Aİ Azərbaycanla geosiyasəti dəyərlərdən üstün tutur

Avropa İttifaqı ilə Dialoqun Bərpası

Avropa İttifaqı (Aİ) ilə Azərbaycan arasında dialoqun bərpası prosesi başlayıb. İlham Əliyev iyulun 19-da Şuşa Qlobal Media Forumunda verdiyi açıqlamada, Aİ-nin icraçı qolu olan Avropa Komissiyası (AK) ilə keçmişdə "çətin anlar" yaşansa da, yeni rəhbərlikdən müsbət mesajlar alındığını bildirib. Prezident, Azərbaycanın da bu mesajlara müsbət cavab verdiyini qeyd edib.

Münasibətlərdəki Gərginlik və İnsan Hüquqları Məsələsi

Azərbaycanla Avropa İttifaqı arasında iqtisadi əməkdaşlıq xaric, münasibətlər bu yaxınlara qədər gərgin idi. AK-nin keçmiş vitse-prezidenti Cozef Borel Azərbaycan hakimiyyətini müstəqil jurnalistlərin və vətəndaş cəmiyyəti fəallarının həbsinə görə dəfələrlə tənqid etmişdi. Aİ-nin iqlim fəaliyyəti üzrə komissarı Vopke Hoekstra ötən il COP29 ərəfəsində Azərbaycana səfəri zamanı insan hüquqları məsələsini gündəmə gətirmişdi. Bundan əlavə, ötən ilin oktyabrında Avropa Parlamenti Aİ-ni Azərbaycandan qaz alışını dayandırmağa çağırmışdı. Buna cavab olaraq, İlham Əliyev də Aİ-ni çıxışlarında mütəmadi tənqid edir, onları Azərbaycanın daxili işlərinə qarışmaqda, eləcə də Ermənistana maliyyə dəstəyi verməklə yeni müharibəyə hazırlamaqda ittiham edirdi.

Yeni Komissiya və Fərqli Mövqe

Avropa Komissiyasının yeni rəhbərliyi ötən il dekabrın 1-dən fəaliyyətə başlayıb. Komissiyanın vitse-prezidenti, habelə xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Kaya Kallas aprelin 25-də Bakıya səfər edib. Onun İlham Əliyevlə görüşünün rəsmi bəyanatında əsasən enerji məsələləri üzrə əməkdaşlıq, habelə Cənubi Qafqazda sülh və sabitlik müzakirə olunduğu bildirilsə də, insan hüquqları məsələsinə toxunulmayıb. Lakin Kallas may ayında verdiyi bəyanatda görüşdə insan hüquqları məsələsini də qaldırdığını bəyan edərək bildirib ki, "hüququn aliliyi və insan hüquqları Aİ üçün Azərbaycanla ikitərəfli münasibətlərin əsasını təşkil edən prioritetlərdən biri olaraq qalır". O, Aİ-nin müstəqil jurnalistlərin, insan hüquqları müdafiəçilərinin və siyasi fəalların həbslərinin artması ilə bağlı narahatlığını dəfələrlə ifadə etdiyini və həbs edilmiş bütün şəxslərin azad olunmasını tələb etdiyini vurğulayıb. Bu çağırışlar ictimai və ikitərəfli formatda, bütün səviyyələrdə, o cümlədən onun Bakı səfəri zamanı da səsləndirilib.

Qaz Tələbatı və İkili Standartlar

Aİ-nin Azərbaycandakı həbslərlə bağlı reaksiyaları yalnız narahatlıq ifadə etməklə məhdudlaşıb. Müqayisə üçün, bu qurum ittifaqa üzvlüyə namizəd ölkə olan, lakin son vaxtlar siyasi həbslərin və vətəndaş cəmiyyətini hədəfə götürən qanunların qüvvəyə mindiyi Gürcüstanla bağlı sərt addımlar atıb. Gürcüstanın diplomatik pasport sahiblərinin Şengen ölkələrinə vizasız girişi ləğv edilib, bəzi rəsmi şəxslərə sanksiyalar tətbiq olunub və hazırda bütün ölkə vətəndaşlarına vizasız girişin ləğv edilməsi müzakirə edilir. Müşahidəçilər hesab edirlər ki, Aİ-nin Azərbaycana qarşı oxşar addımlar atmamasının səbəbi Azərbaycan qazına olan ehtiyacıdır. Avropa Komissiyasının Prezidenti Ursula fon der Leyen 2022-ci ildə Azərbaycana gələrək İlham Əliyevlə enerji sahəsində əməkdaşlıq haqqında memorandum imzalayıb. Bu memoranduma əsasən, Azərbaycan 2027-ci ilə qədər Aİ ölkələrinə qaz ixracını iki dəfədən çox artırmalıdır. Hazırda Azərbaycan 8 Aİ ölkəsinə qaz ixrac edir. Prezident iyulun 19-dakı çıxışında əlavə ölkələrin də qaz alışında maraqlı olduğunu və bu təkliflərin qiymətləndirildiyini bildirib.

Mütəxəssislərin Qiymətləndirməsi

Tarixçi Altay Göyüşov qeyd edir ki, Avropa İttifaqı bu məsələdə "maraqları ilə dəyərləri arasında bir ziddiyyətli vəziyyətdədir". Onun fikrincə, həm ideoloji nöqteyi-nəzərdən siyasi qüvvələr, həm də birliyə daxil olan dövlətlər arasında ciddi parçalanma var. Göyüşov vurğulayır ki, İlham Əliyevin özünü aqressiv aparması fonunda bu balansın yaradılması olduqca çətindir. "Bir şey aydındır ki, Azərbaycanda repressiyalar davam etdikcə, həbsxanalar günahsız insanlarla dolu qaldıqca, münasibətlər heç vaxt etibarlı olmayacaq", - o əlavə edib.

Vaşinqtonda yerləşən Kuinsi İnstitutunun qeyri-rezident elmi işçisi Eldar Mamedov isə düşünür ki, İlham Əliyevin Aİ-yə tənqidləri "münasibətlərin həqiqi şəkildə pozulması deyil, hesablanmış bir çıxışdır". Mamedov bildirir ki, Aİ Bakının ritorik təxribatlarına baxmayaraq, Azərbaycanı hələ də strateji enerji tərəfdaşı və Orta Dəhliz planları üçün əsas tranzit mərkəzi kimi qəbul edir. O vurğulayır ki, Avropa rəhbərləri, xüsusilə Ursula fon der Leyen və Kaya Kallas Azərbaycanı "etibarlı qaz təchizatçısı" kimi təqdim etsələr də, Azərbaycanın Aİ-nin ümumi qaz tələbatına verdiyi töhfə cəmi təxminən 3%-dir və bunun bir hissəsi yenidən etiketlənən Rusiya qazıdır. Orta Dəhliz ambisiyaları baxımından Brüssel Azərbaycanı Mərkəzi Asiya və Çinlə ticarətdə Rusiyadan yan keçmək üçün həyati əhəmiyyətli hesab edir. Lakin bu marşrut üçün Ermənistanla sülh əsas şərtdir. Mamedov da Aİ-nin Azərbaycan hakimiyyətinin xeyrinə "ikili standartlar" tətbiq etdiyini deyir. O, Bəhruz Səmədova saxta xəyanət ittihamları ilə verilmiş 15 illik həbs cəzasına zəif reaksiya verildiyini, halbuki Gürcüstana daha yüngül hadisələrə görə sərt sanksiyalar tətbiq olunduğunu xatırladır. Bu, Aİ-nin Azərbaycanın geosiyasi əhəmiyyətini bəyan etdiyi dəyərlərdən üstün tutduğunu göstərir.

Mamedovun fikrincə, iqtisadi əməkdaşlıq fonunda İlham Əliyevin tənqidləri üç əsas hədəfə əsaslanır: "Birincisi - daxili auditoriyaya mesaj vermək: Qərbə qarşı dayandığını göstərir, eyni zamanda enerji razılaşmalarını qoruyur. İkincisi - geosiyasi mövqe: Azərbaycanı Aİ ilə danışıqlarda tabe olan yox, bərabər tərəf kimi təqdim etmək istəyir. Üçüncüsü - Aİ-nin qırmızı xətlərini yoxlamaq: İlham Əliyev Brüsseli hansı həddə qədər sıxa biləcəyini yoxlayır".

24 saat