Koks Bazar, Banqladeş – Banqladeşin cənub-şərqində, sıx məskunlaşmış sahil şəhəri
Koks Bazarın kənarındakı onlarla
qaçqın düşərgəsiqaçqın düşərgəsiRohinqa müsəlman qaçqınları, əsasən buddist hərbi rejim tərəfindən qonşu Myanmardakı evlərindən etnik təmizlənmədən səkkiz il sonra, indi dünyanın ən unudulmuş əhalisi ola bilər.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının baş katibi Antonio Quterreş may ayında geniş düşərgələrə səfəri zamanı bildirib ki, “
Koks Bazar büdcə kəsimlərinin ehtiyacı olan insanlara təsirinin sıfır nöqtəsidir”.
BMT başçısının səfəri, ABŞ prezidenti Donald Trampın ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin (USAID) büdcəsini kəskin azaltmasından sonra baş verib ki, bu da düşərgələrdə bir neçə əsas layihəni dayandırıb. Eyni zamanda, Birləşmiş Krallıq müdafiə xərclərini artırmaq məqsədilə xarici yardımları azaltmağı elan edib. Xarici yardıma endirilən ağır zərbələr nəticəsində düşərgələrdə səhiyyə xidmətləri böhranlı vəziyyətə düşüb.
Onlar mənə “lanqra” (axsaq) deyirlər
Bambukdan hazırlanmış müvəqqəti daxmasının qarşısında oturan Cahid Alam, Al Jazeeaya danışıb ki, qaçqın olmaq məcburiyyətində qalmazdan əvvəl, doğma Myanmarın Napura bölgəsində fermer işləyir və balıqçılıqla məşğul olurdu. Həmin dövrdə, 2016-cı ildə, o, ayağının heç bir səbəb olmadan şişməyə başladığını ilk dəfə hiss edib.
Alam deyib: “Tarlada işləyirdim və birdən sol ayağımda güclü qaşınma hiss etdim. Ayağım tezliklə qızardı və şişməyə başladı. Evə tələsdim və üzərinə buz qoymağa çalışdım. Amma kömək etmədi”.
Yerli həkim məlhəm yazıb, lakin qaşınma davam edib, şişkinlik də həmçinin.
Tezliklə o, ayaqda durmaqda və gəzməkdə çətinlik çəkməyə başlayıb, işləyə bilmir və ailə üzvlərindən asılı vəziyyətə düşüb.
Bir il sonra, Myanmar ordusu onun kəndində
Rohinqa evlərini yandırmağa və qadınlara işgəncə verməyə başlayanda, o, ailəsini Banqladeşə göndərmək qərarına gəlib.
Alam öz torpağındakı inəklərə baxmaq üçün qalıb. Lakin ordu tezliklə onu da hədələyərək qonşu Banqladeşdəki ailəsinə qoşulmağa məcbur edib.
53 yaşlı kişi gəldiyi gündən bəri
Koks Bazarın Kutupalong bölgəsində Sərhədsiz Həkimlər (MSF) tərəfindən müalicə olunur, lakin ayağının amputasiyası ehtimal olunur. Bəzi həkimlər onda fil xəstəliyinin – ətrafların böyüməsinə və şişməsinə səbəb olan infeksiyanın olduğunu desələr də, hələ yekun diaqnoz qoyulmayıb.
Xəstəliklə yanaşı, Alam əlilliyinə görə damğalanma ilə də mübarizə aparmalı olur.
“Düzgün yeriyə bilmədiyimi görəndə mənə ‘lanqra’ (axsaq) deyirlər,” o qeyd edib.
Lakin o əlavə edib: “Əgər Allah mənə bu xəstəliyi və əlilliyi veribsə, o, mənə bu düşərgəyə gəlmək və sağalmağa çalışmaq fürsəti də verib. Yaxın gələcəkdə yeni və daha yaxşı bir həyata başlaya biləcəyimi bilirəm.”
“Amma” sözü mənə ümid verir
Aləmən sığınacağından təxminən 10 dəqiqəlik piyada məsafədə yerləşən kiçik bir daxmada, zəif işıqlı otaqda oturan Cahana Bəyüm, yardım təşkilatlarının
qaçqın düşərgəsiKoks Bazara gəlib.
“Qohumların köməyi ilə düşərgələrə çatdıq. Amma mənim üçün həyat çox çətin olub,” deyən Bəyüm, ərinin səkkiz il əvvəlki ölümündən bəri uşaqlarını təkbaşına necə böyütdüyünü danışıb.
Sərhədsiz Həkimlər təşkilatının həkimləri uşaqlarına eynəklər verib və onların əlilliyinin əsas səbəbini anlamaq üçün müayinələrə başlayıblar.
Bəyüm deyib: “Hal-hazırda onlar hər şeyi səslərlə ifadə edirlər. Lakin danışdıqları yeganə söz, yəni ‘Amma’ (ana mənasına gəlir), heç olmasa məni tanıdıqlarını göstərir.”
“‘Amma’ sözü mənə ümid və onları müalicə etməyə davam etmək üçün güc verir. Uşaqlarım üçün daha yaxşı gələcək istəyirəm.”
“Ağrı təkcə fiziki deyil – emosionaldır”
Mavi-çəhrayı zolaqlı yaxalıqlı köynək və zolaqlı qəhvəyi lonqyi – Myanmarda kişilər və qadınlar tərəfindən geyilən belə bükülmüş parça – geymiş Ənvər Şah, minalı partlayış nəticəsində ayağını itirməklə yanaşı, həyatını xilas etmək üçün Myanmardan necə qaçdığını danışıb.
Şah deyib ki, keçən il öz doğma şəhəri Myanmardakı Labada Prian Çeydə odun yığarkən, onun ayağı minanın partlaması nəticəsində qoparıb.
2024-cü il BMT hesabatına görə, Myanmar mina və partlamamış döyüş sursatları qurbanları üçün dünyanın ən təhlükəli ölkələri arasındadır. Yalnız 2023-cü ildə 1000-dən çox qurban qeydə alınıb ki, bu da digər ölkələri geridə qoyub.
İndi gəzmək üçün qoltuqaltı dayağa ehtiyacı olan 25 yaşlı Şah deyib: “O günlər həyatımın ən uzun, ən ağrılı günləri idi”.
“Ayağımı itirmək hər şeyi darmadağın etdi. Mən təmin edən və qoruyan birindən, sadəcə günü keçirmək üçün başqalarından asılı olan birinə çevrildim. Sərbəst hərəkət edə bilmirəm, işləyə bilmirəm, hətta sadə tapşırıqları təkbaşına yerinə yetirə bilmirəm,” o deyib.
“Sevdiyim insanlara yük olduğumu hiss edirəm. Ağrı təkcə fiziki deyil – emosionaldır, dərindir. Özümə davamlı olaraq ‘Bu niyə mənim başıma gəldi?’ deyə sual verirəm.”
Banqladeşdəki
qaçqın düşərgəsində 30-dan çox qaçqın mina partlayışları nəticəsində ətraflarını itirərək əlil və başqalarından asılı vəziyyətə düşüb.
Myanmardakı hüquq təşkilatı Fortify Rights-ın direktoru Con Qinli deyib ki, Myanmarda silahlı münaqişənin bütün tərəfləri müəyyən şəkildə minalardan istifadə ediblər.
Al Jazeeaya danışan Qinli deyib: “Biz bilirik ki, Myanmar xuntası bazalarını gücləndirmək üçün uzun illərdir minalardan istifadə edir. Onlar həmçinin işğal etdikləri və qaçdıqları kənd və qəsəbələrin ətrafındakı mülki ərazilərdə də minalar yerləşdirirlər.”
Koks Bazardakı 21 saylı düşərgədə yaşayan 25 yaşlı Əbdül Haşim, 2024-cü ilin fevralında minaya basmağın onun həyatını “kəskin şəkildə dəyişdirdiyini” təsvir edib.
“Ən sadə gündəlik işlərdə belə başqalarından asılı vəziyyətə düşmüşəm. Vaxtilə ailəmə fəal töhfə verən biri kimi, indi özümü yük kimi hiss edirəm,” o deyib.
Düşərgəyə gəldiyi gündən Haşim, balans məşqləri, gödək qol baxımı və gigiyena təlimlərini əhatə edən fiziki reabilitasiya və dərman müalicəsi aldığı Türkiyə Sahə Xəstəxanasında reabilitasiya proqramındadır.
Ona həmçinin təxminən 50.000 Banqladeş Takası (412 dollar) dəyərində olan protez ətraf üçün qiymətləndirmə aparılıb. Belə ətrafların dəyərini Avstraliya Xarici İşlər və Ticarət Departamenti ödəyir.
Haşim deyib: “Travma və çətinliklərə baxmayaraq, bir qədər ümidim var. Tezliklə protez ayaq almağı xəyal edirəm ki, bu da mənə müəyyən müstəqilliyimi bərpa etməyə və ailəmi təmin etmək üçün iş tapmağa imkan verəcək.”
İndiyə qədər, Humanitar və İnklüziya təşkilatı tərəfindən ümumilikdə 14 protez ətraf
qaçqın düşərgəsi sakini üçün paylanıb və yerləşdirilib. Bu təşkilat düşərgələrdən kənarda ortopedik emalatxanalarda protezlərin istehsalı üzrə təcrübəyə malikdir.
Haşim və Şah hər ikisi, gələcəkdə protez ətraflardan müntəzəm istifadəyə uyğunlaşmalarına kömək etmək üçün yeriş təlimi verən təşkilatın reabilitasiya proqramının bir hissəsidir.
Yardım işçiləri üçün çətin qərarlar
Koks Bazarda yaşayan təxminən bir milyon
Rohinqa üçün, vəsaitin getdikcə qıtlaşdığı bir zamanda təcili dəstək lazımdır. Qaçqınların yaxşı dəstəklənməsini və təqiblərdən qaçdıqdan sonra daha yaxşı həyat sürmələrini təmin etmək istəyən yardım işçiləri, xarici yardım kəsimləri səbəbindən çətin qərarlar qəbul etmək məcburiyyətində qalırlar.
Al Jazeeaya açıqlama verən və ABŞ-dan gələcək yardıma xələl gələ biləcəyi qorxusu ilə anonim qalmağı xahiş edən Banqladeşli bir səhiyyə işçisi deyib: “Yardım kəsimləri səbəbindən insanları qidalandırmaqla təhsil və səhiyyə xidmətləri göstərmək arasında qərar verməli oluruq.”
Fortify Rights təşkilatından Qinli qeyd edib ki, yardım kəsimləri səbəbindən böyük maliyyə çatışmazlıqları olsa da,
Rohinqa qaçqınlarına qarşı cavab tədbirləri heç bir hökumətin üzərinə təkbaşına düşməməli, kollektiv regional məsuliyyət olmalıdır.
O deyib: “Regional reaksiya olmalı, xüsusilə də Cənub-Şərqi Asiya ölkələri tərəfindən maliyyə ayrılmalıdır.”
“Yaxın Şərqdəki İİT (İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı) ilə əlaqəli ölkələr də daha çox əhəmiyyətli dəstək verə bilər,” o deyib.
O, həmçinin yerli humanitar tərəfdaşlarla, “istər Banqladeş vətəndaşları, istərsə də
Rohinqa qaçqın qrupları olsun” əməkdaşlığı tövsiyə edib, çünki onlar öz icmalarına necə ən yaxşı kömək edəcəklərini bilirlər.
“Onların dəstəyə ehtiyacı olan insanlara çatmaq qabiliyyəti ön plandadır və onlar dünya hökumətləri tərəfindən dəstəklənməlidir,” o vurğulayıb.
Rohinqa üçün hazırlanmış Birgə Cavab Planına görə, 2024-cü ildə qaçqınlar üçün lazım olan ümumi 852,4 milyon dolların yalnız 30 faizi maliyyələşdirilib.
2025-ci ilin may ayına qədər qaçqınlar üçün ümumi 934,5 milyon dollarlıq müraciətə qarşı, yalnız 15 faiz maliyyə alınıb. Bu, maliyyə böhranının
böhranın miqyasını göstərir.
Humanitar qrup Humanity & Inclusion-ın vəkillik departamentinin direktor müavini Blandin Bouniol deyib ki, düşərgələr üçün yardım büdcələrini azaltmaq “uzaqgörən olmayan bir siyasətdir”.
Bouniol deyib ki, bu, “insanlar üzərində dağıdıcı təsir göstərəcək”.
24 saat
