğulayıb. Nazir, kənd təsərrüfatı sektoru üçün sərmayə ayırmaları, kredit subsidiyaları, müdaxilə alışları və ixracat dəstəklərinin də istehsalçılar üçün verilən dəstəklər arasında yer aldığını bildirərək, "Ümumi olaraq ÜDM-in yüzdə 1,14-ünə bərabər gəlir ki, bu da 888 milyard lirədir," deyə qeyd edib.

Fermerlərin sayı və əkin sahələri ilə bağlı sualı cavablandıran Yumaklı, "Fermerlərin sayı 2021-ci ildə 2 milyon 173 min 9 nəfər idi, 2025-ci il etibarilə 2 milyon 363 min 734 nəfərə yüksəldi. Əkin sahəsi 2021-ci ildə 151 milyon 642 min 705 dekar idi, 2025-ci ildə 170 milyon 126 min 627 dekar oldu," ifadələrini işlədib.

Gənclərin kənd təsərrüfatına cəlb edilməsi

Nazir Yumaklı, əkilməyən kənd təsərrüfatı torpaqlarının iqtisadiyyata qazandırılması mövzusunda qəbul edilmiş qanuna uyğun olaraq işlər gördüklərini və bu istiqamətdə böyük bir fərqindəlik yarandığını bildirib.

Fermerlərin yaş ortalamasına toxunan Yumaklı, Avropa Birliyində orta fermer yaşının 2013-cü ildə 51 ikən 57-yə yüksəldiyini, ABŞ-da 2022-ci il məlumatına görə 58 olduğunu və Türkiyədə isə 57 olaraq hesablandığını açıqlayıb.

Yumaklı, kənd təsərrüfatı dəstəyindən yararlanan gənc fermerlərin nisbətinin 2023-cü ildə yüzdə 12,6, 2024-cü ildə yüzdə 13,5, 2025-ci ildə isə yüzdə 14,7-yə çatdığını qeyd edib. O, "2013-cü ildən bu günə qədər 3 min 548 layihəyə 5,2 milyard lirə real qrant verilib. Lakin ən əsası IPARD dəstəkləri, kənd inkişafı dəstəkləri və digər xüsusi layihələrlə bu gəncləri kənd təsərrüfatı istehsalının içində tutmalıyıq," deyə vurğulayıb.

İxracat uğurları və pestisit istifadəsi nəzarəti

Türkiyənin kənd təsərrüfatı məhsulları ixracatında net ixracatçı olmasına dair açıqlamalara ünvanlanan tənqidlərə cavab verən Yumaklı, "Bizim dünya ixracatında qida və kənd təsərrüfatı məhsullarındakı payımız yüzdə 0,77-dən yüzdə 1,5-ə yüksəlib. 186 ölkəyə 2 min 218 müxtəlif məhsul ixrac edirik, dünya ixracatındakı payımız 112 milyard dollardır," məlumatını paylaşıb.

Pestisit istifadəsinin yoxlanılması ilə bağlı sualı cavablandıran Yumaklı, qlobal səviyyədə pestisit istifadəsi rəqəmlərini təkrarlayaraq Türkiyənin bu sahədə qənaətli yanaşmasını bir daha diqqətə çatdırıb. O əlavə edib: "Bitki mühafizə məhsullarını qeydiyyata alacaq və standart dozadan artıq alış-satışına və istifadəsinə icazə verilməyəcək yeni bir tətbiqi də həyata keçirmiş olacağıq."

Yumaklı, buğda istehsalına verilən dəstəklərin hesablanma metodu haqqında məlumat verib və süd tozu idxalatının söz mövzusu olmadığını vurğulayıb.

Zərərvericilərlə mübarizə və TARSİM yenilikləri

Qəhvəyi iyilən böcəklə bağlı tənqidlərə toxunan Yumaklı, insan sağlamlığına zərərinin olub-olmadığını Səhiyyə Nazirliyinə soruşduqlarını və hər hansı bir mənfi bildiriş almadıqlarını bildirib.

Qəhvəyi iyilən böcəyin ilk dəfə 2017-ci ildə görüldüyünü izah edən Yumaklı, bunun uzunmüddətli mübarizə tələb etdiyini dilə gətirib. Nazir bu dövrdə sahədə və kənd yerlərində 1,3 milyon binanı dərmanladıqlarını qeyd edib.

Tarım və Meşəçilik Naziri Yumaklı, TARSİM kənd təsərrüfatı sığortası ilə bağlı edilən yeniliklərə də toxunaraq, limon, mandarin və portağal kimi məhsullarda isti hava zərəri və günəş yanıqlığı riskinin tamamilə təminat dairəsinə alındığını ifadə edib. İstehsalçıların səsinə qulaq asdıqlarını və əsas sığorta paketi yaratdıqlarını vurğulayan Yumaklı, don vurma zərəri təminatına verilən sığorta prim dəstəyinin yüzdə 70-ə çatdırıldığını xatırladıb.

Şəkər zavodları və su ehtiyatlarının idarə edilməsi

Yumaklı, şəkər zavodlarının özəlləşdirilməsi ilə bağlı sualları belə cavablandırıb:

"Türk Şeker 14 zavodu və sektordakı yüzdə 36 bazar payı ilə şəkər sektorunda lider mövqedədir və bazar tənzimləyicisidir. Özəlləşdirilərək bağlanan hər hansı bir zavod yoxdur. Hazırda özəlləşdirmə çərçivəsində hər hansı bir şəkər zavodu yoxdur."

Nişasta əsaslı şəkərdə də yüzdə 2,5 kvotanın dəyişməsinin söz mövzusu olmadığının altını çəkən Yumaklı, şəkər sektorunun nəzarətinin Nazirliyə keçdikdən sonra şəkər şirkətlərinin yoxlanışının 4 dəfə artdığını dilə gətirib. Xüsusilə nişasta əsaslı şəkər zavodlarının hər 15 gündə bir yerində yoxlandığını qeyd edən Yumaklı, "2025-ci ildə yoxlanış sayı 2 minə çatdı. Qanunsuzluqlar aşkar edildi mi? Bəli. Bununla bağlı da 600 milyon lirə cərimə tətbiq edildi," deyə bildirib.

Quraqlıqla mübarizə və su ehtiyatları

Nazir Yumaklı, suvarma sistemlərinin dəstəklənməsində bir çox məqamın olduğunu ifadə edərək, yalnız 2025-ci il müraciət şərtlərini qarşılayan 3 min 114 layihənin hamısının qrant proqramına daxil edildiyini, bu layihələrlə 280 min dekar sahədə suvarma sisteminin qurulmasının planlaşdırıldığını qeyd edib.

Quraqlıqla bağlı təcili fəaliyyət planlarının olduğunu vurğulayan Yumaklı, "Su Qanunu və Daşqın Qanununa dair işlərimizi tamamladıq. Təqdir Türkiyə Böyük Millət Məclisimizindir. Görüşlərə açılacaq," deyib.

Yumaklı, bəndlərin doluluq nisbətlərinin və ya yağıntı seyrinin izlənməməsinin mümkün olmadığını bildirərək, sözlərini belə davam etdirib:

"2024-cü il oktyabrın 1-dən 2025-ci il sentyabrın 30-dək ölkəmizdə 422 millimetr yağıntı düşüb. Bir əvvəlki ilin eyni dövründə bu rəqəm 597 millimetr idi. Uzun illərin ortalamasına görə yüzdə 26,5, 2024-cü su ilinə görə yüzdə 29,4 daha az yağıntı almışıq. Qar yağmır, yağıntı yoxdur. Burada təkcə kənd təsərrüfatı sektoru deyil, bütün sahələr üçün mütləq itki və qaçqınlarımıza baxmalıyıq. Suyu səmərəli istifadə etməliyik. Bununla bağlı çalışırıq."

Melen Bəndindəki işlərə də toxunan Yumaklı, reabilitasiya layihəsinin bitdiyini söyləyib. Bunun tikinti tenderini ilin sonu etibarilə həyata keçirəcəklərini dilə gətirən Yumaklı, "Hədəfimiz 2027-ci ilin sonunda Melen Bəndində su tutularaq İstanbulun içməli suyuna töhfə verməkdir," deyib.

Meşə sahələrinin qorunması və yanğınlarla mübarizə

Nazir Yumaklı, Prezident qərarı ilə meşə sərhədləri xaricinə çıxarılan sahənin 4 min 668 hektar olduğunu, buna qarşılıq xəzinədən meşə yaratmaq üçün 9 min 957 hektar sahənin ayrıldığını bildirib.

Meşə yanğınlarında insan faktorunun təsirinə diqqət çəkən Yumaklı, hər yanğın üçün istintaqın avtomatik olaraq başladıldığını qeyd edib.

Komissiyada, Tarım və Meşəçilik Nazirliyi, Meşə Ümumi Müdirliyi, Dövlət Su İşləri Ümumi Müdirliyi, Türkiyə Su İnstitutu ilə Təbiəti Mühafizə və Milli Parklar Ümumi Müdirliyinin 2026-cı il büdcələri qəbul edildi.

24 saat