Pakistanın ölümcül daşqınlarının səbəbi nədir

Pakistanda daşqınların səbəbləri və həll yolları

Pakistan güclü yağışların səbəb olduğu Pakistanda daşqınlardan ciddi zərər görməkdədir. Avqustun 14-dən bəri təxminən 400 nəfər həlak olub.

Çərşənbə günü Kəraçi, şimal-qərbdəki Xeybər Paxtunxva əyalətində bir həftə əvvəl kəndləri yuyub aparan ölümcül sel sularından sonra şiddətli yağışların ardınca su altında qalıb. Bu, 20 milyon əhalisi olan cənub liman şəhərinin fəaliyyətini iflic edib.

İyun ayında musson mövsümünün başlamasından bəri Cənubi Asiya ölkəsində daşqınlar və sürüşmələr nəticəsində 700-dən çox insan həlak olub. Hava proqnozları şənbə gününə qədər daha şiddətli yağışların gözlənildiyini bildirir.

Bəs Pakistanda daşqınlar niyə bu qədər şiddətli olub və Cənubi Asiya ölkəsinin bu problemi necə həll edilə bilər?

Pakistanda hansı ərazilər daşqından zərər çəkib?

Xeybər Paxtunxva əyalətinin Buner rayonu ən çox zərər görən bölgə olub. Avqustun 14-dən bəri şimal-qərb dağlıq əyalətində 200-dən çox insan həlak olub, evlərə və ictimai infrastruktura geniş ziyan dəyib.

Himalay bölgəsi olan Gilgit-Baltistan, eləcə də Pakistanın nəzarətində olan Kəşmir də daşqınlardan təsirlənib.

Cənubi Sindh əyalətinin paytaxtı Kəraçi, çərşənbə axşamı yağan yağışlardan sonra daşqınlarla üzləşib. Sosial mediada yayılan videolarda avtomobillərin və motosikletlərin su altında qaldığı müşahidə olunur.

Daşqınlarda neçə nəfər həlak olub?

Milli Fəlakət İdarəetmə Təşkilatının (MFİT) məlumatına görə, cümə axşamı ölkə üzrə 9 nəfər ölüb, 15 nəfər yaralanıb. Bu ölümlərin yeddisi Xeybər Paxtunxvada, ikisi isə Sindhdə qeydə alınıb.

Çərşənbə günü ölkə üzrə 41 nəfər həlak olub, 11 nəfər yaralanıb. Bu ölümlərin ən azı 19-u Xeybər Paxtunxvada, 11-i Sindhdə və 11-i Gilgit-Baltistanda qeydə alınıb.

İyun ayında musson mövsümünün başlamasından bəri 186-sı uşaq olmaqla, 759 nəfər həlak olub və 993 nəfər yaralanıb. Eyni dövrdə daşqınlar nəticəsində 4000-dən çox ev zərər görüb.

Xilasetmə işləri necə aparılır?

Reuters agentliyinin çərşənbə günü verdiyi məlumata görə, MFİT-in rəhbəri, general-leytenant İnam Hayder Malik bildirib ki, daşqın bölgələrindən 25 mindən çox insan xilas edilib.

Quru qoşunları və hava qüvvələri də xilasetmə əməliyyatlarına cəlb olunub.

Çərşənbə günü MFİT-in məlumatına görə, Xeybər Paxtunxvada 14 fəaliyyətdə olan tibbi düşərgədə 2300 nəfərə tibbi yardım göstərilib. Daşqından zərər çəkənlər arasında yardım ləvazimatları da paylanılıb.

Pakistanda daşqınlara nə səbəb olur?

Daşqınların dəqiq səbəbi hələ müəyyən edilməsə də, selə bir neçə faktor təsir edə bilər.

Hiroşima Universitetindən professor Ayyoob Şərifi bildirib ki, İqlim dəyişikliyi Pakistanda daşqın hadisələrini gücləndirməkdə kritik rol oynasa da, şəhərləşmə, meşəsizləşmə, qeyri-kafi infrastruktur və zəif çay idarəetməsi də əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir.

İqlim dəyişikliyi

Şərifi qeyd edib ki, İqlim dəyişikliyi musson yağışlarının intensivləşməsinə səbəb olur və bu da ekstremal yağıntıların tezliyini artırır.

Şərifi tərəfindən bu ilin fevralında nəşr olunan bir araşdırma göstərir ki, Lahor və Feysəlqabad kimi şəhərlər müəyyən ssenarilər altında yağıntıların artması ilə üzləşə bilər ki, bu da şəhər daşqınları riskini yüksəldir.

O əlavə edib ki, artan temperatur atmosferin daha çox nəmlik tutmasına imkan verir, bu da tufanlar zamanı daha güclü yağışlara səbəb olur. Şimali Pakistanda bu yüksək temperaturlar buzlaqların əriməsini də sürətləndirir ki, bu da buzlaq göllərindən suyun qəfil axması (GLOFs) ehtimalını artırır. Bu, buzlaq gölündən suyun qəfil sərbəst buraxılması ilə baş verən daşqınlardır.

Bu ayın əvvəlində Pakistanın şimal bölgəsi Hunzada bir GLOF hadisəsi baş verib. Şisper buzlağı Həsənabad su yatağını dolduraraq infrastruktura ziyan vurub və əkin sahələrini məhv edib.

Avropa İttifaqının məlumatına görə, Pakistan qlobal istixana qazı emissiyalarının 1 faizindən az hissəsinə cavabdeh olsa da, ölkə iqlim dəyişikliyi nəticəsində yaranan fəlakətlərin yükünü daşıyır, 2022-ci ildə ölkənin keçmiş maliyyə naziri Miftah İsmayıl CNBC-yə bildirib.

Qısa müddətdə düşən güclü yağışlar

Berlin mərkəzli Climate Analytics beyin mərkəzinin iqlim alimi Fəhad Səid bildirib ki, Pakistanda daşqınlar daha yüksək intensivlikli yağıntılarla əlaqəli olub. Bu, qısa müddətdə böyük miqdarda yağışın düşməsi deməkdir.

Bunerda cümə səhəri cəmi bir saat ərzində 150 mm-dən (6 düym) çox yağış düşüb.

2022-ci ildə Pakistan tarixində qeydə alınan ən şiddətli musson mövsümünü yaşayıb. Nəticədə ən azı 1700 nəfər həlak olub və təxminən 40 milyard dollar ziyan dəyib. Səid bildirib ki, 2022-ci ilin daşqınları gözlənilməz olub, çünki onlar adətən güclü yağışların düşmədiyi şimali Sindhin quraq və ya yarıquraq hissələrini vurub.

Lakin bu il yağıntılar adətən musson yağışları ilə üzləşən bölgədə və ya onun ətrafında baş verib. Bu dəfə qeyri-adi olan yağışın şiddətidir.

Kənd yerlərində torpağın yağışı uda bilməməsi

Səid izah edib ki, kənd yerlərində qısa müddətdə sürətli yağış yağdıqda, torpaq yağış suyunu udmaq üçün kifayət qədər vaxt tapa bilmir. "Yağış torpağa hopmur, əksinə, səthdən axır. Bu, palçıq sürüşmələrinə və torpaq eroziyasına səbəb olur."

Bu, Xeybər Paxtunxvanın şimal hissələrində və Gilgit-Baltistanın bəzi hissələrindəki kənd yerlərinə aiddir.

"Adətən, çayların yaxınlığında yaşayırsınızsa, eviniz dağılmağa və ya su altında qalmağa meyllidir. Lakin bu dəfə, hətta dağın yamaclarında olsanız belə, yağıntı o qədər şiddətli olub ki, palçıq sürüşmələri və torpaq sürüşmələri nəticəsində yüksəkliklərdəki evləri də dağıdıb," Səid açıqlayıb.

Şəhər ərazilərində drenaj sistemi ilə bağlı problemlər

Kəraçi əsasən yağış sularının boşaldılması üçün təbii drenaj kanallarına, yəni nullahlara güvənir.

Araşdırmalar göstərir ki, Kəraçi gündə 20.000 tondan çox bərk tullantı istehsal edir və drenaj kanalları bu zibillə tutulub.

Keçən il şəhər daşqınları ilə bağlı bir tədbirdə hidroloq Sana Adnan qeyd edib ki, drenaj kanallarının yalnız musson mövsümündən əvvəl təmizlənməsi daşqınlı yollara əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir və vurğulayıb ki, güclü yağışlar ilin istənilən vaxtı, yalnız musson mövsümündə deyil, baş verə bilər.

Memar və şəhər planlaşdırma mütəxəssisi Arif Həsən 2020-ci ildə Dawn-a bildirib ki, dayanıqlı sosial mənzil siyasətinin olmaması səbəbindən fəhlə sinfi ailələri bu drenaj kanalları boyunca qeyri-rəsmi yaşayış məntəqələri qururlar. Bu qeyri-rəsmi yaşayış məntəqələri və rəsmi inkişaflar drenaj kanallarını tullantı sularının axıdılması üçün istifadə edir.

Həsən yazıb ki, 1960-cı illərin ortalarından bəri Kəraçinin tullantıların təmizlənməsi sistemi tullantı sularının drenaj kanallarına axıdılması üçün qurulub.

Sürətli şəhərləşmə və miqrasiya

Şərifi bildirib ki, şəhər daşqınlarının digər səbəbi sürətli və plansız şəhərləşmə təbii drenajı azaldır və səth axınını artırır, bu da Kəraçi və Lahor kimi şəhərlərdə daşqınları gücləndirir.

Səid əlavə edib ki, insanların kənd yerlərindən şəhər mərkəzlərinə sürətli miqrasiyası səbəbindən şəhərlər böyüyür və iqlim dəyişikliyi də buna səbəb ola bilər.

"Kimsə kənd yerindən şəhər ərazisinə köçəndə, Lahor və ya Kəraçi kimi böyük şəhərlərə doğru hərəkət etməyə meylli olur," Səid deyib.

O izah edib ki, iqlim dəyişikliyi kənd yerlərində fermerlərin dolanışıqlarını təhlükə altına alan aşağı məhsuldarlığa səbəb ola bilər ki, bu da onların ailələrini şəhərlərə köçürmələrinə gətirib çıxarır.

"Onlar şəhərə çatdıqda, əksər hallarda qeyri-rəsmi yaşayış məntəqələrində məskunlaşırlar. Zaman keçdikcə, bu cəmiyyətin bir hissəsi olmağa çalışırlar. Bu arada, şəhər idarəetməsi lazımi kommunal xidmətləri təmin etməkdə çətinlik çəkir və bu, bir növ domino effekti yaradır."

Meşəsizləşmə və çay idarəetməsi problemləri

"Yuxarı axın bölgələrində meşə örtüyünün itməsi torpağın suyu udma qabiliyyətini azaldır, bu da çaylara axın həcmini artırır," Şərifi deyib.

Buner əsasən təpəlidir, dik yamaclar dar vadilərə aparır. Bölgənin yumşaq, asanlıqla eroziyaya uğrayan torpağı və davamlı meşəsizləşmə onu sürüşmələrə və sel sularına xüsusilə həssas edir.

Şərifi əlavə edib ki, parklar, bataqlıqlar və su keçirən səkilər kimi yaşıl infrastrukturun olmaması da daşqınları gücləndirir. Bu, suyun udulmasına və axınının yavaşlamasına kömək edəcək təbii sistemləri aradan qaldıraraq daşqın riskini azaldır.

"Çay sistemlərinin səmərəsiz idarə edilməsi, o cümlədən lazımi bəndlərin və daşqın nəzarət tədbirlərinin olmaması çay daşqınlarına səbəb olur."

Erkən xəbərdarlıq sistemlərindəki məhdudiyyətlər

Şərifi tərəfindən birgə yazılan araşdırma yağıntıları proqnozlaşdıran erkən xəbərdarlıq sistemlərində məhdudiyyətlər müəyyən edib.

O izah edib ki, hazırda istifadə olunan modellər tez-tez regional və yerli iqlim nüanslarını tuta bilmir ki, bu da daha kiçik miqyaslarda ekstremal yağıntı hadisələrini proqnozlaşdırmada qeyri-dəqiqliklərə səbəb olur.

Şərifi əlavə edib ki, əksər araşdırmalar böyük şəhərlərə fokuslanır, kiçik şəhərlər isə kifayət qədər təmsil olunmur.

Pakistan daşqınları azaltmaq üçün hansı tədbirləri görə bilər?

"Pakistanda daşqınların azaldılması həm struktur, həm də qeyri-struktur tədbirləri əhatə edən çoxşaxəli bir yanaşma tələb edir," Şərifi bildirib.

O izah edib ki, struktur tədbirlərə drenaj sistemlərinin, su anbarlarının tikintisi və saxlanması, eləcə də təbii su yollarının bərpası daxildir.

Şəhər əraziləri suyu udmaq və axının qarşısını almaq üçün su keçirən səkilər və yağış bağçaları kimi yaşıl infrastrukturdan istifadə etməlidir. Şəhər planlaşdırması daşqın təhlükəsi olan ərazilərdə tikinti aparmamaq üçün torpaq istifadəsinin idarə edilməsini də əhatə etməlidir.

Qeyri-struktur tədbirlərə ən yeni erkən xəbərdarlıq sistemləri, daha yaxşı fəlakət hazırlığı, daşqın riskləri barədə cəmiyyətin maarifləndirilməsi və fəlakət idarəetməsinin daha güclü koordinasiyası daxildir.

Səid bildirib ki, Pakistan iqlim dəyişikliyi təsirlərinin müxtəlif aspektlərini yaşayır.

O deyib ki, iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizə müxtəlif departamentlər arasında vahid, inteqrasiya olunmuş planlaşdırma tələb edir.

"Artıq ayrı-ayrı şəkildə fəaliyyət göstərməyə gücümüz yoxdur," Səid qeyd edib və Pakistanın iqlim dəyişikliyi, inkişaf, su, sənaye və kənd təsərrüfatı üzrə federal nazirliklərinin olduğunu əlavə edib.

İqlim alimləri, akademikləri və digər mütəxəssislər ölkədə iqlim siyasətinin bir hissəsi olmalıdır, o deyib.

Pakistanda hazırkı daşqın vəziyyəti necədir?

Pakistanın şimal-qərb bölgələrindən yağış sularının yığılması təmizlənib. Lakin infrastruktura ziyan dəyib.

Sindh İnformasiya Departamenti çərşənbə günü X platformasında bir sıra paylaşımlar edərək bildirib ki, Kəraçinin Şimal Nazimabad, Safoora, Klifton və Liaquatabad kimi bir çox məhəlləsində yollardan yağış suyu təmizlənib.

Dawn çərşənbə günü xəbər verib ki, Kəraçinin əsas İİ Çundriqar yolu yaxınlığındakı bəzi yollarda yağış suyu yığılıb.

Pakistanda daha çox daşqın gözlənilirmi?

Bəli, MFİT günorta saatlarında (07:18 GMT) X platformasında təcili xəbərdarlıq yerləşdirərək bildirib ki, Sindh əyalətinin Kəraçi, Heydərabad, Thatta, Badin, Mirpurxah, Sukkur və qonşu ərazilərində "növbəti 12-24 saat ərzində" həddindən artıq güclü yağış gözlənilir.

MFİT əlavə edib ki, qısa müddətdə 50-100 mm-dən çox yağıntı riski Kəraçi, Heydərabad, Sukkur və Mirpurxahda şəhər daşqınları riskini artırır.

MFİT həmçinin bildirib ki, Sindhin kənd bölgələri olan Thatta, Badin, Camşoro və Dadu İnd çayı və onun qollarında su səviyyəsinin qalxması səbəbindən qəfil daşqın riski altındadır. Aşağı ərazilər su altında qala bilər, əsas magistral yollar və yerli yollar potensial olaraq suya bataraq nəqliyyata ciddi təsir göstərə bilər. Elektrik və telekommunikasiya xidmətlərində uzunmüddətli fasilələr də gözlənilir.

Təşkilat daşqın təhlükəsi olan ərazilərdə yaşayan sakinləri heyvanları və dəyərli əşyaları təhlükəsiz yerlərə köçürməyə, təcili ehtiyatları hazır saxlamağa, elektrik cihazlarından istifadə edərkən diqqətli olmağa və su altında qalan yollardan, eləcə də elektrik dirəklərindən uzaq durmağa çağırıb.

Pakistan Meteorologiya Departamenti çərşənbə günü öz X hesabında oxşar xəbərdarlıq edərək, Bəlucistan əyalətinin cənub bölgəsində Makran və Xuzdar kimi daha çox ərazinin yaxınlaşan daşqınlara həssas olduğunu qeyd edib.

MFİT ölkə üzrə musson yağışlarının sentyabrın 10-dək davam edəcəyini proqnozlaşdırır.

24 saat