ABŞ-ın Orta Şərqdəki Hərbi Müdaxiləsi Genişlənir
Birləşmiş Ştatların Orta Şərqdə onilliklərdir davam edən hərbi iştirakı bu həftə yenidən genişləndi. Ölkənin döyüş təyyarələri İranın ən azı üç nüvə obyektini bombardman etdi. Silahlı Qüvvələr Baş Qərargahının sədri, general Den Keynin brifinqinə görə, təxminən 2.1 milyard dollar dəyərində olan yeddi B-2 stels bombardmançısı Fordou və Nətənz obyektlərinə dəyəri milyonlarla dollar olan ən azı 14 bunker qırıcısı bombası atıb.
Ümumilikdə, 125-dən çox ABŞ təyyarəsi, o cümlədən bombardmançılar, qırıcılar, tankerlər, müşahidə təyyarələri və dəstək heyəti missiyada iştirak edib. Bütün bu əməliyyatların yerləşdirilməsi və idarə olunması yüz milyonlarla dollara başa gəlib ki, bu da müharibənin xərclərinin yüksəkliyini bir daha təsdiqləyir.
ABŞ hərbi xərclərinə görə dünyada birinci yerdədir. Ölkənin hərbi büdcəsi növbəti doqquz ölkənin ümumi xərclərindən daha çoxdur, Çindən təxminən üç dəfə, Rusiyadan isə demək olar ki, yeddi dəfə çoxdur. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun (SİPRİ) məlumatına görə, 2024-cü ildə ABŞ hərbi müdaxiləsi və xərcləri üçün 997 milyard dollar sərf edərək, qlobal hərbi xərclərin 37 faizini təşkil edib.
ABŞ-ın Apardığı Müharibələrin İnsan Tələfatı
Braun Universitetinin Uotson Beynəlxalq və İctimai Münasibətlər İnstitutunun təhlilinə görə, 2001-ci ildən bəri ABŞ hərbi müdaxiləsi nəticəsində Əfqanıstan, Pakistan, İraq, Suriya, Yəmən və 11 sentyabrdan sonrakı digər münaqişə zonalarında birbaşa 940 minə yaxın insan həlak olub. Bu rəqəm, qida, səhiyyə xidmətlərinə çıxışın itirilməsi və ya müharibə ilə bağlı xəstəliklər nəticəsində yaranan dolayı ölümləri əhatə etmir. Bu dolayı ölümlərin 3.6-3.8 milyon olduğu təxmin edilir ki, bu da birbaşa və dolayı ölümlər də daxil olmaqla ümumi insan tələfatını 4.5-4.7 milyona çatdırır və bu rəqəm artmaqda davam edir. Həmin dövrdə ən azı 30 min ABŞ hərbi personalı, podratçısı və müttəfiq qoşunları da həlak olub. Buraya ən azı 7052 əsgər, 8189 podratçı və 14874 müttəfiq qoşun daxildir.
Əfqanıstan və İraq Müharibələrində Yüz Minlərlə İnsan Həlak Olub
Əfqanıstanda müharibə 2001-ci il oktyabrın 7-də 11 sentyabr hücumlarına cavab olaraq başlamış və Əl-Qaidəni məhv etmək və Talibani hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq məqsədi daşıyırdı. İki ildən az sonra, 2003-cü il martın 20-də ABŞ və müttəfiqləri İraqda müharibəyə başladılar. Məqsəd, ölkənin iddia edilən kütləvi qırğın silahlarını aradan qaldırmaq və Səddam Hüseyni devirmək idi. Lakin heç bir kütləvi qırğın silahı aşkar edilmədi. Təxminən 20 il davam edən Əfqanıstan münaqişəsi, Pakistanın sərhəd bölgələrində həlak olanlar da daxil olmaqla, ABŞ tarixində ən uzunmüddətli hərbi əməliyyat oldu və təxminən 243 min birbaşa ölümə səbəb oldu. İraqda isə müharibə zamanı təxminən 315 min insan birbaşa həlak oldu. Uotson İnstitutunun məlumatına görə, 2001-ci ilin oktyabrından 2021-ci ilin avqustuna qədər bu iki müharibə birlikdə ən azı 558 min birbaşa insan tələfatına səbəb olub.
ABŞ-ın Apardığı Müharibələrin İqtisadi Yükü
ABŞ, iki onillikdən çox davam edən müharibələrini maliyyələşdirmək üçün təxminən 5.8 trilyon dollar xərcləyib. Buraya Müdafiə Nazirliyinin (MN) xərclədiyi 2.1 trilyon dollar, Daxili Təhlükəsizlik Departamentinin 1.1 trilyon dolları, MN-nin baza büdcəsini artırmaq üçün 884 milyard dollar, veteranların tibbi xidməti üçün 465 milyard dollar və müharibəni maliyyələşdirmək üçün götürülmüş kreditlər üzrə 1 trilyon dollar əlavə faiz ödəmələri daxildir. Bu müharibənin xərcləri ölkə büdcəsi üzərində ciddi yük yaradır.
ABŞ Müharibələrinin Uzunmüddətli Xərcləri
İndiyə qədər xərclənmiş 5.8 trilyon dollara əlavə olaraq, ABŞ-ın növbəti 30 il ərzində veteranların qayğısı üçün ən azı 2.2 trilyon dollar xərcləyəcəyi gözlənilir. Bu, ABŞ-ın 2001-ci ildən bəri apardığı müharibələrin ümumi təxmini müharibənin xərclərini 8 trilyon dollara çatdırır.
ABŞ-ın İsrailin Qəzzadakı Soyqırımını Maliyyələşdirməsi
İsrail ardıcıl olaraq ABŞ-ın xarici yardımının ən böyük alıcısı olub. Braun Universitetinin Uotson İnstitutunun məlumatına görə, 1959-cu ildən bəri İsrailə inflyasiya nəzərə alınmaqla ən azı 251.2 milyard dollar verilib. 2016-cı ildən bəri ABŞ, 2028-ci ilə qədər davam edəcək 10 illik Anlaşma Memorandumu çərçivəsində İsrailə hər il 3.8 milyard dollar ayırmağı öhdəsinə götürüb. Bu məbləğin əksəriyyəti Xarici Hərbi Maliyyələşdirmə kimi ayrılır. Lakin, 2023-cü ilin oktyabr ayındakı hücumlardan sonra, ABŞ İsrailə əlavə 17.9 milyard dollar hərbi yardım göstərdi ki, bu da indiyə qədərki ən yüksək illik məbləğdir. Buraya 6.8 milyard dollar hərbi maliyyələşdirmə, 4.5 milyard dollar raket əleyhinə müdafiə və ABŞ ehtiyatlarından İsrailə silahların yenidən təchizatı üçün 4.4 milyard dollar daxildir. Bu cür maliyyə dəstəyi ABŞ hərbi müdaxiləsinin dolayı, lakin çox təsirli bir formasıdır.
Qəzzada İsrailin Soyqırımının İnsan Tələfatı
Qəzza Fələstin Səhiyyə Nazirliyinin 2025-ci il 24 iyun tarixinə olan son məlumatlarına görə:
- Təsdiqlənmiş ölü sayı: ən azı 56,077
- Yaralı sayı: ən azı 131,848
İsrailin 18 martda atəşkəsi pozmasından bəri:
- Təsdiqlənmiş ölü sayı: ən azı 5,759
- Yaralı sayı: ən azı 19,807
Minlərlə insanın dağıntılar altında qaldığı ehtimal edilir. Bu rəqəmlər Qəzzada yaşanan insan tələfatının dəhşətli miqyasını göstərir.