Sakit Okean Zibil Yamağı onlarla növə məskən olub

Böyük Sakit Okean Zibil Yaması: Okeanın Yeni Ekosistemi

Sakit Okeanın sonsuz maviliyini təsəvvür edərkən, adətən, heç bir quruluş görmürük. Lakin dəniz tədqiqatçıları indi tamamilə fərqli bir mənzərə ilə üzləşirlər: Böyük Sakit Okean Zibil Yaması kimi ərazilərdə plastik tullantılar qurudan uzaqda, süni sahil xətləri yaradıb. Kaliforniya və Havayi adaları arasında yerləşən nəhəng fırlanan cərəyan sistemi olan Şimali Sakit Okean Subtropik Cərəyanı (North Pacific Subtropical Gyre) üzən əşyaları uzaqlara aparmaq əvəzinə, onları özündə saxlayır. Məhz burada insanların Böyük Sakit Okean Zibil Yaması adlandırdığı bölgə yerləşir. Bu ərazi hazırda on minlərlə ton plastik parçanı ehtiva edir ki, bu parçalar illərlə okeanda sərbəst hərəkət edə biləcək qədər möhkəmdir.

Açıq Okean Həyatı haqqında Köhnə Fikirlər

Uzun müddət biologlar sahil sularını və açıq okeanı iki ayrı "qonşuluq" kimi qəbul edirdilər. Sahil növlərinin qayalıqlarda, körpülərdə və sahil zolaqlarında qalacağı, pelagik növlərin isə açıq dənizdə yaşadığı düşünülürdü. İnsanlar bir fırtınanın ağac parçasını və ya yosun salını qoparıb sahil orqanizmlərini qurudan uzaqlara apara biləcəyini bilirdilər, lakin ümumi fərziyyə bu idi ki, açıq okeandakı sərt şəraitə görə bu "sərnişinlər" sonda məhv olacaqlar. Bu baxışın natamam olduğuna dair böyük bir ipucu 2011-ci ildə baş vermiş Böyük Şərqi Yaponiya Sunamisindən sonra ortaya çıxdı. Nəhəng dalğalar dokları, qayıqları və saysız-hesabsız plastik əşyaları qoparıb Sakit Okeana səpələdi. Sonrakı illərdə bu tullantıların parçaları Şimali Amerika və Havay adalarının sahillərinə çatdı. Alimlər bu obyektləri yoxladıqda, bir çox Yapon sahil növünün okeanı keçərkən ən azı altı il sağ qaldığını aşkar etdilər. Bu, yeni bir sual yaratdı: bu sahil növləri açıq okeandan sadəcə keçirmiydi, yoxsa orada daha daimi icmalar formalaşdırmağa başlayırdılar?

Böyük Sakit Okean Zibil Yamasını Tədqiq etmək

Bu sualı araşdırmaq üçün alimlər cərəyanın şərq tərəfinə tədqiqat səfərlərinə qoşuldular. Gəminin göyərtəsində heyət üzvləri dəniz səthini müşahidə edərək ən az 15 santimetr uzunluğunda plastik əşyaları topladılar. Nəticədə 105 ədəd üzən plastik əşya, o cümlədən şüşələr, buylar, yeşiklər, torlar, kəndirlər və vedrələr, eləcə də həyatla örtülü xüsusi "vəhşi kart" qrupu toplanaraq gəmiyə gətirildi. Hər bir əşya etiketləndi, fotoşəkili çəkildi və yeri qeyd olundu, daha sonra isə laboratoriyada diqqətli araşdırma üçün ayrıldı. Laboratoriyada taksonomistlər hər bir plastik parçanı araşdıraraq onurğasız heyvanları axtardılar. Onlar bığayaqlar, xərçənglər, amfipodlar, briozoylar, hidrointlər və dəniz anemonları kimi müxtəlif canlılar aşkar etdilər. Ümumilikdə altı əsas heyvan qrupundan 46 fərqli növ onurğasız müəyyən edildi. Bu 46 növdən 37-si sahil növləri, 9-u isə pelagik idi, yəni tullantılar üzərindəki biomüxtəlifliyin təxminən 80%-i sahil orqanizmlərinə aid idi.

Böyük Sakit Okean Zibil Yamasında Həyat

Komanda plastiki yoxladıqda, topladıqları demək olar ki, hər bir parçanın üzərində həyat, əsasən də onurğasızlar daşıdığını gördü. Onurğasızlar əşyaların 98%-də mövcud idi. Pelagik növlər parçaların 94%-dən çoxunda, sahil növləri isə 70%-dən bir qədər çoxunda tapıldı. Bir çox əşya eyni zamanda həm sahil, həm də pelagik növləri qonaq edirdi, beləliklə, bu çox fərqli orqanizmlər okeanın ortasında eyni üzən "adaları" bölüşürdülər. Orta hesabla, hər bir plastik əşya təxminən dörd-beş növ orqanizm daşıyırdı və sahil növləri pelagik növlərdən bir qədər daha çox rast gəlinirdi. Torlar və kəndirlər xüsusilə sıx icmalara sahib idi, bu da yəqin ki, onların çoxsaylı ipləri və kiçik boşluqlarının yapışmaq və gizlənmək üçün bol yer təklif etməsi ilə əlaqədar idi.

Plastik üzərində Həyat Dövrələri

Ən böyük suallardan biri, sahil orqanizmlərinin sadəcə plastik üzərində müvəqqəti sərnişin olub-olmadığı, yoxsa bütün həyat dövrələrini orada keçirə bilmələri idi. Komanda çoxalma və böyümə əlamətlərini axtardı. Onlar amfipodlar və xərçənglər kimi bəzi xərçəngkimilər qruplarında yumurta və ya balaları daşıyan dişi fərdləri tapdılar. Həmçinin, hidroidlər üzərində çoxalma strukturları müşahidə etdilər. Alimlər fərdi heyvanları ölçdülər və hər bir tullantı parçasında ölçülər diapazonunu qeyd etdilər. Bəzi dəniz anemonları və amfipod növlərində onlar eyni plastik səthində kiçik fərdləri, orta ölçülü fərdləri və yetkin fərdləri bir yerdə yaşadığını gördülər. Bu nümunə, yeni nəsillərin sahilindən eyni vaxtda gəlmək əvəzinə, bu sallar üzərində böyüdüyünü göstərir.

Bəzi Həyat Növləri Niyə Plastik üzərində İnkişaf Edir?

Bəzi növlərin bu həyat tərzinə digərlərindən daha yaxşı uyğunlaşmasının səbəbini anlamaq üçün tədqiqatçılar plastik sal üzərində faydalı ola biləcək xüsusiyyətləri araşdırdılar. Onlar yetkin fərdlərin sabit (sessil) qalıb-qalmadığını və ya hərəkət edib-edə bilmədiyini qeyd etdilər, həmçinin hər bir növün necə qidalandığını – məsələn, sudan hissəcikləri süzməklə, səthlərdə otlamaqla, şikarları ovlamaqla və ya bu üsullardan bir neçəsini istifadə etməklə qeydə aldılar. Plastik üzərində yaşayan sahil növlərinin bir çoxu qeyri-cinsi yolla çoxalmağa, əsasən özlərini klonlamağa qadir idi. Onların sürfələri də suda sərbəst üzməyə çox vaxt sərf etmirdi. Gənc heyvanlar birbaşa yetkin fərdlərlə eyni səthdə böyüyə bilirdi. Bu cür həyat dövrü cərəyan daxilində yavaş-yavaş dövr edən kiçik, təcrid olunmuş plastik salın həyat tərzi ilə yaxşı uyğun gəlir.

Tullantı Növü və Vaxtı

Maraqlıdır ki, pelagik icmalar plastik obyektin növü ilə güclü şəkildə əlaqəli ikən, sahil icmaları səfərlər zamanı tullantıların nə vaxt toplanması ilə daha çox bağlı idi. Tədqiqatçılar bu cərəyan icmalarını 2011-ci il sunamisindən sonra yaranan tullantılar üzərindəki əvvəlki işlərlə müqayisə etdilər. Cərəyanadakı plastiklərdə tapılan sahil növlərinin bir çoxu daha sonra Şimali Amerika və Havayi sahillərinə çıxan Yapon tsunami tullantılarında da müşahidə edilmişdi. Bununla belə, ən müxtəlif olan qruplar tamamilə eyni deyildi və bəzi sahil qrupları, məsələn, molyusklar, cərəyanadakı tullantılarda daha az yayılmışdı. Ümumilikdə, cərəyan tullantıları tsunami tullantılarından daha az növü dəstəkləyirdi və tədqiqatçıların təhlilləri göstərirdi ki, yəqin ki, cərəyanadakı plastiklərdə hələ də elm adamlarının qeydə almadığı sahil növləri yaşayır.

Böyük Sakit Okean Zibil Yamasından Dərslər

Birlikdə götürülmüş bu nəticələr açıq okeanda neopelagik icmanın yüksəlişinə işarə edir ki, burada "neo" yeni, "pelagik" isə açıq dənizdəki həyata aiddir. Bu neopelagik icma həm adi pelagik sallar, həm də plastik əşyaların dayanıqlı evlər kimi çıxış etməsi səbəbindən qurudan uzaqda sağ qala bilən sahil növlərini əhatə edir. Keçmişdə sahil növlərinin sahilə yaxın qalmasının əsas səbəblərindən biri açıq okeanda uzunmüddətli, üzən sərt səthlərin olmaması idi. İnsan tərəfindən istehsal olunan plastiklər əvvəllər demək olar ki, tamamilə pelagik olan sularda sahil həyatı üçün saysız-hesabsız yeni üzən "adalar" əlavə etməklə bunu dəyişdirdi. Buna görə də, plastik çirklənməsi yalnız gözü yoracaq bir görüntü və ya zibil problemi deyil; o, həm də dəniz həyatının yaşaya biləcəyi yerləri dəyişdirir və sahil orqanizmlərinə böyük məsafələrə yayılmağa, sağ qalmağa və çoxalmağa imkan verir. Bu kəşf dünya üzrə dəniz ekosistemlərini və növlərin yayılma sahələrini yenidən formalaşdıra bilər. Tam tədqiqat "Nature Ecology and Evolution" jurnalında dərc edilmişdir.

24 saat