Suriya qanlı etirazlar və toqquşmalar - Suriya sahil bölgələrində baş qaldıran Suriya etirazları, Bəşər əl-Əsəd rejiminin bir il əvvəl devrilməsindən bəri məzhəb qarşıdurmalarının yeni dalğasını əks etdirir.
Bazar günü davam edən etirazlar zamanı Latakiyadakı əl-Azhari dairəsində Suriya təhlükəsizlik qüvvələrinə atəş açılıb. Eyni zamanda, Tartus vilayətinin Banias rayonundakı əl-Anaza polis bölməsinə naməlum şəxslər tərəfindən əl qumbarası atılıb.
Əl-Əsədin mənsub olduğu Ələvilər icması, cümə günü Homsdakı Ələvi məscidinə edilən hücumda azı səkkiz nəfərin həlak olmasından sonra etiraz aksiyaları keçirib. Onlar təhlükəsizlik təminatları və siyasi islahatlar tələb edirlər.
Suriya Aralıq dənizi sahili boyunca yerləşən bir neçə şəhər, son bir ildə ölümcül məzhəb zorakılığına məruz qalıb. Bu, 14 illik vətəndaş müharibəsinin izlərini daşıyan bir ölkədə müvəqqəti hökumətin birliyi qoruyub saxlaya biləcəyi barədə suallar doğurur.
Bəs bu etirazlar nə ilə bağlıdır və Suriyada siyasi və sosial sabitlik üçün nə deməkdir?
Etirazlara nə səbəb oldu?
Homsun Vadi əl-Dəhəb məhəlləsindəki İmam Əli ibn Əbu Talib məscidinə cümə namazı zamanı edilən bombalı hücum nümayişlərə səbəb olub.
Hücuma görə məsuliyyəti az tanınan “Saraya Ənsar əl-Sünnə” qrupu öz Telegram kanalında üzərinə götürərək bildirib ki, hücum Ələvi məzhəbinin üzvlərini hədəf almaq niyyəti ilə edilib.
Əl-Əsəd rejimi 2024-cü ilin dekabrında süqut edənə qədər Suriyanın təhlükəsizlik və siyasi quruluşunda Ələvilər icması üstün mövqedə idi.
“Saraya Ənsar əl-Sünnə” iyun ayında Dəməşqdə bir kilsəyə edilən və azı 20 nəfərin ölümünə səbəb olan intiharçı hücuma görə də məsuliyyəti öz üzərinə götürmüşdü.
Suriya hökuməti cümə günü məscidə edilən hücumu pisləyərək, bunu “təhlükəsizliyi və sabitliyi sarsıtmaq, Suriya xalqı arasında xaos yaratmaq üçün edilən ümidsiz cəhdlər” silsiləsinin sonuncusu kimi xarakterizə edib.
Etirazlara kimlər başçılıq edir?
Suriya etirazları əsasən Suriyadan kənarda yaşayan və yeri haqqında az məlumat olan Ələvi dini xadimi Qəzəl Qəzəlin hərəkətə keçmə çağırışlarından sonra təşkil edilib.
O, "Suriya və Xaricdə Ali Ələvi İslam Şurası" adlı bir qrupa rəhbərlik edir.
Qəzəl Facebook-da yayımladığı video mesajında siyasi federalizm istədiklərini və öz talelərini təyin etmək arzusunda olduqlarını bildirib. O, gücün mərkəzi hökumət və əyalətlər arasında bölüşdürüldüyü bir idarəetmə sisteminə istinad edirdi.
Etirazçılar həmçinin Ələvilər icması üçün daha böyük müdafiə, mülkilərə qarşı hücumlara görə məsuliyyətin daşınması və siyasi təminatlar tələb ediblər.
Latakiya və Tartus şəhərləri və daha geniş vilayətlərini əhatə edən sahil bölgələrində Ələvi etirazçılarla yeni hökuməti dəstəkləyən əks-etirazçılar arasında toqquşmalar baş verib.
Əl-Cəzirənin Latakiyadakı müxbiri əks-etirazçıların Ələvi nümayişçilərinə daş atdığını, bir qrup etirazçının isə onların ərazisinə daxil olan əks-etirazçını döydüyünü bildirib.
Suriya hökumətinin Müdafiə Nazirliyi bazar günü bildirib ki, “qanunsuz qruplar” tərəfindən mülki və təhləsizlik qüvvələrinə qarşı hücumlardan sonra ordu birlikləri sabitliyi bərpa etmək məqsədilə bu şəhərlərin mərkəzlərinə yerləşdirilib.
Hər hansı tələfat olubmu?
Suriyanın rəsmi xəbər agentliyi SANA, Latakiyadakı iğtişaşlarda dörd nəfərin həlak olduğunu və 100-dən çox adamın yaralandığını bildirib.
SANA, Suriyanın Səhiyyə Müdirliyinin rəsmilərinə istinadən bildirib ki, xəsarətlərə “bıçaqlanma, daş zərbələri və həm təhlükəsizlik əməkdaşlarını, həm də mülki şəxsləri hədəf alan atəş” daxildir.
Bazar günü daha sonra Daxili İşlər Nazirliyi toqquşmalarda bir təhlükəsizlik əməkdaşının həlak olduğunu açıqlayıb.
Tartusda naməlum şəxslərin əl-Anaza polis bölməsinə əl qumbarası atması nəticəsində iki təhlükəsizlik əməkdaşı yaralanıb.
Ələvilər kimlərdir?
Ələvilər icması Suriyada dini azlıq təşkil edir və sünni müsəlmanlardan sonra ikinci ən böyük dini qrupdur.
Ələvilər Suriyanın 23 milyon əhalisinin 10 faizini təşkil edir, lakin bu icma 2000-ci ildən Suriyanı idarə edən və ordusu ilə təhlükəsizlik aparatına Ələvilər icmasından kütləvi şəkildə işə götürən əl-Əsədin dövründə siyasi cəhətdən dominant mövqedə idi.
Əl-Əsəd devrildikdən sonra Suriyada məzhəb zorakılığı halları dəfələrlə müşahidə olunub. Mart ayında Latakiya, Banias, Tartus və Cablə kimi sahil şəhərlərində zorakılıq baş verib və hökumətyönlü qruplar əsasən Ələvi mülki şəxslərə qarşı icraatsız edamlar həyata keçirməkdə ittiham olunub.
Hücumları araşdırmaqla vəzifələndirilmiş bir hökumət komitəsi, bir neçə gün davam edən zorakılıqlar zamanı təxminən 1400 nəfərin öldüyünü müəyyən edib.
İyul ayında cənubdakı Süveyda vilayətində druz və sünni bədəvi icmaları arasında zorakılıq alovlanıb, baxmayaraq ki, ekspertlər bu münaqişənin məzhəbçilikdən daha mürəkkəb məsələlərdən, o cümlədən torpaq üzərindəki tarixi mübahisələrdən qaynaqlandığını bildirirlər. Bu iğtişaşlar İsrailin Suriya hökumətinin Müdafiə Nazirliyini və paytaxt Dəməşqdəki digər hədəfləri bombalamasına qədər gətirib çıxarıb. Bu addım guya druzları qorumaq məqsədi daşıyırdı, lakin yerli fəallar və analitiklər İsrailin məqsədinin daxili sabitliyi pozmaq olduğunu söyləyirdilər.
Ələvilər həmçinin əl-Əsədin süqutundan sonra dövlət sektorunda işə qəbulda ayrı-seçkilikdən və gənc Ələvi kişilərin ittiham irəli sürülmədən saxlanılmasından şikayətləniblər.
Suriya hökuməti sülhü qoruyub saxlaya biləcəkmi?
Suriyanın müvəqqəti prezidenti Əhməd əl-Şaraa, “milli birliyin və daxili sülhün qorunmasının” vacibliyini vurğulayıb.
Bu ay keçirilən Doha Forumunda əl-Şaraa bildirib ki, Suriya xalqı əl-Əsəd rejimindən miras qalan problemlər səbəbindən “bir-birini kifayət qədər tanımır”.
King’s College London-da beynəlxalq təhlükəsizlik üzrə alim Rob Geyst Pinfoldun sözlərinə görə, Suriyanın davamlı məzhəb ayrıseçkiliyi və mərkəzi hökumətin məhdud səlahiyyətləri azlıqların desentralizasiya tələblərini gücləndirir.
Geyst Pinfold Əl-Cəzirəyə bildirib ki, əl-Əsədin süqutundan bəri məzhəbçiliklə bağlı narahatlıqlarını dilə gətirən yeganə azlıq Ələvilər icması deyil.
O əlavə edib ki, müvəqqəti Suriya hökuməti indiyə qədər kürdlərin başçılıq etdiyi Suriya Demokratik Qüvvələri (SDQ) tərəfindən idarə olunan bölgələri yeni hökumətə inteqrasiya edə bilməyib, baxmayaraq ki, martın 10-da onların arasında inteqrasiyanı nəzərdə tutan bir razılaşma əldə olunmuşdu.
Ekspertlərin fikrincə, bu, əsasən etibarsızlıqdan qaynaqlanır.
Geyst Pinfold izah edib ki, Ələvilər və Druzlar da daxil olmaqla azlıq qrupları “hökumətin onların maraqlarını qoruduğunu düşünmür və əslində hökuməti təhlükəsizlik təhdidi kimi görürlər”.
O bildirib ki, “Suriya hökumətin azlıq qruplarına etibar etmədiyi bu qısır dövrəyə düşüb. Hökumət bu azlıq qruplarını öz sıralarına qatmaq üçün kifayət qədər güc tətbiq edə bilmir” və əlavə edib ki, bunu “yalnız onları daha da yadlaşdıracaq zülmkar və ya repressiv bir şəkildə etmək istəmir”.
Növbəti addımlar nələr olacaq?
Geyst Pinfoldun sözlərinə görə, yaxın günlərdə iki potensial nəticə ola bilər.
O qeyd edib ki, “müsbət nəticə, Suriya hökumətinin şərqi Suriyadakı SDQ ilə gələcək inteqrasiya üçün bir yol xəritəsini göstərən bir növ anlaşmaya və ya ilkin razılığa gəlməsidir”. O əlavə edib ki, belə bir addım təkcə şərqi Suriyada deyil, digər bölgələrdə də gərginliyi azalda bilər.
Lakin o, davam edən zorakılığın daha dərin etnik və məzhəb ayrıseçkiliklərinə səbəb ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edib. O, “Suriya çox, çox təhlükəli bir uçurumun kənarındadır” deyərək, riski İraqın 2003-cü ildə ABŞ-ın başçılıq etdiyi işğaldan sonra kütləvi məzhəb zorakılığına düşməsi ilə müqayisə edib.
Əlavə olaraq, bu xəbər aktuallığını qoruyan bir mövzudur. Bizi izləməyə davam edin.Fikirlərinizi bölüşün!
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz