Avropanın Sudan qaçqın böhranındakı rolu

Ötən həftə Aralıq dənizində, Liviya sahillərindən yola çıxan qayıqlarının batmasından sonra 42 miqrantın boğulduğu ehtimal edilir. Onların ən azı 29-u, ölkələrində yarıhərbi Çevik Dəstək Qüvvələri (RSF) ilə Sudan Silahlı Qüvvələri (SAF) arasında gedən fəlakətli vətəndaş müharibəsindən qaçan Sudanlı qaçqınlar idi.

2023-cü ilin aprelində başlayan Sudan müharibəsi dünyada ən böyük köçkünlük böhranına səbəb olub. Təxminən 13 milyon insan evlərindən didərgin düşüb və dörd milyondan çoxu Çad, Misir və Liviya kimi qonşu ölkələrə sığınıb.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Agentliyinin (UNHCR) məlumatına görə, Liviyada 86.000-dən çox Sudanlı vətəndaş sığınacaq axtaran və ya qaçqın kimi qeydə alınıb ki, bu da müharibədən əvvəlki dövrlə müqayisədə 60.000 nəfərlik artım deməkdir.

Daha çox Sudanlı Liviya vasitəsilə Avropaya çatmağa cəhd etdikcə, onların ağır taleyi haqqında bilməli olduğunuz hər şey aşağıdakılardır.

Müharibə başlayandan bəri nə qədər Sudanlı sığınacaq axtaranlar Avropaya çatıb?

2023-cü ilin aprelindən 2024-cü ilin yanvarına qədər Avropa İttifaqının Sığınacaq Agentliyi (EUAA) Avropa İttifaqı üzrə Sudanlı vətəndaşlardan təxminən 10.000 sığınacaq müraciəti qeydə alıb ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə demək olar ki, iki dəfə çoxdur.

2025-ci ilin rəqəmləri hələ dərc edilməsə də, Liviyaya gələn Sudanlı vətəndaşların artan sayı daha çox insanın son təyinat yeri kimi Avropaya çatmaq niyyətində olduğunu göstərir.

Bu ilin əvvəlində Liviyaya gələn Xartumdan olan Sudanlı qaçqın Hamid "Əl-Cəzirə"yə verdiyi açıqlamada "Ümid edirəm ki, tezliklə dəniz vasitəsilə Avropaya yola çıxacağam" deyib. O, istefa ilə "İnşallah, Allah səfəri təhlükəsiz edər" deyə əlavə edib.

Avropada Sudanlı sığınacaq axtaranlar ilə necə davranılır?

10.000 Sudanlı sığınacaq axtaranın yalnız kiçik bir hissəsinə indiyə qədər müdafiə verilib, qalanları isə ya rədd edilib, ya da qərar gözləyirlər.

Ümumiyyətlə, Avropaya çatan bir çox gənc Sudanlı kişi üçün həyat asan olmayıb.

Bəzi Aİ dövlətləri qaçaqmalçıların onları yerləşdirdiyi kiçik və həddindən artıq dolu qayıqları idarə etdikləri üçün gənc kişiləri cinayət məsuliyyətinə cəlb etmək üçün qaçaqmalçılıq əleyhinə qanunlardan istifadə edir.

Yunanıstanda 15-21 yaş arası 200-dən çox Sudanlı yetkinlik yaşına çatmayan və gənc kişi qaçaqmalçılıq ittihamları ilə üzləşir. Bəziləri artıq məhkum edilib və onilliklərlə və ya ömürlük həbsə məhkum olunub ki, bu da onların vəkillərini apellyasiya şikayəti verməyə məcbur edir.

Miqrasiya ekspertləri uzun müddətdir ki, həssas gənclərin təhlükəsizlik axtaran yoxsul sığınacaq axtaranlardan minlərlə dollar tələb edən qaçaqmalçılardan endirimli qiymət müqabilində qayıqları "idarə etməyə" razılaşdıqlarını izah edirlər.

Avropanın Sudan böhranında məsuliyyəti varmı?

Müharibə boyunca saysız-hesabsız vəhşiliklər törətmiş RSF, minilliyin əvvəllərində Darfurun uzaq qərb bölgəsində qəddar bir kampaniyaya rəhbərlik edən, Janjaweed milisləri kimi tanınan, hökumətlə əlaqəli köçəri "ərəb" Xalq Müdafiə Qüvvələrindən yaranıb.

Həmin milislər daha sonra əsasən oturaq "qeyri-ərəb" icmalarına qarşı saysız-hesabsız müharibə cinayətləri və insanlığa qarşı cinayətlər törətməkdə ittiham olunublar. Bir çox hüquqşünas alim və insan haqları qrupu bu vəhşiliklərin soyqırıma bərabər ola biləcəyinə inanır. Darfur müharibəsi ilə bağlı məlumatları buradan əldə edə bilərsiniz.

Lakin 2013-cü ildə Sudanın o zamankı prezidenti Ömər əl-Bəşir Xalq Müdafiə Qüvvələrinin bir çox milisini RSF-ə çevirib. Beynəlxalq legitimlik qazanmaq istəyən RSF, özünü tez bir zamanda Aİ-nin Sahel və Afrika Buynuzunda "miqrasiyanı idarə etmək" missiyasında mümkün tərəfdaş kimi təqdim etdi.

2014-cü ildə Aİ, qeyri-qanuni miqrasiyaya qarşı mübarizə aparmaq üçün Aİ ilə Şərqi Afrika ölkələri arasında əməkdaşlığı gücləndirən "Xartum Prosesi" təşəbbüsünü işə saldığını elan etdi. Bu məqsədlə sonrakı beş il ərzində Sudana təxminən 200 milyon dollar vəsait yatırıldı.

Sudan üzrə ekspert Suliman Baldonun 2017-ci ildə apardığı araşdırmaya görə, bu pulun bir hissəsi məhkəmə və hüquq-mühafizə orqanlarının gücləndirilməsinə yönəldilmiş və ehtimal ki, RSF-ə yönləndirilmiş ola bilərdi.

Aİ uzun müddət RSF-i hər hansı şəkildə maliyyələşdirdiyini inkar edib. Sudan təhlükəsizlik qüvvələri – o cümlədən RSF – 2019-cu il iyunun 3-də paytaxt Xartumda 120-dən çox demokratiya tərəfdarı nümayişçini öldürdükdə, Aİ bütün miqrasiya əməkdaşlığını dayandırdı.

O vaxt Sudan üzrə ekspert Aleks de Vaal Aİ-nin reaksiyasının RSF-in Xartum Prosesindən siyasi və maliyyə cəhətdən faydalanmasının "əsasən günahın etirafı" olduğunu bildirmişdi.

24 saat