Şiddətli bombardmanlar, elektrik kəsilmələri və təchizat çatışmazlığı Qəzza zolağının şimalında demək olar ki, hər bir xəstəxananı fəaliyyətdən dayandırıb. CNN-in apardığı təhlilə görə, tibb müəssisələrinin daxilində həkimlər, xəstələr və mülki şəxslər olmasına baxmayaraq, xəstəxanalara və onların yaxınlığına dəfələrlə hücum edildiyinə dair sübutlar aşkarlanıb.
CNN tərəfindən müəyyən edilmiş Qəzza zolağının şimalındakı 22 xəstəxanadan ən azı 20-si İsrailin HƏMAS-a qarşı müharibəsinin ilk iki ayında, yəni 7 oktyabr – 7 dekabr tarixlərində zədələnib və ya dağıdılıb. Bu, 45 peyk təsviri, 400-ə yaxın videodan ibarət yerüstü görüntülər, habelə həkimlər, şahidlər və humanitar təşkilatlarla aparılmış müsahibələr əsasında aparılan təhlilin nəticəsidir. CNN tərəfindən toplanmış və təsdiqlənmiş dəlillərə, həmçinin ekspertlərin təhlilinə əsasən, bu xəstəxanalardan on dördü birbaşa zərbələrə məruz qalıb.
İsrail Qəzza zolağını bombardmana tutub və quru əməliyyatına başlayıb. Bu, HƏMAS-ın 7 oktyabr terror aktına cavab olaraq həyata keçirilib. Həmin hücumda ən azı 1200 nəfər həlak olub və 240-dan çox insan girov götürülüb. Müharibənin ilk iki ayında HƏMAS-ın nəzarətindəki Qəzza Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, İsrailin zolağa endirdiyi zərbələr nəticəsində ən azı 17 100 fələstinli həlak olub. Bu məqalənin dərc edildiyi anda bu rəqəm 23 400-ü keçib.
İsrail HƏMAS-ın xəstəxanaların içərisində və altında fəaliyyət göstərdiyini, onları komanda mərkəzləri, silah anbarları kimi və girovları gizlətmək üçün istifadə etdiyini bildirir. İsraillilər HƏMAS-ın bu əməliyyatlarına dair sübut olduğunu dedikləri görüntüləri yayıblar. Lakin videolar qəti sübut təqdim etmir və HƏMAS bu iddiaları rədd edir.
CNN zədələnmiş və ya dağıdılmış xəstəxanaların siyahısını İsrail Müdafiə Qüvvələrinə (IDF) göndərib. Buna cavab olaraq, IDF "Qəzza zolağındakı xəstəxanalara qarşı heç bir hədəfli hücum keçirmədiyini" bildirib və əlavə edib ki, "HƏMAS xəstəxanalardan və tibb müəssisələrindən sistematik şəkildə sui-istifadə edir".
Şimali Qəzzada xəstəxanalara havadan bombardmanın təsirini izləmək müharibənin anklavın səhiyyə sisteminə vurduğu dağıntıların miqyasını göstərir. Bu, sığınacaq və qayğı üçün bu müəssisələrə arxalanan və indi onların xidmətlərinə hər zamankından daha çox ehtiyacı olan mülki əhaliyə də ciddi təsir göstərir.
Qəzzanın tibb infrastrukturu çökür
CNN-in əldə etdiyi görüntülər iki xəstəxananın tamamilə yerlə-yeksan edildiyini göstərir. Zolağın üç uşaq xəstəxanasına və ətrafına edilən hücumlar onların fəaliyyətini dayandırmasına səbəb olub. Xüsusi onkoloji və psixiatrik müalicə təklif edən yeganə xəstəxanalar da zədələndikdən sonra fəaliyyətini dayandırıb. BMT-nin humanitar agentliyi olan OCHA-nın məlumatına görə, nəzərdən keçirilən dövrün sonuna qədər yalnız dörd xəstəxana qismən fəaliyyət göstərirdi, lakin heç birində cərrahiyyə imkanı yox idi.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) 21 dekabrda şimali Qəzzada heç bir xəstəxananın fəaliyyət göstərmədiyini və köçürülə bilməyən yaralı xəstələrin "ölümü gözlədiyini" bildirmişdi. ÜST-ün məlumatına görə, 10 yanvar tarixinə şimalda altı xəstəxana qismən fəaliyyət göstərirdi.
Qəzzada xəstəxanaların döyüş meydanına necə çevrildiyini daha yaxşı göstərmək üçün CNN, zolağın ən böyük və ikinci ən böyük tibb müəssisələri olan Əl-Şifa və Əl-Qüds xəstəxanalarının noyabr ayında fəaliyyətlərini dayandırana qədər vəziyyətlərinin pisləşməsini ətraflı şəkildə araşdırıb. Əl-Şifa o vaxtdan bəri bəzi xidmətləri bərpa edib.
İsrail hakimiyyəti hər iki xəstəxananın HƏMAS tərəfindən hərbi məqsədlər üçün istifadə edildiyini bildirir. IDF Əl-Şifa kompleksinin içərisində aşkar etdiyini dediyi tunel şaxtasının və hərbi texnikanın görüntülərini, habelə Əl-Qüds Xəstəxanasının qarşısında silahlı bir şəxsin videosunu dərc edib. HƏMAS və xəstəxana rəsmiləri silahlı qruplaşmanın bu obyektlərin içərisindən fəaliyyət göstərdiyini inkar ediblər.
Bir yerdə götürdükdə, bu iki xəstəxana müharibənin ilk iki ayında CNN-in sübutları nəzərdən keçirərkən müşahidə etdiyi oxşarlıqları əks etdirir: qorunmalı obyektlər olan xəstəxanaların bombalandığı, mühasirəyə alındığı və tanklardan atəşə tutulduğu, ətrafdakı infrastrukturun, təcili yardım maşınlarının və yolların vurulduğu, nəticədə xəstələrə tibbi yardımın göstərilməsi, obyektlərin təxliyəsi və yardımların çatdırılması səylərinə təsir göstərir.
Bu təhlilin bir hissəsi olaraq qiymətləndirilən bir neçə xəstəxana, o cümlədən Əl-Şifa və Əl-Qüds, sursat qəlpələrinin, böyük zərbə kraterlərinin, tankların, tank mərmisi dəliklərinin və ağır zirehli texnikanın izlərinin görüntülərinə görə İsrail tərəfindən vurulmuş kimi görünür. Görüntüləri CNN üçün nəzərdən keçirən ekspertlər, nəticələrin IDF tərəfindən istifadə edilən yüksək dərəcəli hərbi silahların vurduğu zərərlə uyğun olduğunu bildiriblər.
Daha əvvəlki bir CNN araşdırması, 17 oktyabrda Əl-Əhli Əl-Ərəbi Xəstəxanası, həmçinin Baptist Xəstəxanası kimi tanınan tibb müəssisəsində baş verən ölümcül partlayışın səbəbinin Qəzzadan atılan uğursuz bir Fələstin raketi olduğunu müəyyən etmişdi. Digər hallarda isə hücumların məsuliyyətini müəyyən etmək mümkün olmayıb.
IDF dəfələrlə xəstəxanaları hədəf almadığını bildirib, lakin Əl-Qüds də daxil olmaqla bəzi obyektlərdə cavab atəşi açdığını etiraf edib. CNN-in təhlilinə cavab olaraq, IDF bildirib ki, xəstəxanaların yaxınlığındakı hədəflərə edilən zərbələr mülki şəxslərə və mülki infrastruktura zərərin azaldılmasını təmin etmək üçün "hərtərəfli planlaşdırma prosesindən keçir" və xəstəxanalara təsadüfi zərər vuracağı gözlənilən hər hansı bir zərbə "ən yüksək komanda səviyyəsində təsdiqlənir".
IDF-nin hüquq məsləhətçisi CNN-ə bu proses haqqında danışarkən bildirib: "Yerdəki qüvvələrimiz bu xəstəxanaların harada olduğunu bilir və fəaliyyət göstərərkən bu məlumatlar nəzərə alınır. Lakin, HƏMAS bu xəstəxanalardan və obyektlərdən hərbi əməliyyatlar üçün istifadə etməyə davam etdiyi müddətcə və məqsədimiz HƏMAS-ı hərbi şəkildə məğlub etmək olduğu üçün oraya getməkdən başqa heç bir seçim yoxdur."
Xəstəxanalar və digər tibb müəssisələri beynəlxalq humanitar hüquqa əsasən qorunan mülki obyektlərdir. Xəstəxanalara, təcili yardım maşınlarına və ya digər səhiyyə obyektlərinə hücum etmək və ya onların qayğı göstərməsinə mane olmaq, bir neçə istisna olmaqla, qanunsuzdur. Bir xəstəxana yalnız silahlı bir qrup tərəfindən "düşmənə zərərli" hərəkətlər üçün istifadə edildiyi təqdirdə xüsusi qorunan statusunu itirə bilər. Lakin, xəstəxana xüsusi statusunu itirsə belə, içərisindəki yaralı və xəstələr nisbətlik prinsipi ilə qorunur. Hücum həyata keçirilməzdən əvvəl xəbərdarlıq edilməli və təhlükəsiz təxliyə üçün vaxt verilməlidir.
Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsinin (ICRC) baş hüquqşünası Kordula Droqə (Cordula Droege) CNN-ə bildirib: "Bir çox hallarda xəstəxanadan hər kəsi təxliyə etmək mümkün deyil, ona görə də içəridə hələ də tibb personalı və xəstələr olur. Təcavüzkarın üzərinə düşən məsuliyyət... onların zərər görməməsi üçün bütün ehtiyat tədbirlərini görməkdir."
Əl-Qüds Xəstəxanası
İsrail Qəzzanın şimalındakı 22 xəstəxananın təxliyəsinə dəfələrlə çağırış edib. Lakin xəstəxanalarda işləyən həkimlər, eləcə də beynəlxalq təşkilatlar yaralı xəstələrin və personalın döyüşlər zamanı təxliyəsinin son dərəcə təhlükəli, hətta qeyri-mümkün olduğunu bildiriblər.
İsrail ilk dəfə oktyabrın 14-də Fələstin Qırmızı Aypara Cəmiyyəti (PRCS) tərəfindən idarə olunan Qəzza şəhərindəki Əl-Qüds Xəstəxanasının təxliyə edilməsini əmr edib. ICRC-yə bağlı olan bu qrup, xəstəxananın 500 xəstəsini – xüsusilə reanimasiya şöbəsində olanları və küvezdəki körpələri – köçürə bilmədiyini, həmçinin orada sığınacaq tapan 12 000-ə yaxın didərgin, çoxu qadın və uşaq olan insanı yerindən tərpədə bilmədiyini bildirib.
Noyabrın 10-da PRCS bildirib ki, İsrail qüvvələri xəstəxananın reanimasiya şöbəsinə atəş açarkən bir nəfər həlak olub, 28 nəfər, əksəriyyəti uşaq, yaralanıb. Qrup, davamlı atəş nəticəsində yaxınlıqdakı küçələrin dağıdıldığını, nəticədə yardımların və təxliyə işlərinin bloklandığını qeyd edib. Yanacaq çatışmazlığı səbəbindən elektrik kəsilmələri fonunda videolar həkimlərin fənərlərlə işlədiyini göstərib.
IDF noyabrın 13-də Əl-Qüds Xəstəxanasının girişində silahlı bir qrupun, ən azı birinin qumbaraatan gəzdirdiyini göstərən görüntülər yayıb. İsrail yaydığı bəyanatda, yaraqlılar xəstəxanadan tanklarına atəş açdıqdan sonra qüvvələrinin cavab atəşi ilə "təxminən 21 terrorçunu" öldürdüyünü bildirib və mübadilə zamanı mülki şəxslərin xəstəxanadan ayrıldığını əlavə edib.
PRCS İsrailin "yalan iddialarını" pisləyib və Əl-Qüdsdə heç bir silahlı şəxsin fəaliyyət göstərmədiyini bildirib. PRCS-in yardım koordinatoru Aburas tərəfindən paylaşılan bir video İsrail tankının Əl-Qüdsə IDF görüntülərindəki eyni yerdən atəş açdığını göstərib. Çəkiliş edən şəxs pəncərədən çəkilmiş və arxa planda bir qadının ağladığı eşidilib.
Əl-Qüds Xəstəxanası noyabrın 13-də fəaliyyətini dayandırıb. Bundan qısa müddət sonra görüntülər yüzlərlə insanın ayaqyalın cənuba qaçdığını, bəzilərinin isə xərəklərlə daşındığını göstərib.
Xəstəxanalara hücum edilərkən İsrailin nisbətliyi necə qiymətləndirdiyi sualına cavab olaraq, IDF-nin hüquq məsləhətçisi CNN-ə deyib: "Bizim vəziyyətimizdə bu [nisbətlik] demək olar ki, əhəmiyyətsizdir, çünki ümumilikdə biz xəstəxanalara qarşı hücumlar keçirməmişik." Hüquq məsləhətçisi Əl-Qüdsə istinad edərək əlavə edib ki, "bir neçə halda əsgərlərimizin həyatına birbaşa təhlükə yarandığı üçün xəstəxanalara atəş açmaq məcburiyyətində qaldıq."
Birləşmiş Krallıqdakı Nyukasl Universitetinin mühazirəçisi Kreyq Cons (Craig Jones) nisbətlik prinsipinin əhəmiyyətsiz olduğu fikrini rədd edərək, qaydanın hərbi məqsəd hücum obyekti olduğu hər zaman tətbiq edildiyini bildirib. "Müharibə Hüquqşünasları" adlı kitabı üçün Cons, IDF-nin Qəzzada həyata keçirdiyi hədəf əməliyyatlarına hərbi hüquqşünaslar tərəfindən tətbiq edilən müharibə qanunlarını araşdırıb.
"Bunlar pərdə arxasında baş verən diqqətli, qəsdən hesablamalardır. Və düşünürəm ki, gördüyümüz ölümlərin və dağıntıların, o cümlədən xəstəxanalara dəyən zərərin çoxu əvvəlcədən məlumdur," deyə Cons CNN-ə bildirib və əlavə edib ki, zərər qaçılmazlıq deyil, hesablanmış bir seçimdir.
Əl-Şifa Xəstəxanası
Əl-Qüdsdən təxminən 2,6 kilometr şimalda yerləşən Qəzzanın ən böyük xəstəxanası olan Əl-Şifa başqa bir gərginlik nöqtəsi olub. İsrail, HƏMAS-ın komanda mərkəzinin tibbi kompleksin altında yerləşdiyini və qruplaşmanın onu girovları saxlamaq üçün istifadə etdiyini iddia edərək, dəfələrlə xəstəxananın təxliyəsinə çağırış edib. HƏMAS və orada işləyən səhiyyə rəsmiləri bu iddiaları rədd ediblər.
Müharibənin ilk həftələrində Əl-Şifada xəstə sayı kəskin şəkildə artıb. Xəstəxanada işləyən britaniyalı-fələstinli cərrah Qassan Əbu-Sittah noyabrın 3-də CNN-ə bildirib ki, xəstəxana yalnız bir generatorla işləyir. "Əgər elektrik olmasa, bu xəstəxana kütləvi məzarlığa çevriləcək," deyə o bildirib. "Bu qədər sadədir: əgər ventilyatorları işlək vəziyyətdə saxlaya bilməsək, kritik yaralı xəstələrimizi əməliyyat otağına qaytara bilməsək, bu yer üçün ölümdən başqa heç nə qalmaz."
Həmin gün İsrailin hava zərbəsi təcili yardım avtomobilləri karvanına dəyib. Xəstəxana rəsmiləri onların yaralıları təxliyə etmək üçün istifadə edildiyini bildirib, onlardan biri Əl-Şifanın girişində vurularaq 15 nəfərin ölümünə, 60 nəfərin yaralanmasına səbəb olub. CNN tərəfindən təsdiqlənmiş hadisə yerindən olan videolar onlarla insanın qan içində və hərəkətsiz vəziyyətdə uzandığını göstərib. Görüntüləri təhlil edən Qarlesko (Garlasco) bildirib ki, təcili yardım maşınının qapısında, habelə həlak olan və yaralanan insanların geyimlərində kubik fraqmentasiya görünürdü ki, bu da İsrailin Spike tank əleyhinə idarə olunan raketi ilə uyğun gəlirdi.
IDF təcili yardım maşınını hədəf aldığını, çünki onun "HƏMAS terror hüceyrəsi tərəfindən istifadə edildiyini" bildirib, qrupu silahlıları və silahları təcili yardım maşınlarında daşımaqda ittiham edib, lakin sübut təqdim etməyib. HƏMAS bu iddiaları "əsassız" kimi rədd edib.
İsrailin baş naziri Binyamin Netanyahu 12 noyabrda CNN-ə verdiyi müsahibədə, IDF xəstəxananın şərq tərəfində təxliyə dəhlizi açdıqdan sonra xəstələrin Əl-Şifadan təxliyə edilməməsi üçün "heç bir səbəb olmadığını" bildirib. Lakin həkimlər, "risk altında olan 700 xəstələrinə" nə olacağından qorxaraq IDF-nin təxliyə əmrlərini rədd etdiklərini bildiriblər.
Noyabrın 15-də İsrail tankları Əl-Şifanı mühasirəyə alıb. Peyk görüntüləri xəstəxananın şimalında və cənubundakı geniş sahələrin basqından əvvəl buldozerlərlə dağıdıldığını göstərib. Bir həkim CNN-ə bildirib ki, IDF kompleksə hücum etməzdən 30 dəqiqə əvvəl xəbərdarlıq edib. Fələstinli jurnalist Əl Za'anoun, İsrail qüvvələrinin "xəstəxananı böyük sayda əsgər və tank, zirehli maşınlar, qoşun daşıyıcıları və buldozerlər daxil olmaqla hərbi texnika ilə işğal etdiyini" və heç kimin xəstəxananı tərk etməsinə icazə vermədiyini bildirib.
IDF CNN-in bu hesabatla bağlı şərh tələbinə cavab verməyib, lakin Əl-Şifadakı əməliyyatının tibbi yardıma müdaxiləni minimuma endirmək və xəstələrə və ya tibb işçilərinə zərəri məhdudlaşdırmaq üçün "yerüstü qoşunların daxil olmasını" əhatə etdiyini bildirib.
Yüksək rütbəli bir ABŞ kəşfiyyat rəsmisi CNN-ə bildirib ki, ABŞ HƏMAS və Qəzzanın digər yaraqlılarının Əl-Şifa Xəstəxanasını komanda mərkəzi kimi istifadə etdiyini göstərən məlumatları müstəqil olaraq təsdiqləyib, lakin əlavə edib ki, HƏMAS üzvləri IDF basqınından bir neçə gün əvvəl böyük ölçüdə təxliyə edilmişdilər.
Bir neçə gün sonra İsrail əsgərləri hələ də kompleksin içərisində axtarış və sorğu-sual aparırdılar və zabitlər içəridə tüfənglər, sursat və digər hərbi texnika tapdıqlarını bildirirdilər. Əl-Şifanın yüksək rütbəli plastik cərrahı doktor Əhməd Əl Mokhallalati deyib: "Onlar indi xəstəxananın içərisindədirlər, qoşunlar, mən danışarkən qarşımdadırlar. Onların xəstəxananın bu hissəsini yoxladıqlarını və axtardıqlarını görürük," əlavə edərək ki, işçilər HƏMAS haqqında sorğu-sual edilir.
Xəstəxananın direktoru doktor Məhəmməd Əbu Səlmiyə (Mohammed Abu Salmiya) bir neçə digər tibb işçisi ilə birlikdə saxlanılıb və daha sonra həbs olunub.
Noyabrın 19-da IDF bir tunel şaxtasının və "yeraltı obyekt" adlandırdığı bir girişin görüntülərini yayıb və onları dağıdacağını bildirib. IDF həmçinin CNN və digər xəbər təşkilatlarını Əl-Şifanın ərazisindəki şaxtanı göstərmək üçün aparıb. Lakin dəlillər xəstəxananın altında bir komanda mərkəzinin olduğunu şübhəsiz şəkildə təsdiq etməyib.
Həftələr ərzində mühasirə altında yaşadıqdan sonra Əl-Şifada tələyə düşən mülki şəxslər nəhayət tərk etməyə başlayıb, Qəzzanın cənubuna qaçıblar, görüntülər göstərib. PRCS 31 vaxtından əvvəl doğulmuş körpənin xəstəxanadan tibbi müalicə üçün uğurla Misirə təxliyə edildiyini bildirib.
BMT-nin İnsan Haqları üzrə Ali Komissarı Volker Türk (Volker Türk) Əl-Şifadakı hadisələrin "inanılmaz" olduğunu və yüzlərlə insanın xəstəxanadan qaçmasına baxmayaraq, "Qəzzada heç bir yerin təhlükəsiz olmadığını" bildirib.
Türk deyib: "Beynəlxalq humanitar hüquq qaydalarına, o cümlədən hücumların həyata keçirilməsində fərqləndirmə, nisbətlik və ehtiyatlılıq prinsiplərinə ciddi riayət edilməlidir. Bu qaydalara riayət edilməməsi hərbi cinayət təşkil edə bilər."
CNN bu hekayəni necə işıqlandırdı
Bu araşdırma üçün CNN, 7 oktyabr - 7 dekabr tarixlərində İsrailin HƏMAS-a qarşı müharibəsinin ilk iki ayında Qəzzanın şimalındakı 22 xəstəxanadan 20-sinin zədələndiyini və ya dağıdıldığını bir neçə məlumat nöqtəsinə əsaslanaraq müəyyən etdi. CNN, Maxar Technologies və Planet Labs tərəfindən təqdim edilən 45 peyk təsvirini və sosial mediadan təsdiqlənmiş, həmçinin yerdəki sərbəst jurnalist Xadır Əl Za’anoun tərəfindən birbaşa paylaşılan 400-ə yaxın videonu təhlil etdi.
Peyk təsvirləri xəstəxanalardan 11-nin yaxınlığında 12 metrdən çox diametrli kraterləri göstərdi ki, bu da 2000 funtluq bombaların buraxdığı izlərlə uyğun gəlir. Sursatlar xəstəxanaların 365 metrə qədər olan ölümcül parçalanma radiusu daxilində olmasına kifayət edəcək qədər yaxınlığa düşmüşdü. Xəstəxanalardan ikisi tamamilə yerlə-yeksan edilmişdi.
CNN peyk təsvirlərini və görüntüləri silah mütəxəssisləri ilə paylaşaraq, sursat parçaları, böyük zərbə kraterləri, tanklar, tank mərmisi dəlikləri və ağır zirehli nəqliyyat vasitələrinin izlərinə əsaslanaraq birbaşa və ya dolayı hücumların sübutlarını qiymətləndirdi. On dörd xəstəxana birbaşa zərbələrə məruz qalmışdı. Əl-Şifa və Əl-Qüds də daxil olmaqla bir neçəsi İsrail tərəfindən hücuma məruz qalmış kimi görünürdü. Bu təhlil həkimlər, şahidlər və humanitar təşkilatlarla aparılmış müsahibələrlə dəstəklənmişdir.