Qəzza istisna deyil: Qərbin qədim aclıq və inhisar silahları

Qərbin İddiaları və Acınacaqlı Reallıq

Bütün iddialara baxmayaraq ki, Qərb azadlıq, rifah və tərəqqi yayır, dünya hələ də xroniki qeyri-sabitlik və kütləvi qida çatışmazlığı ilə yaraşdır. Ötən ay, beynəlxalq ərzaq və tibbi yardım proqramlarını dayandırması çərçivəsində, Birləşmiş Ştatlar Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində 500 metrik ton təcili ərzaq yardımını məhv etdi. USAID-in fəaliyyətini dayandırması səbəbindən dünya üzrə anbarlarda 60.000 tondan çox təcili ərzaq yardımı yığılıb qalmışdır. Bu arada, İsrail – ABŞ və Avropa İttifaqının dəstəyi ilə – mühasirədə olan Qəzzada qalan iki milyona yaxın Fələstinlini sistematik şəkildə ac-susuz qoyur. Bu, 2025-ci ildə qida çatışmazlığı çəkən və ya həyat təhlükəsi ilə üzləşən təxminən 320 milyon insanın bir hissəsidir.

Ac-Saxlama Siyasətinin Kökləri

Bu, kapitalizm və kolonializm kimi Qərb normalarında kök salmış yığma və məcburi qida məhdudiyyəti siyasətinin daha böyük bir hissəsidir ki, bu da nadir hallarda beynəlxalq səviyyədə ciddi nəticələrlə üzləşən bəşəriyyətə qarşı bir cinayətdir. Bu, təcrid olunmuş bir vəhşilik deyil: Qərb və ABŞ-ın yüksəlişi böyük ərzaq ehtiyatlarının mənfəət üçün yığılması və zülm altında yaşayanları tabe etmək məqsədilə qidadan qəsdən istifadə üzərində qurulmuşdur.

Qəzzadakı Humanitar Fəlakət və Qərbin Təkcürətli Mövqeyi

Beynəlxalq xəbər reportajlarında və qida çatışmazlığından əziyyət çəkən fələstinlilərin pul, qida və təmiz su üçün yalvaran ümidsiz sosial media paylaşımlarında, özlərini və uşaqlarını arıqlaşmış bədənlərlə göstərən çoxsaylı görüntülərdə bunları görməmək çətindir. Bu, hamımızı utanmalı etməlidir, lakin Qərb dünyası və onların müttəfiqləri, cəmi bir neçə kilometr aralıda bol qida olmasına baxmayaraq, soyqırıma ortaq çıxmışlar. İsrail Demokratiya İnstitutunun Viterbi Ailə İctimai Rəy və Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin son sorğusu göstərir ki, İsrail yəhudilərinin 79 faizi Qəzza əhalisi arasında qida əskikliyi və çətinliklərlə bağlı xəbərlərdən "çox da narahat deyil" və ya "heç narahat deyil".

Afrika Qitəsindəki Unudulmuş Fəlakətlər

Buna baxmayaraq, Qəzza 2025-ci ildə və ya yaxın dünya tarixində soyqırım kampaniyası çərçivəsində kütləvi qida çatışmazlığı ilə üzləşən yeganə yer deyil. Qərbin diqqətdən yayındırdığı digər aclıq səviyyəsində böhranlar Konqo Demokratik Respublikasında (KDR) və Sudandadır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, mart ayına qədər KDR-də "rekord sayda – 27,7 milyon insan kəskin qida çatışmazlığı ilə üz-üzədir... bu, geniş miqyaslı köçkünlük və ərzaq qiymətlərinin artması ilə əlaqəli davam edən münaqişə fonunda baş verir". Sudanda iki il davam edən münaqişə təxminən 150.000 insanın ölümünə səbəb olmuş, bu ölümlərin bir çoxu qida çatışmazlığı, xəstəlik və zəifliklə əlaqəli olmuşdur. Bu münaqişə həmçinin təxminən 25 milyon insanı ərzaq yardımına ehtiyaclı qoymuşdur, o cümlədən Şimali Darfurun paytaxtı əl-Fəşirdə mühasirə altında olan təxminən 740.000 əhali çətin qida vəziyyəti ilə üzləşir.

Tarixin Dərinliklərindən Gələn Taktikalar

Şübhəsiz ki, bəşər tarixində demək olar ki, hər böyük güc digər xalqları fəth edərkən və onların resurslarını qarət edərkən ərzaq və su təchizatına hücum etmiş və ya onları əngəlləmişdir. Lakin bu gün dünyanın tanıdığı Qərb, qlobal hökmranlıq axtarışına 1090-cı illərdə, Birinci Səlib Yürüşü ilə başlamış və bununla da mühasirə müharibəsi taktikalarını, Müqəddəs Torpaqlarda (indiki Suriya, Livan və Fələstin) müsəlman və yəhudi əhalisini qəsdən qida əskikliyinə məhkum etmək strategiyalarını katoliklik adı altında təkmilləşdirmişdir. Öz ərzaq təchizatı çatışmazlığı səbəbindən səlibçilərin də minlərlə hissəsi qida çatışmazlığından ölmüş və ya sağ qalmaq üçün kütləvi yamyamlıq əməlləri törətmişlər.

Kolonializmin Qidası: Qıtlıq və Sömürü

Qərb-in hökmranlıq etdiyi bu dünyada qida və sudan məhrum etmək həmişə imperializm, kolonializm və millətçiliyin siyasi və kapitalist silahı olmuşdur. Qərbi Avropanın Qərb Yarımkürəsini qarət etməsi təkcə kapitalizmin və dünya miqyasında bitib-tükənməyən mənfəət axtarışının təməlini qoymadı, həm də tabe edilmiş xalqları idarə etmək və istismar etmək üçün qida çatışmazlığı, qida əskikliyi və məhrumiyyətdən istifadəni köklü şəkildə möhkəmləndirdi. 16-cı əsrdən 19-cu əsrə qədər transatlantik qul ticarəti, afrikalıların kölələşdirilməsi və yerli xalqların məcburi əməyi Avropadakı krallıq xəzinələrini doldurmağa və Qərb Yarımkürəsində torpaq sahibləri üçün böyük sərvət yaratmağa kömək etdi. Kölə və məcburi əməklə işləyənlər, adekvat qida və sudan məhrum edilərək, şəkər, qəhvə və tütün kimi pul gətirən məhsullar yetişdirmək, yaxud qızıl və gümüş çıxarmaq üçün tarlalarda əlləşir və tez-tez qida çatışmazlığından, xəstəlikdən və zorakılıqdan dünyalarını dəyişirdilər. Bir araşdırma göstərir ki, təkcə 1492-1600-cü illər arasında 56 milyona qədər yerli əhali həyatını itirmişdir. Atlantik keçidinin dəhşətlərindən sağ çıxan və Qərb Yarımkürəsinə çatan 12 milyon afrikalının əksəriyyəti üçün orta ömür müddəti yeddi il idi.

Şərqdəki Qida Böhranları

Amerikadan kənarda, 1770-ci illərdə Böyük Benqal Qida Təminatsızlığı dövründə 10 milyona yaxın insan həyatını itirdi, çünki Şərqi Hindistan Şirkəti canları qurtarmaqdansa, Avropa limanları üçün ərzaq toplamağa və Cənubi Asiya kəndlilərinə cəza verən vergilər tətbiq etməyə üstünlük verdi. Müstəmləkə idarəçiliyi altında baş verən bir çox digər qida böhranları kimi, bu da təbiətin təsadüfi bir hadisəsi deyil, insan həyatını laqeyd hesab edən qəsdən iqtisadi siyasətlərin nəticəsi idi. 1904-1908-ci illər arasında, indiki Namibiya və Tanzaniyada hökmranlıq edən almanlar müstəmləkə üsyanlarını yatırarkən təxminən "60.000 Herero" və "10.000 Nama"nı Namibiyada, həmçinin "250.000-ə qədər Nqoni, Nqindo, Matumbi və digər etnik qrupların üzvlərini" birbaşa öldürmüş və ya qida məhrumiyyətindən ölməyə məhkum etmişlər.

Qida Çatışmazlığının Psixoloji Dərsləri və Tarixi Təkrarı

Bəlkə də 14-cü və 15-ci əsrlərdə Avropada qida çatışmazlığı və bubon taununun siyasi və psixoloji təsiri həm Qərbin müstəmləkəçiliyə meylini, həm də qidanı cəza kimi silahlaşdırmasını və ona çıxışın inkarını izah etməyə kömək edir. 1944-1945-ci illərdə 36 ağ kişidə aparılan Minnesota Aclıq Təcrübəsinin nəticələrində qeyd edildiyi kimi, iştirakçılar "qida haqqında xəyal qurduqlarını və fantaziya etdiklərini", "yorğunluq, əsəbilik... və laqeydlik" hissləri keçirdiklərini, o cümlədən "depressiya, isteriya və hipoxondriya hallarında əhəmiyyətli artımlar" olduğunu bildirmişlər. Bütün bir sivilizasiya boyunca nəsillərlə davam edən qida təhlükəsizliyi və qida çatışmazlığı vəziyyətini təsəvvür edin, xüsusən də özünü xristianlığına görə dini və əxlaqi cəhətdən üstün sayan bir sivilizasiyanı. Qərb hər yerdə əhaliyə yemək üçün fundamental insan hüququnu inkar etməkdə ardıcıl olmuşdur.

ABŞ-ın "İşlə və ya Qidalanma" Doktrinası

Birləşmiş Ştatlara gəlincə, 1607-ci ildə Ceymstoun koloniyası kimi başlayan bu millət son 400 ildə Con Smitin sözləri ilə hərəkət etmişdir: "Əksəriyyət daha çalışqan olmalı, yoxsa qida çatışmazlığından ölməlidir. İşləməyən yeməz." Amerikanın öz müstəmləkə tarixi və müstəqillikdən sonrakı genişlənməsi də yerli qruplardan torpaqları oğurlamaq, məhsulları yandırmaq və qida çatışmazlığı və kütləvi yerli əhalinin azalmasına səbəb olmaqdan ibarət idi. Tütün, indigo, düyü, şəkər və pambıq kimi yığılan pul gətirən məhsullar kölə edilmiş Qara xalqın özləri üçün qida yetişdirməsi üçün az torpaq buraxırdı. Qul sahibləri kölələrə tez-tez qarğıdalı unu və duzlanmış donuz piyinin arxa hissəsi kimi az miqdarda yemək verirdilər ki, bu da həyatda qalmaq üçün demək olar ki, kifayət etmirdi.

Müasir Dövrün Sosial Bərabərsizliyi

ABŞ kənd təsərrüfatı nəhənginə çevrildikdə belə, "işlə və ya qida çatışmazlığından əziyyət çək" nəğməsi eyni qaldı, onun sinfi və irqçi mesajı yalnız zamanla inkişaf etdi. Son 40 ildə ABŞ prezidentləri və Konqres, xalqın yoxsul hissəsindən minimal qida müavinətləri üçün işləməyi və ya onlarsız qalmağı tələb edən bir çox qanun qəbul etmişdir, o cümlədən bu ilin əvvəlində "Bir Böyük Gözəl Qanun" çərçivəsində qüvvəyə minən SNAP (ərzaq markaları) müavinətləri üçün yeni iş tələbləri. 2015-ci ildə o zamankı Senatın Çoxluq Lideri Mitç Makkonnel ABŞ-ın işgüzar dairələrinin və Qərb dünyasının ərzaq təhlükəsizliyi ilə yaşayanlara qarşı düşüncəsini belə ümumiləşdirdi: "Onlar ərzaq markaları, Sosial Təminat və digər şeylərlə çox yaxşı yaşayırlar."

Şəxsi Təcrübə: Qida Çatışmazlığının Ağır Dərsi

Qidalanmamanın və yalnız yemək üçün işləməyin təsirinə şahidlik etmək mümkündür. 1981-ci ilin sonundan 1987-ci ildə kollecə getdiyimiz vaxta qədər, hər ayın üçdə bir hissəsi evdə, Nyu-York ştatının Maunt Vernon şəhərində az qida ilə və ya heç qida olmadan keçirdi, tez-tez qarın bölgəsində şiddətli qaz sancıları müşahidə olunurdu. Mount Vernon Xəstəxanasında tam ştatlı işləmək və ya qida yardımı üçün ABŞ rifah sisteminə güvənmək fərq etməzdi. Bir dəfə, 1991-ci ildə Pittin Qərbi Psixiatriya İnstitutu və Klinikasında işləyərkən, bakalavr dərəcəsini bitirdikdən sonrakı 18 gün ərzində 188 sm boyunda olan birinin çəkisi 83 kq-dan 76 kq-a düşə bilər. Həmin üç həftə ərzində işə hər gün beş kilometr piyada getmək məcburiyyətində qalarkən, cəmi 30 dollarla keçinmək insanı qida yığma və resurslara nəzarət etmə fantaziyalarına sövq edə bilər. Belə hallarda orta dərəcəli qida çatışmazlığı və qidalanmama təcrübələri dərin izlər buraxır.

Dünya Qida Bolluğuna Baxmayaraq Davam Edən Qıtlıq

Bu gün Birləşmiş Ştatlar iki milyarddan çox insanı doyuracaq qədər, dünya isə hər il 10 milyarddan çox insanı doyuracaq qədər ərzaq istehsal edir. Lakin mənfəət axtarışı, aqrobizneslər üçün bazarların genişlənməsi və həssas, marjinallaşmış əhali qruplarına qəsdən qida çıxışının inkarı – bütün bunlar onları torpaqları, resursları və hətta özlərinin yetişdirdiyi qida üçün tabe etmək məqsədilə – böyük ölçüdə davam edir. Qida çatışmazlığı Qərbin ən davamlı nəzarət və hökmranlıq silahlarından biri olaraq qalır. Geopolitik olaraq, Qərbin qəsdən qida çatışmazlığına səbəb olduğu insanlarla dolu bir dünyada sülh ola bilməz.

24 saat