ŞİT Sammitində "Tiencin Bəyannaməsi" qəbul edildi

Qlobal Dəyişikliklər və Beynəlxalq Təhlükəsizlik

Bildiridə qeyd olunub ki, dünya siyasəti, iqtisadi vəziyyət və beynəlxalq münasibətlərin digər sahələrində dərin və tarixi transformasiyalar yaşanır. Beynəlxalq sistem bir tərəfdən daha ədalətli və bərabər təmsilə əsaslanan çoxqütblü dünya nizamına doğru irəliləyərkən, digər tərəfdən geosiyasi qarşıdurmaların intensivləşməsi Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) regionu və ümumilikdə dünya üçün təhlükəsizlik və sabitlik baxımından ciddi çağırışlar yaradır.

İqtisadiyyat və Tarixi Dönümlər

ABŞ prezidenti Donald Trampın dövründə tariflərin artırılmasına üstüörtülü işarə edilən bildiridə, qlobal iqtisadiyyatın, xüsusilə də beynəlxalq ticarət və maliyyə bazarlarının bu vəziyyətdən mühüm dərəcədə mənfi təsirləndiyi vurğulanıb.

2025-ci ilin İkinci Dünya Müharibəsinin sona çatmasının və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) təsis olunmasının 80-ci ildönümü olduğu xatırladılır. Bildiridə qeyd olunur ki, sülhsevər ölkələrin nasizmə, faşizmə və militarizmə qarşı qazandığı qələbə dünya tarixinin inkişaf istiqamətini müəyyən edib, bəşəriyyətin sülhsevər inkişafını təmin edən sabit bir beynəlxalq münasibətlər sisteminin qurulması üçün əlverişli şərait yaradıb.

BMT-nin Rolu və Təşkilatın Prinsipial Mövqeyi

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələr BMT Nizamnaməsinə və beynəlxalq hüququn ümumi qəbul edilmiş digər prinsiplərinə sadiqliyini vurğulayaraq, daha təmsilçi, demokratik və ədalətli çoxqütblü dünya nizamı üçün BMT-nin mərkəzi əlaqələndirici rolunu tam şəkildə yerinə yetirməsinə inanırlar. Həmçinin, inkişaf etməkdə olan ölkələrin BMT-nin idarəetmə orqanlarında təmsilini təmin etmək və təşkilatın müasir siyasi və iqtisadi reallıqlara uyğunlaşa bilməsi üçün lazımi islahatların aparılması tələb olunur.

Liderlər, İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsinin və BMT-nin qurulmasının 80-ci ildönümü ilə bağlı ayrıca birgə bəyanat da yayıblar.

ŞƏT-in Prinsipləri və İnsan Hüquqlarına Baxışı

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələr, xalqların öz siyasi, iqtisadi və sosial inkişaf yollarını müstəqil şəkildə müəyyən etmək hüququnu müdafiə edirlər. Suverenliyə, müstəqilliyə, ərazi bütövlüyünə, bərabərliyə hörmət, qarşılıqlı fayda, daxili işlərə qarışmama, gücdən istifadə etməmə və güc tətbiqi ilə hədələməmə prinsipləri beynəlxalq münasibətlərin sabit inkişafının əsası kimi vurğulanır.

Üzv ölkələr, ŞƏT Nizamnaməsinin prinsipləri və məqsədlərinə, qarşılıqlı hörmət, fayda, bərabərlik, məsləhətləşmə, sivilizasiyaların müxtəlifliyinə hörmət və ortaq inkişaf axtarışına əsaslanan "Şanxay ruhuna" sadiq qalacaqlarını bəyan ediblər. Beynəlxalq və regional böhran məsələlərinin kollektiv və qarşıdurma yolu ilə həll edilməsinə cəhdlərə qarşı olduqları ifadə edilib.

Bildiridə, Avrasiya qitəsində bərabər və bölünməz təhlükəsizlik memarlığının formalaşması üçün ŞƏT çərçivəsində əməkdaşlığın əhəmiyyəti vurğulanıb və bu kontekstdə Belarusun təşəbbüsü ilə formalaşdırılan "21-ci Əsrdə Müxtəliflik və Çoxqütblülük üçün Avrasiya Xartiyası"nın əhəmiyyətinə işarə edilib.

Üzv ölkələr insan hüquqlarının universallığı, bölünməzliyi və qarşılıqlı əlaqəsinin, insan hüquqlarına və fundamental azadlıqlara hörmətin əhəmiyyətini bir daha təsdiqləyərək, insan hüquqları məsələlərində ikiqat standartların qəbul edilməsinə və insan hüquqlarının müdafiəsi bəhanəsi ilə ölkələrin daxili işlərinə müdaxilə edilməsinə qarşı olduqlarını qeyd ediblər.

Bundan əlavə, üzv ölkələr regionda sülh, sabitlik, inkişaf və rifahı təmin edəcək şəkildə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının quruluşunu daha da təkmilləşdirmək məqsədilə "ŞƏT-in 10 İllik İnkişaf Strategiyası" adlı sənədi qəbul ediblər.

Təhlükəsizlik və Terrorla Mübarizə

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv ölkələr terrorizmə, separatizmə və ekstremizmə qarşı birgə mübarizəni, habelə narkotik və silah qaçaqmalçılığı kimi transmilli cinayətlərlə mübarizədə əməkdaşlığı davam etdirəcəklərini bəyan ediblər. Bu çərçivədə ŞƏT Təhlükəsizlik Təhdidlərinə və Çətinliklərinə Qarşı Vahid Cavab Mərkəzi ilə ŞƏT Narkotiklərlə Mübarizə Mərkəzinin yaradılmasına dair razılaşmalar imzalanıb, həmçinin ŞƏT Strateji Təhlükəsizlik Araşdırmalar Mərkəzinin qurulması təklifi nəzərə alınıb.

Üzv ölkələr terrorizmin hər cürünü və təzahürünü qınadıqlarını bildirərək, Pakistanın Bəlucistan bölgəsində martın 11-də və mayın 21-də baş verən terror hadisələrini, eləcə də Hindistanın nəzarətində olan Cammu və Kəşmirin Pahalgam bölgəsində aprelin 22-də törədilən terror hücumunu pisləyiblər.

Qeyd edək ki, 26 nəfərin həlak olduğu terror aktından sonra Hindistan Pakistanı məsuliyyətli hesab etmiş və mayın 6-da Pakistan ərazisinə, o cümlədən Pakistanın nəzarətindəki Azad Kəşmir bölgəsinə raket hücumları təşkil etmişdi. Bu hadisə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının iki üzv ölkəsi arasında qarşıdurmaya səbəb olmuşdu.

Liderlər, bildiridə Cənub-Şərqi Asiya ölkəsi Laosun "dialoq tərəfdaşı", Müstəqil Dövlətlər Birliyinin (MDB) isə "müşahidəçi" statusu almasını təsdiqləyiblər.

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı: Təşkilatın Tarixi və Tərkibi

Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) ilk dəfə 1996-cı ildə sərhəd təhlükəsizliyi və iqtisadi əməkdaşlıq ittifaqı kimi Çin, Rusiya, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Tacikistan tərəfindən təsis edilib. Həmin illərdə "Şanxay Beşliyi" adlanan qrupa 2001-ci ildə Özbəkistanın da daxil olması ilə təşkilatın rəsmi əsası qoyulub.

2017-ci ildə Qazaxıstanda keçirilən Astana Zirvəsində Hindistan və Pakistanın üzvlük prosesləri tamamlanarkən, 2021-ci ildə Tacikistanda keçirilən Düşənbə Zirvəsində İranın, 2024-cü ildə Qazaxıstanda keçirilən Astana Zirvəsində Belarusun qoşulması ilə təşkilatın üzv sayı 10-a çatıb.

Monqolustan və 2021-ci ilin sentyabrından etibarən statusu aktiv olmayan Əfqanıstan təşkilatda "müşahidəçi" kimi yer alır. Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının aralarında Türkiyənin də olduğu 14 ölkə ilə "dialoq tərəfdaşlığı" mövcuddur.

Təşkilata üzv ölkələrin ümumi ərazisi Avrasiya qitəsinin təxminən 65%-ni, dünya əhalisinin 40%-ni və qlobal ümumi daxili məhsulun 30%-ni təşkil edir. Bu, təşkilatın beynəlxalq arenadakı çəkisini və təsirini əks etdirir.

24 saat