Sovet simvolları ilə yürüş cəhdi cinayətdir

Bakıda Oktyabr İnqilabı Anım Yürüşü və Həbslər

7 noyabr tarixində Bakıda Oktyabr inqilabının 108-ci ildönümü ilə əlaqədar SSRİ və Azərbaycan SSR bayraqları ilə yürüş etməyə cəhd edən şəxslər həbs ediliblər. Hadisədən 19 gün sonra, noyabrın 26-da yürüşün iştirakçıları İbrahim Əsədli və Abdulla İbrahimli haqqında məhkəmə qərarı ilə 3 aylıq həbs-qətimkan tədbiri seçilib. Onlar Cinayət Məcəlləsinin (CM) 233-cü maddəsi ilə ittiham olunurlar. "Tribunat" hüquq platforması baş verənləri ifadə və toplaşmaq azadlığı kontekstində təhlil edərək, bu şəxslərə qarşı cinayət işinin açılmasının hüquqi əsaslarını araşdırıb.

Cinayət Məcəlləsinin 233-cü Maddəsi və Onun Şərhiləri

CM-nin 233-cü maddəsinin müddəaları ictimai qaydanı kobud şəkildə pozan, hakimiyyət nümayəndəsinin qanuni tələblərinə tabe olmamaqla bağlı, habelə nəqliyyatın, müəssisə, idarə və təşkilatların normal fəaliyyətini pozan əməlləri kriminallaşdırır. Bu əməllərin cinayət tərkibi yaratması üçün bir qrup şəxs tərəfindən törədilməsi təşkil edilməli və ya onlarda fəal iştirak faktı olmalıdır. Maddə cərimə, islah işləri, azadlığın məhdudlaşdırılması və 3 ilədək azadlıqdan məhrumetmə cəzalarını nəzərdə tutur.

Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun CM-nin 221.3-cü maddəsinin şərhinə dair Qərarına əsasən, cinayət hüququnda ictimai qayda dedikdə, ictimai asayişi, şəxsiyyətin toxunulmazlığını, mülkiyyətin bütövlüyünü, dövlət və ictimai institutların normal fəaliyyətini təmin edən, cəmiyyətdə insanlar arasında formalaşmış münasibətlər kompleksi başa düşülür. CM-nin Kommentariyası isə ictimai qaydanı kobud surətdə pozmağı şəxsi və ya ictimai maraqlara mühüm ziyan vuran, cəmiyyət üzvlərinə qərəzli şəkildə təhqiredici təsir göstərən hərəkətlər kimi şərh edir. Hakimiyyət nümayəndəsinin qanuni tələblərinə tabe olmamaq isə vəzifəli şəxsin irəli sürdüyü yalnız qanuni tələbi dərk edərək şüurlu surətdə yerinə yetirməmək halıdır.

Yürüş Cəhdinin Görüntüləri və Hüquqi Qiymətləndirmə

Yerli mediada yayılan videogörüntülər göstərir ki, bir neçə nəfər əllərində bayraqlarla Bakının parklarından birində hərəkət ediblər. Görüntülərdə onların ətrafında başqa şəxslər görünmür, qanuni tələb irəli sürən hakimiyyət nümayəndəsi də müşahidə edilmir. Nəqliyyatın, idarə, müəssisə və təşkilatların normal fəaliyyətinin pozulması isə qeydə alınmayıb, çünki park ərazisində nəqliyyat vasitələri, idarə və müəssisələr yoxdur. Ümumiləşdirilmiş təhlil göstərir ki, yayılan görüntülərdəki yürüş cəhdi tamamilə dinc xarakter daşıyıb, təsadüfi şəxslərin təhqir edilməsi və ya insanların dincliyinin pozulması müşahidə edilməyib. Bu isə yürüş cəhdinin ictimai qayda və ya ictimai əxlaqa hər hansı qəsd etmədiyini göstərir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Respublikasında keçmiş SSRİ simvollarının daşınması, nümayiş etdirilməsi və bu simvollarla yürüş keçirilməsi, yəni ümumilikdə kommunist ideologiyasının təbliği qadağan edilməyib və buna görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulmur. Beləliklə, İbrahim Əsədli və Abdulla İbrahimlinin əməllərində sözügedən maddənin obyektiv cəhətinə daxil olan hərəkətlərin heç biri mövcud deyil.

Təməl Hüquqların Pozulması İddiaları

Azərbaycan Konstitusiyası (49 və 50-ci maddələr) və Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası (10 və 11-ci maddələr) insan hüquqları çərçivəsində ifadə və sərbəst toplaşmaq azadlığını təməl hüquqlar kimi təsbit edir. Yürüş cəhdindən 19 gün sonra adıçəkilən şəxslərin saxlanılması, cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi və barələrində həbs-qətimkan tədbirinin seçilməsi onların bu təməl hüquqlarının pozulmasına səbəb olur.

Çünki onların ifadə və sərbəst toplaşmaq azadlığına müdaxilə qanunla nəzərdə tutulmayıb, legitim məqsəd daşımır və demokratik cəmiyyətdə zəruri hesab edilə bilməz. Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi (AİHM) "Şolari, Moldova Respublikasına qarşı" işində bildirib ki, kommunist rejimləri dövründə geniş yayılmış qırmızı ulduzun taxılması həmin rejimlərin qurbanlarında və onların ailələrində narahatlıq yarada bilər, lakin bu hisslər ifadə azadlığını məhdudlaşdırmaq üçün yetərli əsas deyil (35-ci bənd). Konvensiyanın 11-ci maddəsində təsbit olunan yığıncaq azadlığı, bu azadlıqdan istifadə edən şəxslərin təşviq etdiyi ideyalara və tələblərə qarşı çıxanları narazı sala biləcək nümayişləri də qoruyur ("Kudrevičius və digərləri Litvaya qarşı" işi, 145-ci bənd).

Hər iki işin kontekstində xüsusilə vurğulanmalıdır ki, cəmi bir neçə nəfərin SSRİ simvolları ilə Bakının kimsəsiz parklarından birində dinc yürüş cəhdinin paytaxt sakinlərində narahatlıq yaratması barədə hər hansı məlumat yoxdur. "Tribunat" platforması bildirir ki, keçmiş Sovet simvollarının daşınması və nümayiş etdirilməsi Azərbaycanda hər hansı məsuliyyət yaratmır; kommunist ideologiyasının təbliği kimi təqdim edilən bu əməllərdə CM-nin 233-cü maddəsinin tərkib əlamətləri yoxdur. İbrahim Əsədli və Abdulla İbrahimlinin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi və məhkəmə qərarları ilə həbs edilmələri Konvensiyanın 5, 10 və 11-ci maddələri ilə qorunan azadlıq, fikir ifadəsi və dinc toplaşmaq hüquqlarının pozulmasına səbəb olur.

24 saat