Gizli Sərvətlər və Paradoks
Cəmiyyətin gözü qarşısında milyonlarla dollar dəyərində mülklərə sahib saysız-hesabsız insanların olduğu bir ölkədə, rəsmi şəkildə tanınan milyonçuların olmaması diqqətçəkən bir paradoks yaratır.
Şəffaflıqdan Qaçışın Səbəbləri
Bu vəziyyətin kökündə özəl biznes sahəsində çalışanların, eynilə hökumət məmurları kimi, şəffaflıqdan maksimum dərəcədə qaçmağa çalışmaları dayanır. Bizneslər kommersiya sirri adı altında nəinki maliyyə və istehsal göstəricilərini, hətta rəsmi təsisçilərinin adlarını belə gizli saxlamağa çalışırlar. Bunun əsas səbəbi isə siyasi hakimiyyətin izlərini cəmiyyətdən mümkün qədər gizlətməkdir.
"Moody’s Ratings" Hesabatından Açıqlanan Faktlar
Bəzən təsadüfən ortaya çıxan məlumatlar son iyirmi ildə, əsasən dövlət resursları hesabına varlanmış azsaylı bir qrupun sərvətinin miqyasını qismən də olsa anlamağa imkan verir. Bu yaxınlarda hökumətyönlü mediada da yer alan “Moody’s Ratings” beynəlxalq agentliyinin hesabatı bu qəbildən olan məlumatlar sırasındadır. Agentliyin hesabatına görə, ölkənin ilk beş böyük bankından biri olan “Xalq Bank”ın depozit portfelinin 54 faizi cəmi 20 nəfər əmanətçiyə məxsusdur. Bankın 1 milyard 905 milyon manatlıq ümumi əmanət portfelinin 1 milyard 29 milyon manatı həmin şəxslərin payına düşür ki, bu da orta hesabla hər iri əmanətçinin 51,4 milyon manat depozitə sahib olduğunu göstərir.
Prezident Ailəsinə Məxsus Bankların Dominant Mövqeyi
Rəsmi sənədlər “Xalq Bank”ın ölkə prezident ailəsinə məxsus üç aparıcı bankdan biri olduğunu təsdiqləyir. Digər iki bank “Kapitalbank” və “Paşabank”dır. 2025-ci ilin ilk yarısının sonuna olan məlumatlara görə, ölkədə fəaliyyət göstərən 21 bankın ümumi aktivləri 55 milyard manata yaxın olub. Dövlət banklarının aktivləri nəzərə alınmasa, özəl bank sektorundakı 39 milyard manat məcmu aktivin 23,8 milyard manatı, yəni 61 faizi məhz adıçəkilən bu üç bankın payına düşür. Qeyd edək ki, “Xalq Bank”ın aktivləri 3 milyard manatdan bir qədər çoxdur.
Bank Sektorunda Depozitlərin Təsirli Paylanması
Ümumi bank sektorunun depozit portfeli 37,3 milyard manat təşkil edir ki, bunun da 27,2 milyard manatı özəl banklara aiddir. Özəl bank sektorunun depozit portfelinin 17,1 milyard manatı, yəni 63 faizi məhz yuxarıda qeyd olunan üç bankın sərəncamında cəmləşib.
Oxucu Şərhləri
Ölkəmizdəki bu vəziyyətin tarixi kökləri araşdırılmalıdır. Sovet dövründən qalan iqtisadi quruluşun və mentalitetin bu vəziyyətə təsiri nə qədərdir? Əgər bu paradoksun kökü keçmişdədirsə, onda bunun həlli üçün hansı uzunmüddətli strategiyaya ehtiyac var?
Beləliklə, "milyardlıq sərvətə sahib gizli şəxslərin" sayı və onların mövcudluğunun səbəbləri haqqında ətraflı araşdırma aparmaq üçün daha geniş bir perspektivə ehtiyac duyulur. Bəlkə də, bu sirli şəxslərin mövcudluğu deyil, onların aşkar edilməməsi ölkənin iqtisadi və siyasi sisteminin daha ciddi problemlərini əks etdirir?
Bu keçmiş hadisələrlə müqayisədə məqalədəki vəziyyətin fərqi, ehtimal ki, sərvətlərin miqyasında və gizlənmə üsullarında gizlənir. Keçmişdəki araşdırmalar daha çox "ofşor" şirkətlər və qeyri-şəffaf maliyyə qurumlarından istifadə edən geniş şəbəkələri ortaya qoymuşdur. Məqalədə isə "kommersiya sirri" adı altında sərvətlərin daha daxili və milli səviyyədə gizlədilməsi barədə söhbət gedir.
Bu fərqə baxmayaraq, hər iki halda da əsas problem şəffaflığın olmaması və hesabatlılığın olmamasıdır. Keçmişdəki hadisələrdən dərs çıxarmaq üçün, daha güclü qanunlar, beynəlxalq əməkdaşlıq və maliyyə əməliyyatlarının tam izlənilməsi üçün texnoloji həllərə investisiya etmək vacibdir. Ancaq, yalnız qanunların gücləndirilməsi kifayət deyil, eyni zamanda, ictimai şüur və əhalinin bu cür gizli əməliyyatlara qarşı daha həssas olmaları da vacibdir. Məqalədəki paradoksun həlli üçün, sadəcə olaraq qanunların gücləndirilməsi yetərli olmaya bilər, bəlkə də, daha dərin bir sosial və iqtisadi islahatlara ehtiyac var.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: "gizli milyonçular" fenomeni tamamilə qanunsuz fəaliyyətlərlə bağlı olmaya bilər. Bəlkə də bu şəxslərin sərvətinin mənşəyi əsasən vergi qanunvericiliyinin mürəkkəbliyi və ya qanuni, lakin qeyri-şəffaf maliyyə alətləri vasitəsilə qazanılmışdır. Bu da, həm vergi sistemi boşluqlarının, həm də maliyyə bazarlarının kompleksliyinin bir göstəricisi ola bilər. Yəni, problem yalnız fərdlərin şəffaflıqdan qaçması deyil, həm də mövcud sistemin özündə gizlənmişdir. Bu baxımdan, "gizli milyonçuların" varlığının, həm qanunvericilikdəki boşluqların, həm də maliyyə sisteminin təkmilləşdirilməsi ehtiyacının bir əks olunması olduğunu iddia etmək olar. Bu səbəblə, məsələni yalnız şəxslərin əxlaqsızlığı ilə izah etmək, ehtimal ki, problemə hərtərəfli yanaşmaq üçün yetərli deyil.
Keçmiş hadisədən çıxarıla bilən əsas dərs, zənginlərin şəffaflıqdan qaçmağa yönəlik səylərinin uzunmüddətli olaraq cəmiyyətə mənfi təsir göstərə biləcəyidir. Bu, sosial narazılığın artmasına, siyasi sabitliyin pozulmasına və iqtisadi inkişafa mane ola bilər. Ancaq bu günkü vəziyyətin fərqi ondadır ki, beynəlxalq əməkdaşlıq və məlumatların daha geniş yayılması sayəsində belə halları aşkarlamaq üçün daha çox vasitələr mövcuddur. Lakin, bu vasitələrin effektiv şəkildə tətbiq olunması və siyasi iradənin mövcudluğu vacib şərtdir. Məqalənin, bu gizli sərvətlərin miqdarı haqqında daha dəqiq rəqəmlər və onların iqtisadiyyata təsirinə dair daha ətraflı təhlillər təqdim etməməsi, məlumatların tamlıq səviyyəsi ilə bağlı şübhələr yaradır.
Şərh Yaz