Putin üçün Trampın sazişi də kifayət etməyə bilər

ABŞ-ın Ukrayna sülh planı əvvəlki 28 bənddən ibarət olarkən, hazırda 19 bəndə endirilib.

ABŞ prezidenti Donald Trampın bəyanatına görə, keçən həftə Kiyevə təqdim edilən və Rusiyanın tələblərinə o qədər meylli idi ki, Ukrayna prezidenti Volodimir Zelenski tərəfindən “tariximizin ən çətin anlarından biri” kimi xarakterizə edilən Ukrayna sülh planı, ABŞ və Ukrayna danışıqçılarının müzakirələrindən sonra “incə tənzimlənib”. Ukraynalılar razılaşmanın – hansı ki, indi Ukrayna üçün müharibədən sonrakı daha güclü təhlükəsizlik təminatlarını ehtiva edir – onlar üçün qəbuledilən olduğunu bildirir. Zelenski isə Ukraynanın Rusiyaya ərazilərini güzəştə getməsi kimi çətin məsələni müzakirə etmək üçün Trampla görüşməyə çalışır.

Bəs rusların mövqeyi necədir? Tramp yeni planı prezident Vladimir Putinə təqdim etmək üçün öz elçisi Stiv Vitkoffu göndərir. (Vitkoffun rus həmkarları ilə apardığı danışıqların ilkin 28 bəndlik planın mənbəyi olduğu ehtimal edilir.) Lakin Kremlin ilkin reaksiyası müsbət deyil. Xarici işlər naziri Sergey Lavrov bəyan edib ki, əgər yeni plan Trampla Putinin avqust ayında Alyaskada əldə etdiyini düşündüyü razılaşmanın “ruhuna və hərfinə” zidd olarsa, “vəziyyət köklü şəkildə dəyişəcək”. Həmin razılaşma Ukraynanın şərqi Donbas regionunun qalan hissəsini, o cümlədən hazırda Rusiyanın nəzarəti altında olmayan əraziləri Rusiyaya güzəştə getməsini nəzərdə tuturdu.

Tramp, ABŞ-ın İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahunu HƏMAS ilə o qədər də razı olmadığı bir müqaviləyə məcbur edə bildiyi Qəzzada əldə olunan son atəşkəsin təkrarlanmasına ümid edir. Amerikanın silahları və kəşfiyyat mübadiləsi Ukraynanın müharibə səyləri üçün kritik əhəmiyyət kəsb etdiyindən, Tramp Zelenski üzərində təsir rıçaqına malikdir. Məhz buna görə də Ukrayna lideri Trampın Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə bağlı tez-tez dəyişən mövqelərinin yaratdığı diplomatik çətinliklərə baxmayaraq Vaşinqtonla əlaqələri davam etdirir.

Lakin bu mərhələdə heç kəsin Putin üzərində təsir rıçağı yoxdur. Bu səbəbdən, bu müharibənin tezliklə bitib-bitməyəcəyi Putinin hansı şərtləri qəbuledilən hesab edəcəyinə bağlıdır. Bu, Putinin sağ və hakimiyyətdə olduğu müddətdə Ukrayna sülh planının ümumiyyətlə mümkün olub-olmadığı ilə bağlı düşündürücü bir sual doğurur.

Rusiya niyə Rusiya-Ukrayna müharibəsini dayandırmaq üçün əsas görmür?

Ukraynalılar ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi sülh danışıqlarını davam etdirməkdən başqa çıxış yolu olmasa da, Kiyevdəki yüksək vəzifəli şəxslər bu barədə açıq-aydın nikbin deyillər. Keçən yay ABC-yə verdiyi müsahibədə keçmiş xarici işlər naziri Dmitro Kulebadan Putinin hələ də sağ olduğu müddətdə müharibənin bitib-bitməyəcəyi soruşulmuşdu.

Kuleba “Xeyr” deyə cavab vermiş və “aşağı intensivlikli münaqişə”nin mümkün olduğunu qeyd etsə də, əlavə etmişdi: “Prezident Putinin sağlığında Rusiya ilə Ukrayna arasında əbədi sülhün mümkünlüyünü təsəvvür edə bilmirəm”. Bu düşüncəyə görə, hətta müvəqqəti atəşkəs belə, Rusiyanın səylərini bərpa etmədən əvvəl yalnız bir fasilə ola bilər.

İlkin 28 bəndlik Ukrayna sülh planının Putinin qəbul edəcəyi tamamilə aydın deyil. Bu plan Ukraynada və Qərbdə bir çoxlarına Kremlin istək siyahısı kimi görünə bilərdi. Lakin o, Ukraynaya 600 min əsgərdən ibarət ordu saxlamağa (bu, Rusiyadan sonra Avropanın ən böyük ordusu olardı) imkan verəcək, Rusiyadan mübahisəli Zaporojye və Xerson regionları üzərində nəzarəti təslim etməsini tələb edəcək və Rusiyanı Krım və digər ilhaq edilmiş ərazilər üzərində nəzarətinin rəsmi deyil, “faktiki” tanınması ilə kifayətlənməyə məcbur edəcəkdi.

Yeni razılaşmanın Ukraynaya 800 min əsgər və “NATO üslublu” təhlükəsizlik zəmanətləri saxlamağa imkan verdiyi bildirilir ki, bu da yəqin ki, daha da qəbuledilməzdir. Tramp Zelenskini Donbasdan imtina etməyə məcbur etsə belə, müharibədən sonrakı Ukrayna Rusiyanın sərhədlərində yüksək hərbiləşdirilmiş və qətiyyətlə anti-Rusiya mövqeyində olan bir ölkə olacaq. Bu, Putinin dörd il əvvəl Kiyevi tez bir zamanda ələ keçirmək və Zelenski hökumətini razı bir vassal hökuməti ilə əvəz etmək ümidi ilə bu Rusiya-Ukrayna müharibəsinə başlayarkən ağlında olan şey deyildi.

Rus qüvvələri Ukraynada irəliləyişini davam etdirir, lakin onların sürəti yavaşdır və kiçik, ölümcül dronların geniş istifadəsi bu sürəti daha da azaldır. 2025-ci ildə Rusiya, təxminən 200 min əsgərin itkisi (ölən və yaralanan) bahasına, Ukrayna ərazisinin əlavə 1 faizini ələ keçirib. ABŞ-da yerləşən Müharibə Araşdırmaları İnstitutu (ISW) hesablayır ki, indiki sürətlə, Rusiyanın Donbasın qalan hissəsini fəth etməsi ən tez 2027-ci ilin avqust ayına qədər davam edəcək.

Lakin Putin yəqin ki, hələ də bu müharibədə qalib gəldiyinə inanır və irəliləyişin sürəti ona bu inancını davam etdirmək üçün kifayət edir. O, bu Rusiya-Ukrayna müharibəsini Rusiyanın gələcəyi üçün indi geri çəkilmək üçün çox vacib hesab edir.

Hazırda Vaşinqton və Moskva arasında zaman çərçivələrində uyğunsuzluq mövcuddur. Tramp vəzifəyə gələrkən Rusiya-Ukrayna müharibəsini bir günə bitirəcəyinə söz vermiş, Putinə müxtəlif iki həftəlik son tarixlər təyin etmiş və bir neçə gün əvvəl bunu Şükranlıq Günü (Thanksgiving) ilə yekunlaşdırmağa ümid etdiyini bildirmişdi.

Bu arada, Putin müstəqil Ukraynanın varlığını təhlükə hesab edir və əsrlər boyu düşünür. O, görünür, Alyaskadakı görüşlərində Trampı Rusiya tarixindən Rurik Novqorodlu və Müdrik Yaroslav kimi fiqurlar haqqında özünəməxsus tarixi mühazirələri ilə yorğun salaraq, Ukrayna ilə bağlı mövqeyini izah etmişdi.

Ola bilsin ki, bir dönüş nöqtəsi gələcək. Bəlkə də Rusiya nəhayət Donbasın qalan hissəsini ələ keçirərsə, ya da Zelenskinin daxili siyasi mübarizələri və qalmaqalları onu hakimiyyətdən uzaqlaşdırarsa, Putin üçün qələbəni qəbul etmək kifayət olacaq. (Avropa hazırda ABŞ-ın əvvəllər təmin etdiyi iqtisadi və hərbi dəstəyin böyük hissəsini təşkil etdiyi üçün, qısa müddətdə Ukraynanın tamamilə süqutu ehtimalı az görünür.) Yaxud da ukraynalılar rusları durğunluğa gətirə biləcək və Rusiya cəmiyyəti üzərindəki iqtisadi təzyiq Putinin mövqeyini dəyişdirməsini tələb edəcək qədər artacaq. Ya da bəlkə də, o, bu Rusiya-Ukrayna müharibəsini nə qədər uzun sürsə də, insan itkisi nə qədər böyük olsa da davam etdirməyə dəyər bir sivilizasiya mübarizəsi kimi görür.

Rusiyanın mövcud qanunvericiliyinə əsasən, Putin 2036-cı ilə qədər hakimiyyətdə qala bilər. Dövrü xəstəlik şayiələrinə baxmayaraq, 73 yaşında sağlamlığı kifayət qədər yaxşı görünür və Rusiyanın varislik planı tamamilə sirr olaraq qalır.

Hazırda, müharibə və sanksiyaların Rusiya cəmiyyətində yaratdığı gərginliklərə baxmayaraq, onun hakimiyyəti olduqca sabit görünür. Yevgeni Priqojinin qiyamı zamanı rejimin hər an dağıla biləcəyi görünən o çılğın günlərdən çox uzaqdayıq.

Rusiya müxalifət liderlərinin qeyd etdiyi kimi, bu kimi rejimlər tez-tez süqut etməzdən əvvəl tamamilə sabit görünürlər – lakin bu nəticəyə ümid etmək Ukrayna və ya onun müttəfiqləri üçün tam olaraq real bir strategiya deyil.

Lakin görünür ki, Putinin hakimiyyətdəki qalan vaxtını Ukraynada qələbəyə həsr etməyə hazır olması, bunu əldə etmək üçün xərcləməyə hazır olduğu Rusiya qanı və sərvətinin həddi-hüdudunun olmaması, həmçinin Trampın belə ona nail olduğunu hiss etmək üçün lazım olanı verə bilməməsi ehtimalı var.

24 saat