Yosun aləmi: Kiçik addımdan nəhəng sıçrayışa

Qədim Mamır Növü Kosmosda Doqquz Ay Yaşadı

Mamır bitkiləri Yer kürəsinin ən qədim bitki növlərindən biridir. Onlar çiçəklərdən, otlardan, ağaclardan və hətta qıjılardan da qədimdirlər. Bu qədimlik onların sadə, lakin inanılmaz dərəcədə möhkəm quruluşundan irəli gəlir. Mamırların damar sistemi yoxdur, yarpaqları cəmi bir hüceyrə qalınlığındadır. Bu xüsusiyyətlər onlara digər canlıların yaşaya bilmədiyi şəraitdə, məsələn, yüksək dağlarda, səhralarda, şəhər səkilərində və hətta Antarktidanın qayalarında böyüməyə imkan verir.

Alimlər mamırın nə qədər dözümlü olduğunu araşdırmaq qərarına gəldilər və onları kosmosa göndərdilər. Beynəlxalq Kosmos Stansiyasının (BKS) xaricində doqquz ay qaldıqdan sonra Yerə geri gətirilən mamırların demək olar ki, heç bir zərər görmədiyi məlum oldu.

"iScience" jurnalında nəşr olunan tədqiqat və heyrətamiz nəticələr

Bu həftə "iScience" jurnalında dərc olunan bir araşdırmada tədqiqatçılar "spreading earthmoss" kimi tanınan Physcomitrium patens növünün nə qədər dözümlü olduğunu araşdırıblar. Laboratoriya şəraitində onlar bitkinin müxtəlif hissələrini vakuum, mikroqravitasiya, ultra-yüksək və ultra-aşağı temperaturlar, eləcə də ultrabənövşəyi radiasiya ilə bombardman etməklə kosmos mühitini simulyasiya ediblər. Nəticələr göstərib ki, sporfitlər – spor istehsal edən çoxalma strukturları – bu sınaqlardan ən yaxşı şəkildə çıxıblar.

Daha sonra alimlər bir qrup sporofiti 2022-ci ilin fevralında "Cygnus" pilotsuz kosmik gəmisi ilə yuxarı orbitə göndəriblər. Sporfitlər həmin ilin əksər hissəsi boyu BKS-nin xarici ekspozisiya qurğusunda saxlanılıb, kosmosun dondurucu qaranlığında müxtəlif növ radiasiyaya məruz qalıblar.

Tədqiqatın aparıcı müəllifi Tomomiçi Fujita, əvvəlki simulyasiya sınaqlarına baxmayaraq, Yerə qayıtdıqdan sonra əldə olunan nəticələrdən heyrətləndiyini bildirib. O deyib: "Biz sağ qalma nisbətinin sıfıra yaxın olacağını gözləyirdik, lakin nəticə əksinə oldu: sporların əksəriyyəti sağ qaldı. Bu kiçik bitki hüceyrələrinin qeyri-adi dözümlülüyünə həqiqətən təəccübləndik."

Ən sərt şəraitə məruz qalan sporofitlərin 86 faizi Yerə qayıtdıqdan sonra uğurla cücərməyə başlayıb. Bu, planetdə qalmış normal, məruz qalmamış sporların 97 faizlik cücərmə nisbətindən çox da uzaq deyil. Toplanan məlumatlara əsaslanaraq, tədqiqatçılar Physcomitrium növünün kosmosda 5600 gün, yəni təxminən 15 il sağ qala və normal şəkildə çoxalma qabiliyyətini qoruya biləcəyini təxmin edirlər.

Mamırın Gələcək Kosmik Missiyalar və Marsın Terraformalaşdırılmasındakı Rolu

Bu, hələ tədqiqatların ilk mərhələləridir və hələ tamamilə spekulyativdir, lakin gələcəkdə bitkiləri kosmosa aparmaq istəməyimiz üçün bir çox səbəblər mövcuddur. Fujita qeyd edib ki, onlar uzunmüddətli missiyalarda həyat dəstəyi sistemlərinə, o cümlədən "oksigen istehsalına, rütubətə nəzarətə, hətta torpaq əmələ gəlməsinə" kömək edə bilərlər. Bu mamır növləri Marsın və ya digər planetlərin terraformalaşdırılmasında da rol oynaya bilər. Bu kiçik, lakin möhkəm mamırın çoxlu potensial istifadə sahələri var.

Panspermiya Nəzəriyyəsinə Yeni İşıq

Bu tədqiqatın başqa bir tərəfi də var: çoxhüceyrəli həyatın kosmos vakuumunda uzun müddət sağ qala bilməsinin sadə təsdiqi. Panspermiya — həyatın Yerdə yaranmadığı, əksinə, kosmik cisimlər (meteoroidlər, asteroidlər, kometlər, kosmik toz və s.) tərəfindən buraya daşındığı ehtimalını irəli sürən bir nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyə əsasən sübut oluna bilməz olduğu üçün elmi dəyəri məhduddur, lakin onun mümkünlüyü düşünülə bilər.

Meteoroidlər daim planetlərə və aylara düşür, bəzən isə elə güclə toqquşurlar ki, bu cisimlərin kütləsinin bir hissəsini kosmosa geri atır. Nəticədə, bu hissəciklər Yerə çata bilər. Ayda yaranan və Yerə düşən 2500 funtdan çox Ay meteoriti, eləcə də Marsdan gələn təxminən 300 meteorit mövcuddur. Biz artıq bilirik ki, həyatın qurucu elementləri olan bir çox üzvi molekullar dərin kosmosda əmələ gəlir. Həmçinin, daxili Günəş sisteminə mütəmadi olaraq digər Günəş sistemlərindən kometlər gəldiyi də başa düşülür. Uzun bir zaman kəsiyində, uzaq bir dünyadan atılan bu hissələrdən birinin, bəlkə də mamıra bənzər sadə bir həyat formasını ehtiva edərək Yerə sağ-salamat çatması qeyri-mümkün görünmür.

Əgər belə bir hadisə baş veribsə, bəlkə də tamamilə təsadüfi olmayıb. Son zamanlarda biz İsrailin Aya eniş aparatının qəzaya uğraması nəticəsində Aya bir neçə min canlı tardiqradlar tökdüyünü bilirik.

24 saat