ABŞ dövlət katibi Marko Rubio, Fransa prezidenti Emmanuel Makronun
Fələstin dövlətini tanıma planını Vaşinqtonun "qəti şəkildə rədd etdiyini" bildirib. Bu açıqlama, ABŞ prezidenti Donald Tramp administrasiyasının Fələstinlilər üçün
iki dövlətli həlli hədəfləyən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qarşıdan gələn konfransına qatılmayacağını elan etdiyi vaxta təsadüf edir.
Fransanın Qərarı və Beynəlxalq Reaksiyalar
Rubio cümə axşamı X sosial şəbəkəsində etdiyi paylaşımda Makronun "ehtiyatsız qərarını" tənqid edərək, bunun "yalnız HƏMAS təbliğatına xidmət etdiyini və sülhü geriyə atdığını" vurğulayıb. Makron daha əvvəl Fransanın
Fələstin dövlətini rəsmi olaraq tanıma qərarını sentyabr ayında BMT Baş Assambleyasında rəsmiləşdirəcəyini açıqlamışdı. O, X-də yazırdı: "Orta Şərqdə ədalətli və davamlı sülhə sadiq qalaraq, Fələstin Dövlətini tanımağa qərar verdim."
BMT-nin 193 üzvündən ən azı 142 ölkəsi hazırda
Fələstin dövlətini tanıyır və ya tanımaq niyyətindədir. Lakin ABŞ, Böyük Britaniya və Almaniya da daxil olmaqla bir sıra güclü Qərb ölkələri bunu etməkdən imtina edib. Avropa Birliyinə üzv Norveç, İrlandiya və İspaniya may ayında
Fələstin dövlətini tanıma prosesinə başladıqlarını bildirmişdilər. Ancaq Makronun qərarı, İsrailin ən yaxın müttəfiqlərindən və G7 üzvü olan Fransanı, Avropada bu addımı atan ən böyük və ehtimal ki, ən nüfuzlu ölkəyə çevirəcək.
İsrailin Sərt Tənqidi
İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu qərarı pisləyərək, belə bir addımın "terroru mükafatlandırdığını və başqa bir İran tərəfdaşının yaranması riskini" daşıdığını söyləyib. O bildirib: "Bu şərtlərdə bir Fələstin dövləti İsraillə yanaşı sülhdə yaşamaq üçün deyil, onu məhv etmək üçün bir başlanğıc meydanı olardı." Netanyahu əlavə edib: "Aydın olaq: Fələstinlilər İsraillə yanaşı bir dövlət istəmirlər; onlar İsrailin yerinə bir dövlət istəyirlər."
İsrailin müdafiə naziri İsrail Kats da bu addımı "rəzalət və terrora təslimiyyət" kimi qiymətləndirib. O, İsrailin "təhlükəsizliyimizə zərər verəcək, varlığımızı təhlükəyə atacaq bir Fələstin qurumunun" yaradılmasına icazə verməyəcəyini əlavə edib.
ABŞ-ın Mövqeyi və Trampın Fələstinlə Bağlı Fikirləri
ABŞ-ın uzun müddətdir davam edən rəsmi mövqeyi
iki dövlətli həlli dəstəkləsə də, ABŞ prezidenti Donald Tramp özü onun həyata keçirilməsinə dair şübhələrini ifadə edib. Yanvar ayında Ağ Evə qayıtdıqdan sonra Tramp, ABŞ-ın Qəzzanı "ələ keçirəcəyini", ərazidəki iki milyondan çox Fələstin əhalisini köçürəcəyini və onu
Orta Şərqin Rivierası"na çevirəcəyini irəli sürmüşdü. Trampın planı hüquq müdafiəçiləri, ərəb dövlətləri, Fələstinlilər və BMT tərəfindən "etnik təmizləmə" kimi pislənilib.
İyun ayında Vaşinqtonun İsraildəki səfiri Mayk Hukabi də müstəqil bir
Fələstin dövlətinin ABŞ-ın xarici siyasət hədəfi olaraq qalmadığını düşünmədiyini bildirmişdi. Onun şərhləri Dövlət Departamenti sözçüsü Tami Brus tərəfindən Hukabinin "öz adına danışdığı" və siyasətin hazırlanmasının Tramp və Ağ Evin işi olduğu barədə açıqlama verməsinə səbəb olmuşdu.
BMT Konfransı və Qəzza Müharibəsi Konteksti
Cümə axşamı Dövlət Departamentinin sözçü müavini Tommi Piqqott, ABŞ-ın
iki dövlətli həll mövzusunda BMT-də keçiriləcək qarşıdan gələn konfransa qatılmayacağını bildirib. Fransa və Səudiyyə Ərəbistanının həmsədrlik etdiyi və 28-30 iyul tarixlərində baş tutacaq konfrans, onilliklərdir davam edən münaqişəyə son qoymaq və
Fələstin dövlətini tanımaq üçün bir yol xəritəsi çəkməyi hədəfləyir. Piqqott jurnalistlərə açıqlamasında Vaşinqtonun "iştirak etməyəcəyi"ndən başqa mövzu haqqında "əlavə bir şey" demədiyini bildirib.
HƏMAS-ın 7 oktyabr 2023-cü il tarixində İsrailin cənubuna etdiyi və 1139 nəfərin həlak olması, 200-dən çox əsrin Fələstin anklavına aparılması ilə nəticələnən hücumlarından sonra İsrailə Qəzzada davam edən ölümcül müharibəni bitirməsi üçün artan təzyiqlər var. İsrailin Qəzzaya sonrakı 21 aylıq hücumu nəticəsində təxminən 60.000 Fələstinli həlak olub, daha 144.000 nəfər isə yaralanıb. ABŞ, Misir və Qətərin vasitəçiliyi ilə aylardır davam edən atəşkəs danışıqları indiyədək irəliləyişə nail ola bilməyib. Bazar ertəsi, Böyük Britaniya, Yaponiya və çoxsaylı Avropa ölkələri daxil olmaqla 28 ölkə, İsrailə Qəzzadakı müharibənin "dərhal bitməli olduğunu" bildirən birgə bəyanat yayımladı. Birgə bəyanat həmçinin "humanitar yardımın damcı-damcı verilməsini və su, yemək kimi əsas ehtiyaclarını qarşılamaq istəyən mülki şəxslərin, o cümlədən uşaqların qeyri-insani şəkildə öldürülməsini" pisləyib.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Bu fərq, o dövrdən bəri beynəlxalq siyasətin dinamikasında baş verən dəyişikliklərdən irəli gəlir. 1970-ci illərdən bəri İsrailin beynəlxalq arenada mövqeyi daha güclüdür, xüsusən də ABŞ ilə münasibətlərinin möhkəmlənməsi fonunda. Bundan əlavə, Yaxın Şərqdəki siyasi landşaftda bir sıra əsaslı dəyişikliklər baş vermişdir. Bu dəyişikliklər, həmçinin Fələstin məsələsində beynəlxalq ictimaiyyətin daha parçalanmış mövqeyinə səbəb olmuşdur.
Bu hadisələrin müqayisəsindən hansı dərsin çıxarıla biləcəyi sualı açıq qalır. Məsələnin həlli üçün konstruktiv bir dialoqun, həmçinin, münaqişənin bütün tərəflərinin maraqlarının nəzərə alınmasını təmin edən balanslı bir yanaşmanın vacibliyini vurğulamaq olar. Lakin bu dəfəki vəziyyətə görə, keçmişdəki hadisələrdən əldə edilən dərslərin tətbiqi nə qədər effektiv olacağı şübhə altındadır. Çünki beynəlxalq kontekst və güc balansları əhəmiyyətli dərəcədə dəyişib.
1947-ci il hadisəsindən çıxarıla bilən əsas dərs odur ki, beynəlxalq konsensus hətta uzunmüddətli həllərə zəmanət vermir. Plan qəbul edildikdən sonra çoxsaylı münaqişələr və qarşıdurmalar baş verdi, bu da regionda davam edən sabitsizlik göstərir. Bu hadisə, siyasi mənafelərin və hərbi güclərin Fələstin məsələsinin inkişafında oynadığı rolun mürəkkəbliyini vurğulayır. Hazırkı vəziyyətin 1947-ci ildən fərqli olması, ehtimal ki, ABŞ-ın Fələstin dövlətinin tanınmasına olan qətiyyətli müxalifəti və regional geosiyasi tarazlığın dəyişməsidir.
Bəlkə də, Fransa tərəfindən Fələstin dövlətinin tanınma təşəbbüsünün müvəffəqiyyəti uzun müddətli perspektivdə regional sabitliyə əhəmiyyətli təsir göstərəcək qədər əhəmiyyətlidir və təcrübəli diplomatiya uzunmüddətli münaqişələrin həll edilməsinə kömək edə biləcək yeni bir yol təklif edə bilər. Ancaq bu, həm də regional güc balansının təhlükəli şəkildə dəyişməsinə və potensial gərginliyin artmasına səbəb ola bilər. Bu iki nəticənin ehtimalını müəyyənləşdirmək üçün daha çox məlumat lazımdır.
Bundan əlavə, iqtisadi faktorların da bu münaqişədə əhəmiyyətli rol oynadığını nəzərdən qaçırmaq olmaz. Fələstin iqtisadiyyatının İsrail və beynəlxalq yardımçılara asılılığı, müstəqillik üçün çalışmanın nə dərəcədə çətin olduğunu vurğulayır. Fələstin dövlətinin tanınmasının Fələstin iqtisadiyyatına potensial təsiri, regiondakı güc dinamikası ilə necə bağlıdır?
Fransanın qərarının bölgədəki digər ölkələrin reaksiyalarına və regional sabitliyə olan potensial təsirinin uzunmüddətli təhlili vacibdir. Beləliklə, Yaxın Şərq siyasətini yenidən qiymətləndirməyi tələb edə biləcək alternativ bir nəticəyə gəlmək üçün hansı fərqli strategiya düşünülə bilər?
Lakin, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq. Fransanın bu addımı regional sabitliyi təmin etmək üçün əslində konstruktiv bir yanaşma ola bilər. Fələstin dövlətinin tanınması, sülh danışıqlarına yeni bir təkan verərək, uzun sürən münaqişənin həllinə kömək edə bilər. Bundan əlavə, ABŞ və İsrailin mövqeyi, öz maraqlarını müdafiə etmək istəyən, lakin qarşı tərəfin narahatlıqlarını tam nəzərə almayan güclü dövlətlərin perspektivindən də qiymətləndirilməlidir. Beləliklə, Fransa hökumətinin qərarının qınağı, hər iki tərəfin maraqlarının tarazlaşdırılmasında əlavə çətinliklər yarada bilər. Bu qərarın uzunmüddətli nəticələrinin hərtərəfli təhlilini aparmaq vacibdir.
Belə bir durğunluğun qarşısını almaq üçün, ABŞ və İsrailin Fələstin dövlətini tanıma fikrini tamamilə rədd etmək əvəzinə, şərtlər müəyyənləşdirərək müzakirəyə girmələri daha məqsədəuyğun olardı. Məsələn, Fələstin tərəfinin terrorizmlə mübarizədə əməkdaşlığı, qarşılıqlı sərhədlərin təhlükəsizliyinin təminatı, və qonşu ölkələrlə sülh sazişlərinin imzalanması kimi konkret addımlar tanınmanın əsas şərti olaraq irəli sürülə bilər. Bu yanaşma, iki tərəf arasında daha konstruktiv dialoqa yol aça bilər və davamlı sülhün əldə edilməsinə doğru bir addım ola bilər. Bununla yanaşı, beynəlxalq bir araşdırma komissiyası yaradılaraq, bütün tərəflərin razılaşdığı bir sərhəd xəritəsinin hazırlanması da məsələnin həllinə kömək edə bilər.
Bundan əlavə, Fransanın Fələstin dövlətini tanımaq qərarı, Avropa Birliyi daxilindəki digər dövlətlərin mövqeləri ilə necə uyğunlaşdığını müqayisəli şəkildə təhlil etmək zəruridir. Bu uyğunluğun, və ya uyğunsuzluğun, regional siyasətə və Avropa Birliyinin Yaxın Şərq siyasətinin uzunmüddətli təsirinə necə təsir edə biləcəyi də araşdırılmalıdır.
Son olaraq, məqalədəki hadisələrin beynəlxalq humanitar hüququn prinsipləri ilə necə uzlaşdığını və Fələstinlilərin siyasi və iqtisadi həyatlarında nə kimi dəyişikliklərə səbəb olacağını təhlil etmək daha ətraflı və dəyərli olardı.
Oxucuları düşünməyə təşviq edən bir sual isə: əgər ABŞ və İsrail Fələstin dövlətinin tanınmasını rədd edərsə, regional sülh və sabitliyin qorunması üçün hansı alternativ yollar mövcuddur?
Daha əvvəlki illərdə ABŞ-ın Fələstin-İsrail münaqişəsinə yanaşması da dəyişkən olub. Bu, prezidentlərdən və onların xarici siyasət prioritetlərindən asılı olaraq fərqli strategiyaların tətbiqinə səbəb olub. Bu dəyişkən yanaşma, hazırkı administrasiyanın mövqeyini müqayisəli təhlil etmək üçün daha çox məlumat tələb edir.
Digər ölkələrin Fələstinə münasibətinə də nəzər yetirmək faydalı olar. Avropa ölkələri arasında Fələstinə dəstək səviyyəsi fərqlidir və bu fərqliliyin əsas səbəblərini araşdırmaq, ABŞ və İsrailin mövqeyini daha dolğun başa düşməyə kömək edə bilər.
Bəlkə də daha əhəmiyyətlisi, bu reaksiyanın uzunmüddətli nəticələrinin müxtəlif ssenarilərini nəzərə almaq vacibdir. Əgər ABŞ və İsrail davamlı olaraq Fələstini tanıma cəhdlərini rədd edərsə, bu, regional sabitliyə necə təsir edəcək və uzunmüddətli sülh prosesinə hansı təsirləri olacaq?
Bununla belə, gəlin məsələnin digər tərəfini də nəzərə alaq: ABŞ və İsrailin mövqeyinin arxasında uzunmüddətli geosiyasi və təhlükəsizlik narahatlıqları durur. Fələstin dövlətinin tələsik tanınmasının regionda sabitliyi pozması, İsrailin təhlükəsizliyinə təhdid yaratması və regional münaqişələrin daha da şiddətlənməsinə gətirib çıxarması ehtimalı var. Bu narahatlıqların əsaslı olub-olmaması, eləcə də Fransa qərarının regional siyasətə real təsirini qiymətləndirmək üçün daha ətraflı təhlil tələb olunur. Qərarın uzunmüddətli nəticələri nəzərə alınmadan, tənqidi mövqenin tam dəyərləndirilməsi mümkün deyil.
Şərh Yaz