Uşaq əməyi Azərbaycanda: Siyasət gündəmi

Azərbaycanda Uşaq Əməyi: Mövcud Qanunlar və Reallıq

Uşaq hüquqları beynəlxalq insan hüquqları sisteminin əsas tərkib hissələrindən biridir. Bu hüquqlar uşaqların qorunmasını və istismardan uzaq tutulmasını təmin etməyi nəzərdə tutur. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra uşaqları qorumaq məqsədilə milli qanunvericilik və dövlət proqramları qəbul edib. Ölkə, həmçinin beynəlxalq standartlara uyğunlaşaraq BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasını (UHK) ratifikasiya edib. Bu addımlarla Azərbaycan uşaq hüquqlarının qorunması öhdəliyini beynəlxalq səviyyədə təsdiqləmişdir.

Uşaq Əməyi ilə Mübarizədə Çatışmazlıqlar

Azərbaycan dövləti uşaq əməyinin qarşısını almaq üçün müəyyən nəzarət tədbirləri həyata keçirsə də, bu yanaşma problemin kökündən həllinə yetərli deyil. Təşkil edilən iş imkanları və sosial dəstək proqramları bəzən uşaq əməyini zəruri hal kimi təqdim edir, halbuki əsas məqsəd uşaqları istismardan qorumaq olmalıdır. Uşaq əməyinin bəzi hallarda ailələrə iqtisadi dəstək verməsi həqiqət olsa da, bu, istismarın normalaşmasına yol aça bilər.

Problemin əsas səbəbi nəzarət və icra mexanizmlərinin zəifliyi, eləcə də hesabatlılıq sistemindəki ciddi boşluqlardır. Qanunvericilik bazası mövcud olsa da, onun tətbiqində böyük çatışmazlıqlar müşahidə olunur. Müşahidələr göstərir ki, aidiyyəti qurumlar, xüsusilə də hüquq-mühafizə orqanları, uşaq əməyini çox vaxt ciddi pozuntu kimi qəbul etmir. Polis əməkdaşlarının uşaq əməyini cinayət olaraq qiymətləndirməməsi onların peşəkarlığına və qanunun aliliyi prinsipinə sadiqliyinə kölgə salır.

Sosial Norma Halına Gələn İstismar

Qanunların ardıcıl icra olunmaması uşaq hüquqlarının pozulmasına və uşaq əməyinin cəmiyyətdə sosial norma kimi qəbul edilməsinə gətirib çıxara bilər. Bu isə dövlətin mövcud qanuni müdafiə mexanizmlərini real və təsirli qorunma vasitələrinə çevirə bilmədiyini açıq şəkildə nümayiş etdirir. Beynəlxalq və yerli media mənbələrində yayımlanan xəbərlər uşaq istismarının hələ də geniş yayılmış bir problem olduğunu, müxtəlif formalarını və risk altında olan qrupları ortaya qoyur.

Son dövrlərdə uşaq əməyinin miqyası əhəmiyyətli dərəcədə azalmayıb. Bir çox hallarda uşaqlar yoxsulluq səbəbindən yeganə çıxış yolu kimi dilənməyə məcbur qalırlar. Bu vəziyyət problemin həllində real irəliləyiş olmadığını və uşaqların yoxsulluğa daha da sürükləndiyini göstərir. İstismarın ən ağır formalarına məcburi dilənçilik və cinsi istismar daxildir ki, bunlar insan alverinin ən qəddar təzahürləridir.

Uşaq Əməyinin Yayıldığı Sahələr və COVID-19-un Təsiri

Uşaq əməyi daha çox kənd təsərrüfatı və xidmət sektorlarında müşahidə olunur. Bir çox uşaq dükanlarda köməkçi kimi çalışır və ya kiçik məhsullar satır. Bu cür işlər fiziki cəhətdən ağır ola bilər və uşaqların sağlam inkişafına mənfi təsir göstərir. Bəzi uşaqlar ev təsərrüfatında və ağır fiziki əmək tələb edən işlərdə çalışmaq məcburiyyətində qalırlar. Bu işlər çox vaxt qeyri-rəsmi şəkildə, əmək müqaviləsi olmadan icra edildiyi üçün qanunsuz sayılır və uşaqlar üçün ciddi təhlükə yaradır.

2020–2023-cü illəri əhatə edən COVID-19 pandemiyası vəziyyəti daha da ağırlaşdırdı. Məktəblərin bağlanması nəticəsində bir çox uşaq ailələrinə maddi dəstək olmaq üçün işləməyə başladı. Pandemiya yeni uşaq əməyi formaları yaratmasa da, risk altında olan uşaqların vəziyyətini pisləşdirdi və problemin miqyasını genişləndirdi. Əvvəldən həssas durumda olan uşaqlar daha böyük istismar təhlükəsi ilə üzləşdilər.

Pandemiya dövründə dövlətin sosial müdafiə sistemi mexanizmlərinin zəifliyi də aydın şəkildə ortaya çıxdı. Beynəlxalq təşkilatlar uşaqlar üçün sosial ədalət tədbirlərinin gücləndirilməsini tələb etsələr də, göstərilən dəstək kifayət etmədi. Nəticədə, ölkənin müxtəlif bölgələrində uşaqlar istismara açıq vəziyyətdə qaldılar. Pandemiyanın sona çatması uşaqların avtomatik olaraq məktəbə qayıdacağı anlamına gəlmir; təhsilin yarımçıq qalması və məcburi əmək uşağın həyatına uzunmüddətli mənfi təsir göstərə bilər.

Həll Yolları və Gələcək Perspektivlər

Nəticə etibarilə, Azərbaycanda uşaq hüquqlarının pozulması BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyasının tam icrasına mane olur. Problemin həlli üçün dövlət icra və nəzarət mexanizmlərini gücləndirməli, polis əməkdaşları uşaq əməyini ciddi cinayət olaraq tanımalıdır. Maddi dəstəyə ehtiyacı olan ailələr bu yardımı uşaqların təhsili şərti ilə almalıdırlar. Qaçqın, miqrant və yetim uşaqlara xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Uzunmüddətli həll yolları yoxsulluğun azaldılmasına, yetkinlər üçün sabit iş imkanlarının yaradılmasına və ailələrin iqtisadi müstəqilliyini dəstəkləyən proqramlara əsaslanmalıdır. Uşaq hüquqlarının qorunmasının gücləndirilməsi uşaqların təhlükəsizliyini və rifahını artıracaq, eyni zamanda Azərbaycanın beynəlxalq nüfuzunu möhkəmləndirəcək və ölkənin insan hüquqlarına sadiqliyini nümayiş etdirəcəkdir.

24 saat