Gizli Ağrı: Meqqi O’Konnorun Hekayəsi
Annette McKay’in ilk nəvəsi dünyaya gələndə, o, anası Meqqi O’Konnorun nə qədər sevinəcəyini təsəvvür edirdi. Lakin o, Meqqini evinin qapısında hıçqıra-hıçqıra ağlayarkən gördü. Meqqi “Bu körpədir, körpədir!” deyə təkrarlayırdı. McKay anasını nəvəsinin sağlam olduğuna inandırmağa çalışsa da, O’Konnor ondan deyil, başqa bir körpədən danışırdı. Meqqi, on illər boyu gizlətdiyi sirri açaraq, ilk övladı Meri Marqaretin 1943-cü ilin iyununda, cəmi 6 aylığında vəfat etdiyini bildirdi. Bu, O’Konnorun Meri Marqaret və ya İrlandiyanın qərbindəki Qolvey əyalətinin
Tuam şəhərində yerləşən Müqəddəs Meri Evindəki təcrübəsi haqqında danışdığı ilk və yeganə dəfə idi.
Ana və Körpə Evlərinin Qaranlıq Tarixi
Tuam müəssisəsi, XX əsrin böyük bir hissəsində hamilə qızların və subay qadınların gizlicə doğum etmək üçün göndərildiyi onlarla “ev”dən biri idi. Bu evlərdə qadınlar tez-tez uşaqlarından zorla ayrılırdı. Bəzi körpələr İrlandiya, Birləşmiş Krallıq, hətta ABŞ, Kanada və Avstraliya kimi uzaq ölkələrə verilirdi. Lakin yüzlərlə uşaq öldü və onların qalıqları atıldı; anaları isə övladlarına nə olduğunu heç vaxt bilmədilər. Bu yaxınlarda, irlandiyalı və beynəlxalq məhkəmə-tibb ekspertləri
Tuamdakı kütləvi qəbiristanlıqda qazıntı işlərinə başlayıb. Bu sahədə 796 uşağın qalıqlarının olduğu güman edilir və işlər iki il davam edəcək.
1922-ci ildən 1998-ci ilə qədər
Katolik kilsəsi və İrlandiya dövləti subay qadınları hədəf alan və cəzalandıran, çox mizogin bir qurumlar şəbəkəsi yaratdı. Bu sistem cəmiyyətin bütün sahələrinə toxunan bir məhdudlaşdırma mədəniyyəti formalaşdırdı. İrlandiyada münasibətlər o vaxtdan bəri dəyişsə də, sistemin yaratdığı rüsvayçılıq, sirr və ictimai təcrid davamlı bir iz buraxdı. McKay qeyd edib ki, “bu əyri, avtoritar dünyada, seks qadınlar üçün ən böyük günah idi, kişilər üçün yox”. O, əlavə edib: “Bu günahın – hamiləliyin – görünən işarəsi olan qadınlar kənddən, şəhərin sonundakı hündür divarların arxasına ‘yox edilirdi’.”
O’Konnor 17 yaşında hamilə ikən, böyüdüyü sənaye məktəbinin baxıcısı tərəfindən zorlandıqdan sonra
Tuam evinə göndərilib. Evin içində analar və körpələr bir-birindən ayrılırdı. Bir çox qadın daha sonra “Maqdalena Camaşırxanalarına” – ödənişsiz işçi kimi saxlanıldığı katolik idarəli iş evlərinə göndərilirdi. Onların körpələri ya himayəyə verilirdi, ya da evli ailələr tərəfindən övladlığa götürülürdü, yaxud sənaye məktəblərində və ya əlillər üçün “qayğı” müəssisələrində institusional şəkildə saxlanılırdı.
Ayrılıq və Gizlədilən Həqiqətlər
Lakin bu körpələrin bir çoxu bu divarların xaricində sağ qala bilmədi: ən azı 9000 körpə və uşaq, o cümlədən
Tuam evi də daxil olmaqla, bu müəssisələrdə vəfat etdi. Meri Marqaretin ölümündən altı ay sonra başqa bir sənaye məktəbinə göndərilən O’Konnor, qızının öldüyünü paltar asarkən öyrəndi. Rahibələr ona “günahının uşağı ölüb” dedilər, sanki heç nə olmamışdı. O’Konnor daha sonra İngiltərəyə köçdü, orada altı digər uşaq böyütdü və zahirən parlaq bir həyat yaşadı. Lakin
Tuam evinin dəhşətləri onu heç vaxt tərk etmədi.
McKay heç vaxt görüşmədiyi bacısı üçün yas tutsa da, Meri Marqaretin İrlandiyanın səliqəli kənd yerlərində kiçik bir qəbirdə dəfn edildiyini təsəvvür edərək təsəlli tapırdı. Lakin 2014-cü ildə ingilis qəzetində oxuduğu “Subay analar üçün İrlandiya evinin ərazisində 800 körpənin skeletini ehtiva edən kütləvi septik çən qəbri” xəbəri ilə bu bukolik görüntü darmadağın oldu. Bu, yerli
Tuam tarixçisi Ketrin Korlessin işi idi. O, 796 körpənin
Tuamda dəfn qeydləri olmadan öldüyünü və istifadəyə yararsız bir çirkab su çənində yerləşdirildiyini üzə çıxardı.
Həqiqətin Üzə Çıxarılması və Mübarizə
Səlahiyyətlilər əvvəlcə Korlessin tapıntılarını qəbul etməkdən imtina etdilər. Evi 1925-1961-ci illərdə idarə edən Rahibələr Camaatı, kütləvi məzarlığı inkar edərək, uşaqların orada dəfn edildiyinə dair heç bir dəlil olmadığını bildirdilər. Lakin Korless,
ana və körpə evlərindən sağ qalanlar və ailə üzvləri
Tuam körpələri və anaları üçün mübarizəni dayandırmadılar. Bu mübarizə nəticə verdi.
2015-ci ildə İrlandiya hökuməti 14
ana və körpə evlərində və dörd rayon evində araşdırma apardı və
Tuam ərazisində “xeyli miqdarda” insan qalıqları tapdı. Təhqiqat müəssisələrdə “dəhşətli səviyyədə körpə ölümü” olduğunu və bunun “yerli və milli səlahiyyətlilər tərəfindən bilindiyi” və “rəsmi nəşrlərdə qeydə alındığı” halda, dövlət tərəfindən heç bir həyəcan siqnalının verilmədiyini müəyyən etdi. 1960-cı ildən əvvəl
ana və körpə evləri “qanunsuz uşaqların həyatını xilas etmədi; əslində, onların sağ qalma şanslarını əhəmiyyətli dərəcədə azaltdılar” – hesabatda qeyd olunur. Dövlət araşdırması 2021-ci ildə hökumətin rəsmi üzr istəməsinə, təzminat sxeminin elan edilməsinə və Rahibələr Camaatından üzr istənməsinə səbəb oldu. Bir çox ailə üzvü və sağ qalan şəxs hökumətin cavabının qeyri-kafi olduğunu və hələ də lazımi hörmət və ləyaqətlə davranılmadığını düşünsə də,
Tuamda hazırda ümumi bir rahatlama hissi mövcuddur.
Qazıntı İşləri və Ümid Qığılcımları
Növbəti iki il ərzində məhkəmə-tibb ekspertləri
Tuam ərazisində uşaqların qalıqlarını qazmaq və təhlil etmək üçün işləyəcəklər. Layihəyə nəzarət edən müstəqil orqan olan Tuam Səlahiyyətli Müdaxilə Direktoru Ofisində (ODAIT) çalışan məhkəmə-tibb arxeoloqu Niamh MakKullaq bildirib ki, ərazidə aparılan “sınaq qazıntısı” istifadəyə yararsız çirkab su çənində 20 kamerada körpə qalıqları aşkar edib. Qalıqların yaşları 35 həftədən üç ilə qədər idi. MakKullaq əlavə edib ki, əgər məhkəmə-tibb mütəxəssisləri uşaqların qanunsuz öldüyünə dair dəlillər aşkar edərsə, koronerə məlumat veriləcək, o da polisə xəbər verəcək. Lakin o, qalıqların fragmentar xarakteri, keçən vaxt və potensial qohumlardan tam DNT nümunələrinin olmaması səbəbindən qalıqların kimliyini və ölüm səbəbini müəyyən etməyin çətin olacağını vurğuladı. O, həmçinin qeyd edib ki, körpələrin sümüklərində xəstəliklərin izləri qalması üçün adətən uzun müddət yaşamaq lazımdır.
Dublinli 70 yaşlı Anna Koriqan, iki qardaşı Con və Vilyamın doğulduğu yerin qarşısında dayanarkən, qazıntı işlərinin ədalət və rahatlıq gətirəcəyinə ümid etdiyini bildirdi. Yalnız uşaq kimi böyüdülən Koriqan, qardaşları haqqında anası Bridet vəfat etdikdən sonra, 2012-ci ildə, anasının sənaye məktəbindəki erkən həyatını araşdırarkən öyrənmişdi. Koriqanın qardaşı Con 1946-cı ilin fevralında doğulanda 3,8 kq idi. Lakin anası evi tərk etdikdən bir neçə ay sonra, səlahiyyətlilərin evin şərtləri haqqında hazırladığı hesabat, içəridə olanların acınacaqlı vəziyyətini təsvir edirdi: “Acınacaqlı, arıq, həddindən artıq iştahlı” və “bədən funksiyalarına nəzarəti olmayan, yəqin ki, əqli cəhətdən qüsurlu”. Həmin vaxt evdə 271 uşaq yaşayırdı. 31 körpədən 12-si “kasıb körpələr, arıq, inkişaf etməyən” kimi təsvir edilirdi. Con ölüm şəhadətnaməsinə görə 13 aylığında qızılcadan vəfat edib. Koriqan, qardaşı Villin Şimali Amerikaya övladlığa verildiyini və hələ də sağ ola biləcəyini ümid etsə də, Conun kütləvi qəbirdə dəfn edildiyinə inanır.
Sağ Qalanların Vəhdəti
Bu yaxınlarda, qohumlar və sağ qalanlar növbəti addımları ekspertlərdən eşitmək üçün ərazidə toplaşdılar. Sağ qalan Tereza O’Sallivan bildirib ki, “bu mən ola bilərdim. Oradan sağ çıxan hər birimiz septik çənlərdən tük ucu qədər uzaqlıqda idik.” O’Sallivan 1957-ci ildə evdə yeniyetmə anadan doğulub. Anası ona, rahibələrin “öz həyatını məhv etdiyini” və uşağının Amerikaya göndərildiyini demələrinə baxmayaraq, onu axtarmağı heç vaxt dayandırmadığını söyləyib. Onlar yalnız O’Sallivan 30 yaşlarında olanda yenidən əlaqə qurublar. Daha yaxınlarda o, atasının tərəfindən bir qardaş da tapıb və qazıntı işləri başlayanda O’Sallivanı dəstəkləmək üçün onunla birlikdə idi. O’Sallivan septik çəndə ölən körpələr haqqında deyib: “Biz onların yanında idik. Onlar bizimlə eyni otaqlarda, eyni binada idilər. Onları oradan çıxarmalıyıq.”
24 saat
