ABŞ administrasiyası Ukrayna müharibəsinin sonlandırılması üçün 28 maddədən ibarət sülh planı təklif edib. Bu plana əsasən, Ukrayna şərqi Donbas regionundan və Krımdan imtina etməli, NATO-ya üzv olmamağa söz verməlidir. Planın layihəsi Ukraynalı müxalifət siyasətçisi tərəfindən ictimaiyyətə açıqlanıb və Ağ Ev rəsmisi tərəfindən təsdiqlənib.
Dəqiqləşdirilmiş Sülh Planı
Ağ Ev rəsmisinin bildirdiyinə görə, 28 maddəlik plan administrasiya tərəfindən təklif olunan ən son işçi sənədidir. Bu sənəd Rusiya və Ukrayna rəsmilərindən alınan rəyləri əks etdirir. Hələ də tərəflərin razılığa gəlib-gəlməyəcəyi qeyri-müəyyən olaraq qalır, diplomatik danışıqlar davam edir. Bəzi Avropa hökumətləri ABŞ-ın təklif üzərində işlədiyindən xəbərdar olsa da, planın hazırlanmasında iştirak etməyiblər və məzmunu ilə bağlı məlumatlandırılmayıblar.
Plan, ABŞ və Rusiya, eləcə də Ukrayna rəsmiləri arasında keçirilən son görüşlərdən sonra ortaya çıxıb. ABŞ prezidenti Donald Trampın nümayəndəsi Stiv Vitkoff oktyabrın 24-də Mayamidə Rusiya prezidenti Vladimir Putinin əsas müşaviri Kirill Dmitriyevlə görüşüb və planı hazırlayıb. Plan Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenskinin administrasiyasının yüksək səviyyəli üzvü Rüstəm Umerova da təqdim olunub.
Zelenski ilə Müzakirələr
Zelenski Kiyevdə ABŞ ordu katibi Dan Driscoll ilə görüşüb və sonradan X platformasında "müharibəni bitirmək üçün planın bəndləri – [Amerikanın] vizyonu" kimi xarakterizə etdiyi təkliflə tanış olub. Zelenski Ukraynanın əsas prinsiplərini ortaya qoyduğunu və tərəflərin planın müddəaları üzərində işləməyə davam etməyə razılaşdıqlarını bildirib. Ağ Ev rəsmisi CBS News-a bildirib ki, Driscoll Ukrayna rəsmiləri ilə iki saatlıq görüş keçirib, o cümlədən Zelenski ilə 45 dəqiqəlik birbaşa danışıqlar aparıb və bunu "məhsuldar" adlandırıb.
Ağ Evin mətbuat katibi Karoline Leavitt CBS News-a verdiyi açıqlamada deyib: "Bu plan dağıdıcı müharibənin 5 ilindən sonra vəziyyətin reallıqlarını əks etdirmək, hər iki tərəfin verməli olduğundan daha çox qazandığı ən yaxşı qazan-qazan ssenarisini tapmaq üçün hazırlanıb."
Təklif Olunan Planın İşləmə Mexanizmi
Planın əsas məqamları aşağıdakılardır:
Dərhal Atəşkəs
Plan deyir ki, hər iki tərəf razılaşsa, atəşkəs dərhal qüvvəyə minəcək.
Ukrayna Şərq Bölgələrindən İmtina Etməli
Plan Rusiyaya hazırda işğal etdiyi Ukrayna ərazilərinin çoxunu əlində saxlamağa və Ukraynanın nəzarətində olan bəzi əraziləri ələ keçirməyə imkan verəcək. Sülh planına əsasən, Krım, Donetsk və Luqansk vilayətləri ABŞ və digərləri tərəfindən de-fakto Rusiya ərazisi kimi tanınmalıdır. Krım 2014-cü ildə Rusiya tərəfindən tamamilə ilhaq edilib, Rusiya ordusu isə 2022-ci ilin fevralında Ukraynaya tammiqyaslı müdaxiləsindən bəri Donetsk və Luqanskinin əksər hissəsini – birlikdə Donbas kimi tanınır – işğal edib. Ukraynanın şərqindəki Donbas bölgəsinin bir hissəsi ilk dəfə 2014-cü ildə Rusiya tərəfindən dəstəklənən qüvvələr tərəfindən işğal edilib.
Donetskin hələ də Ukraynanın nəzarətində olan hissələrinin də Rusiyaya verilməsi nəzərdə tutulur, lakin Rusiya hərbi mövcudluğu olmayan neytral bufer zonası hesab ediləcək. Münaqişə digər iki Ukrayna vilayətində - Xerson və Zaporojye - mövcud cəbhə xətlərində dondurulacaq, bu da Rusiyaya Mariupol kimi şəhərləri əlində saxlamağa və Krımla quru əlaqəsini qorumağa imkan verəcək. Bu şərtlər Ukrayna üçün problem yarada bilər. Zelenski hər hansı yeni ərazidən imtina etməkdən və ya Rusiyanın Krım üzərində nəzarətini tanımmaqdan uzun müddət imtina edib, əvəzində müharibənin mövcud münaqişə xətlərində dayandırılmasına çağırıb.
Ukrayna Hərbi Qüvvələrinin Həcmini Məhdudlaşdırmalıdır
Təklif Ukraynanın hərbi qüvvələrinin sayını 600.000 nəfərlə məhdudlaşdırmağa çağırır. Zelenski yanvar ayında ölkə ordusunun sayının 880.000 olduğunu bildirib.
NATO-ya Yox, Lakin Ukrayna Aİ-yə Qoşula Bilər
Plana əsasən, Ukraynanın NATO-ya üzv olmasına icazə verilməyəcək. Ölkə konstitusiyasına 32 üzvlü blokun üzvü olmayacağını göstərmək üçün dəyişiklik etməsi gözlənilir. Ukrayna illərdir NATO-ya üzv olmağa çalışır, bu status ABŞ və digər üzvlərdən ölkəyə yenidən hücum olacağı təqdirdə ölkənin müdafiəsinə gəlməsini tələb edəcək. NATO-nun üzv dövlətləri Ukraynanın gələcəkdə NATO-nun üzvü olacağına dair bəyannamə yayımlayıb, lakin bunun üçün vaxt qoymayıb. Plan həmçinin NATO-nun Ukraynaya qoşun göndərməməsinə çağırır.
Planın başqa bir bəndində deyilir ki, Rusiya qonşu ölkələrə hücum etməyəcək, NATO isə daha da genişlənməyəcək. İsveç və Finlandiya ittifaqın ən yeni üzvləridir. NATO-nun uzun müddət davam edən mövqeyi ondan ibarətdir ki, onun "açıq qapı siyasəti" var və yeni ölkələri qəbul etmək qərarları onun üzvləri tərəfindən verilir, başqa ölkələr tərəfindən deyil.
Lakin plan Ukraynanın Avropa İttifaqına qoşulmaq hüququ olduğunu və bu arada Avropa bazarına çıxış əldə edəcəyini dəqiqləşdirir. Rusiya Ukrayna ilə Avropa arasında daha da iqtisadi və siyasi inteqrasiyadan uzun müddətdir narahatdır.
ABŞ Zəmanəti
Plan, Rusiya Ukraynaya yenidən müdaxilə edərsə, təhlükəsizlik zəmanətini təmin edir, "qətiyyətli koordinasiyalı hərbi cavab" və Rusiyaya qarşı sanksiyaların bərpası tələb olunur. Müqavilədən əldə edilən digər faydalar, o cümlədən yeni Rusiya ərazisinin tanınması da ləğv ediləcək. Plan Rusiyanın hansı hərbi cavabla üzləşəcəyini dəqiqləşdirmir.
Zəmanət Ukrayna Rusiyaya hücum edərsə və ya Moskva və ya Sankt-Peterburqa raket atəşi açarsa ləğv ediləcək.
Ukrayna Seçkiləri
Ukraynadan 100 gün ərzində seçki keçirməsi gözlənilir. Ukraynada 2024-cü ilin əvvəlində seçkilər planlaşdırılırdı, lakin müharibə səbəbindən təxirə salındı. Zelenski 2019-cu ildə prezident seçkilərində qalib gəlib.
Ukrayna üçün İqtisadi Plan, Rusiya Sanksiyaları Ləğv Edilir
Plan Ukrayna üçün bərpa planına çağırır. Bu, Ukrayna şəhərlərinin yenidən qurulması, Ukraynanın texnologiya sənayesini inkişaf etdirmək üçün inkişaf fondu və mədən və qaz sahələrinə investisiyalar daxildir. Rusiyanın dondurulmuş aktivlərindən 100 milyard dolları Ukraynaya yatırılacaq, ABŞ bu səylərə rəhbərlik edəcək. Avropa əlavə 100 milyard dollar töhfə verəcək.
Plan həmçinin işğal başlayandan bəri Rusiyanın üzləşdiyi ağır sanksiyaların ləğvi ilə bağlı danışıqlara çağırır. Sanksiyalar çərçivəyə uyğun olaraq mərhələlərlə ləğv ediləcək. Dondurulmuş Rusiya aktivlərindən 100 milyard dollardan artıq hissəsi ABŞ-Rusiya birgə investisiya fonduna yönəldiləcək. Ümumi plana prezident Trampın sədrlik edəcəyi Sülh Şurası nəzarət edəcək və tətbiq edəcək.
Planın digər bəndləri Rusiya-NATO təhlükəsizlik dialoqunu, ABŞ-Rusiya birgə təhlükəsizlik işçi qrupunu və Rusiya, Ukrayna və Avropa arasında qeyri-təcavüz paktını əhatə edir. O, həmçinin ABŞ-Rusiya silah nəzarəti müqavilələrini genişləndirəcək, Ukraynadan nüvəsiz dövlət olmasını tələb edəcək və Rusiyanın Ukraynanın əsas Dnepr çayından kommersiya məqsədləri üçün istifadə etməsinə mane olmasına qadağa qoyacaq.
Müharibə zamanı tutulan bütün mülki məhbuslar, o cümlədən uşaqlar geri qaytarılacaq və münaqişədəki hər iki tərəfə müharibə zamanı davranışlarına görə amnistiya veriləcək. Hər iki ölkədən irqi ayrı-seçkiliyi aradan qaldırmaq üçün təhsil proqramları qəbul etmələri gözləniləcək.
Plan həmçinin Rusiyanın 2014-cü ildə Krımı ilhaq etdikdən sonra qovulduğu güclü ölkələr qrupu olan Səkkizlər Qrupuna qayıtmasına çağırır.
Leavitt açıqlamasında deyib: "Tramp administrasiyasının açıq şəkildə dediyi kimi, istənilən saziş Ukrayna, Avropa və Rusiya üçün tam təhlükəsizlik zəmanətləri və çəkindirmə təmin etməli, müharibənin sonunu təmin etməli, əlavə olaraq Ukraynanın yenidən qurulması və Rusiyanın qlobal iqtisadiyyata yenidən qoşulması üçün maliyyə imkanları yaratmalıdır."
Oxucu Şərhləri
Hələlik heç bir şərh yazılmayıb. İlk şərhi siz yazın!
Şərh Yaz