Qəzzada dərman ixtirası: Münaqişə bölgəsindən

Uşaqlıq Xəyalından Qəzzanın Sərt Reallığına: Tibbin Yenidən Kəşfi

Həmişə tibb tələbələri sırasında olmaq, həkim kimi insanlara kömək etmək uşaqlıq arzum idi. Lakin təsəvvür etməzdim ki, tibbi təhsili universitetdə deyil, xəstəxanada; dərsliklərdən deyil, acı təcrübələrdən öyrənəcəyəm. Keçən il İngilis dili üzrə bakalavr təhsilimi bitirdikdən sonra Əl-Əzhər Universitetinin tibb fakültəsinə daxil oldum. İyunun sonunda dərslərim başladı. Qəzzadakı bütün universitetlərin dağıdılması səbəbindən biz, tibb tələbələri, mühazirələri mobil telefonlarımızdan izləməyə, tibbi kitabları isə telefon işıqlarının köməyi ilə oxumağa məcburuq. Təlimlərimizin bir hissəsi də soyqırım müharibəsi səbəbindən vaxtından əvvəl praktikaya başlamış yaşlı tibb tələbələri tərəfindən verilən mühazirələrə qatılmaqdır.

Həyatın Sınırında Tibb Dərsləri

Deyr əl-Bəlahdakı Əl-Əqsa Şəhidləri Xəstəxanasında beşinci kurs tibb tələbəsi Dr. Xaliddən aldığım ilk mühazirə unudulmaz oldu. Əl-Əqsa adi xəstəxanalara bənzəmir; geniş, ağ otaqlar və xəstə məxfiliyi yoxdur. Dəhlizlər palatalara çevrilib, xəstələr çarpayılarda və ya döşəmədə uzanır, iniltiləri isə bütün binada əks-səda verir. Həddindən artıq sıxlıq səbəbindən mühazirələrimizi xəstəxana həyətindəki bir karvanda keçirməli oluruq. Dr. Xalid söhbətinə belə başladı: “Mən sizə mühazirələrdən deyil, tibbin hər gün “icad edilməli” olduğu günlərdən öyrəndiklərimi öyrədəcəyəm.” O, əsaslarla başladı: nəfəsi yoxlamaq, nəfəs yolunu açmaq və ürək-ağciyər reanimasiyası (CPR) etmək. Lakin tezliklə dərs adi tədris proqramında olmayan bir mövzuya keçdi: heç nə olmadan həyatı necə xilas etmək olar. Dr. Xalid bizə bu yaxınlarda baş vermiş bir hadisədən danışdı: dağıntılar altından çıxarılan gənc bir kişi – ayaqları qırılmış, başı qanaxma. Standart protokol xəstəni tərpətməzdən əvvəl boynu stabilizatorla immobilizasiya etməkdir. Lakin nə stabilizator, nə splint, nə də heç nə yox idi.

İmkansızlıqdan Yaranan Qəzzada Təbabət

Dr. Xalid heç bir tibb dərsliyinin öyrətmədiyi şeyi etdi: yerdə oturdu, kişinin başını dizləri arasında qucaqladı və avadanlıq gələnə qədər 20 dəqiqə onu tamamilə hərəkətsiz saxladı. “O gün mən tələbə deyildim,” dedi, “mən qüvvət idim, alət idim.” Nəzarətçi həkim əməliyyat otağını hazırlayarkən, Dr. Xalid əzələləri ağrımağa başlasa belə tərpənmədi, çünki əlavə zədələrin qarşısını almaq üçün edə biləcəyi tək şey bu idi. Bu, Dr. Xaliddən eşitdiyimiz yeganə improvizə olunmuş tibbi həll hekayəsi deyildi. Xüsusilə ağrılı olan bir başqası da var idi. Otuz yaşlarında bir qadın dərindən çanaq zədəsi ilə xəstəxanaya gətirildi. Onun əti cırılmışdı. Təcili əməliyyata ehtiyacı var idi. Lakin əvvəlcə yara sterilizasiya edilməli idi. Betadin yox idi. Spirt yox idi. Təmiz alətlər yox idi. Yalnız xlor var idi. Bəli, xlor. Dərini yandıran və gözləri yandıran eyni kimyəvi maddə. O, huşsuz idi. Alternativ yox idi. Xloru içəriyə tökdülər. Dr. Xalid bu hekayəni günahdan titrəyən səslə danışdı. “Biz xlor istifadə etdik,” dedi, bizə baxmadan. “Daha yaxşısını bilmədiyimizdən deyil. Sadəcə başqa heç nə olmadığı üçün.”

Ağrıyan Həqiqətlər və Amputasiyalar

Eşitdiklərimiz bizi şoka saldı, lakin bəlkə də təəccübləndirmədi. Çoxumuz Qəzzadakı həkimlərin görməli olduğu çarəsiz tədbirlər haqqında hekayələr eşitmişdik. Çoxumuz Dr. Hani Bseisonun bacısı qızını yemək masasında əməliyyat etdiyi ürəkdağlayan videonu görmüşdük. Keçən il Əl-Şifa Tibb Kompleksindən ortopedik cərrah Dr. Hani, 17 yaşlı bacısı qızı Əhəd İsrailin hava zərbəsi nəticəsində yaralananda özünü çıxılmaz vəziyyətdə tapdı. Onlar Qəzza şəhərindəki mənzillərində tələyə düşmüşdülər, İsrail ordusu ərazini mühasirəyə aldığı üçün hərəkət edə bilmirdilər. Əhədin ayağı qurtulmaz dərəcədə zədələnmişdi və qanaxma var idi. Dr. Haninin çox seçimi yox idi. Nə anesteziya, nə cərrahi alətlər var idi. Yalnız bir mətbəx bıçağı, bir az su olan bir qazan və plastik bir torba. Əhəd yemək masasında uzanmışdı, üzü solğun, gözləri yarıqapalı, əmisi isə gözləri yaşla dolu – ayağını amputasiya etməyə hazırlaşırdı. Həmin an videoya çəkildi. “Baxın,” o, qışqırdı, səsi qırıldı, “ayağını anesteziyasız amputasiya edirəm! Rəhmət haradadır? İnsanlıq haradadır?” O, sürətlə işləyirdi, əlləri titrəyirdi, lakin dəqiq idi, cərrahi təlimi həmin anın xam dəhşəti ilə toqquşurdu. Bu səhnə Qəzzada təbabətin gündəlik reallığına çevrilib; saysız-hesabsız dəfə təkrarlanıb, hətta azyaşlı uşaqlar da anesteziyasız amputasiyalara məruz qalıblar. Biz, tibb tələbələri, öyrənirik ki, bu bizim reallığımız ola bilər; biz də bir qohumumuzun və ya uşağın dözülməz ağrılarını izləyərkən və eşidərkən əməliyyat etməli ola bilərik.

İnsanlığın Yoxlama Anı

Bəlkə də öyrəndiyimiz ən çətin dərs, nə vaxt müalicə etməməkdir – yaralar xilas olunmayanda və resurslar hələ də sağ qalma şansı olanlara sərf edilməlidir. Digər ölkələrdə bu, nəzəri bir etik müzakirədir. Burada bu, özümüzün tezliklə verməli ola biləcəyimiz bir qərar olduğunu öyrənməli olduğumuz bir qərardır. Dr. Xalid bizə dedi: “Tibb məktəbində sənə hər kəsi xilas etməyi öyrədirlər. Qəzzada isə bunu edə bilməyəcəyini öyrənirsən – və bununla yaşamağa məcbur olursan.” Bu gün Qəzzada təbabətin mənası budur: hər kəsi xilas edə bilməyəcəyini bilməyin qeyri-insani ağırlığını daşımaq və davam etmək; itki ardınca itkini qırılmadan və insanlığını itirmədən udmaq üçün fövqəlinsan bir emosional dözümlülük səviyyəsi inkişaf etdirmək. Bu insanlar yorğun olsalar da, ac olsalar da müalicə etməyə və öyrətməyə davam edirlər. Bir gün, travma mühazirəsinin ortasında, təlimatçımız Dr. Əhməd sözünün ortasında dayandı, masaya söykəndi və oturdu. O, pıçıltıyla dedi: “Mənə sadəcə bir dəqiqə lazımdır. Şəkərim aşağı düşüb.” Hamımız bilirdik ki, əvvəlki gündən heç nə yeməmişdi. Müharibə yalnız tibbi ləvazimatları deyil – başqalarını sağaltmağa çalışanların bədənlərini və ağıllarını da tükəndirir. Biz, tibb tələbələri, real vaxtda öyrənirik ki, Qəzzada təbabət yalnız bilik və bacarıqlardan ibarət deyil. Bu, onlardan istifadə etmək üçün kifayət qədər uzun müddət sağ qalmaqdan ibarətdir. Qəzza zolağında həkim olmaq, hər gün mövcud olanlarla tibbi yenidən kəşf etmək, alətsiz müalicə etmək, avadanlıqsız reanimasiya etmək və öz bədəninizlə sarğı bağlamaq deməkdir. Bu, sadəcə resurs böhranı deyil. Bu, mənəvi bir sınaqdır. Və bu sınaqda yaralar dərindir – ətdən, ləyaqətdən, ümidin özündən.

24 saat