Hindistan-Pakistan raket yarışı qızışır, Çin də hədəfdə

Ağustosun 20-də Hindistan şərq sahillərindəki Odişa sınaq poliqonundan orta mənzilli ballistik raketi olan "Agni-V"i uğurla sınaqdan keçirdiyini elan etdi. Sanskrit dilində "od" mənasını verən "Agni-V", 17,5 metr uzunluğunda, 50 000 kq ağırlığında olub, 1000 kq-dan artıq nüvə və ya adi döyüş başlığı daşıya bilir. Saatda təxminən 30 000 km hipersonik sürətlə 5000 km-dən çox məsafə qət etmək qabiliyyətinə malikdir və dünyanın ən sürətli raketlərindən biridir. "Agni" sınağı, nüvə silahına malik qonşular arasında may ayında baş verən dördgünlük münaqişə zamanı bu ölkə tərəfindən müdafiə mövqeyində aşkar edilmiş boşluqları doldurmaq məqsədilə Pakistanın yeni Ordu Raket Qüvvələri Komandanlığının (ARQC) yaradıldığını elan etməsindən düz bir həftə sonra baş verdi. Lakin ekspertlərin fikrincə, Dehlinin son sınağı Pakistana deyil, ehtiyatla yenidən yaxınlaşdığı başqa bir qonşuya – Çinə ünvanlanmış bir mesaj ola bilər. "Agni"nin mənzili Çinin şimal bölgələri də daxil olmaqla, Asiyanın böyük hissəsini və Avropanın bəzi ərazilərini əhatə edir. Bu, raketin 2012-ci ildən bəri 10-cu, ötən ilin mart ayından isə ilk sınağı idi, lakin analitiklərin fikrincə, onun vaxtı əhəmiyyətli idi. Bu, Hindistan Baş Naziri Narendra Modinin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) sammiti üçün Çinə səfəri ərəfəsində, mübahisəli sərhəd üzərində illərlə davam edən gərginlikdən sonra əlaqələrdəki yumşalma fonunda baş verdi. Bu yumşalma ABŞ Prezidenti Donald Trampın Dehliyə qarşı tarif müharibəsi ilə sürətləndirilmişdi. Çərşənbə günü Nyu-Dehlinin Rusiyadan neft alması ilə bağlı gərginliklər arasında ABŞ-ın bu ölkə mallarına tətbiq etdiyi tariflər iki dəfə artaraq 50 faizə çatdı. Lakin Pekinlə münasibətlərdəki bu dəyişikliyə baxmayaraq, ekspertlərin fikrincə, Hindistan Çini bölgədəki əsas təhdid olaraq görməkdə davam edir, bu da dünyanın ən çox əhalisi olan iki dövləti arasındakı mürəkkəb geosiyasi münasibətləri vurğulayır. Onların sözlərinə görə, Dehlinin orta və uzun mənzilli raketləri inkişaf etdirməsi ilk növbədə Çinə yönəlmişdir.

Hindistanın Pakistan üzərindəki ballistik raket üstünlüyü

May ayında Pakistanla baş verən toqquşma zamanı bu ölkə qırıcı təyyarələrinin sayı açıqlanmayan itkilərini etiraf etsə də, xüsusilə də supersonik "BrahMos" qanadlı raketləri ilə Pakistan hərbi bazalarına əhəmiyyətli ziyan vurdu. 300 kq-a qədər nüvə və ya adi döyüş başlığı daşıya bilən "BrahMos"un mənzili təxminən 500 km-dir. Onun alçaq hündürlüyü, relyefi təqib edən trayektoriyası və sürətli hərəkəti onu tutmağı çətinləşdirir, bu da ona Pakistan ərazisinə nisbətən asanlıqla daxil olmağa imkan verir. Bir çox ekspert hesab edir ki, bu kontekst "Agni-V" sınağının Pakistanın ARQC-nin elanı ilə birbaşa əlaqəli olmadığını göstərir. Əksinə, onların fikrincə, sınaq Çinə bir siqnal idi. Hindistan və Çin qoşunları 2020-ci ildə baş vermiş ölümcül toqquşmadan sonra dörd il mübahisəli Himalay sərhədində qarşıdurmada idilər, Modi 2024-cü ilin oktyabrında Rusiyada Çin Prezidenti Si Cinpinlə görüşərək gərginliyi azaltma prosesinə başlamazdan əvvəl bu vəziyyət davam etmişdi. Modinin bazar günü ŞƏT sammiti üçün Çinə səfəri 2018-ci ildən bəri bu ölkəyə ilk səfəri olacaq. Keçmişdə Dehli Çinə yönələn təşəbbüslərin, Pekinin sərhəd boyunca tez-tez təcavüzkar hərəkətləri ilə müşayiət olunduğunu iddia edərək özünü xəyanətə uğramış hiss edirdi. Nyu-Dehlidə yerləşən Hava Qüvvələri Araşdırmaları Mərkəzinin fəxri əməkdaşı Manpreet Seti "Əl-Cəzirə"yə verdiyi açıqlamada, "Cənubi Asiya gücünün qitələrarası olmayan, lakin uzaq mənzilli raketə olan ehtiyacı Çindən gələn təhdid qavrayışı ilə diktə olunur" dedi. "Agni-V" Hindistanın Çinə qarşı nüvə çəkindirmə qabiliyyətinin bir hissəsi olaraq inkişaf etdirdiyi 5000 km mənzilli, nüvə başlığı daşıya bilən ballistik raketdir. Bu raketin Pakistanla heç bir əlaqəsi yoxdur," Seti əlavə etdi. Albani Universitetinin politologiya üzrə dosenti Kristofer Kleri də bu fikirlə razılaşdı. O, "Əl-Cəzirə"yə bildirib ki, ""Agni-V" Pakistana qarşı istifadə oluna bilsə də, onun əsas vəzifəsi Çinə zərbələr endirməkdir. Çinin ən iqtisadi və siyasi cəhətdən əhəmiyyətli şəhərlərinin yerləşdiyi şərq sahili Dehlidən çətin əlçatandır və uzaq mənzilli raketlər tələb edir."

Cənubi Asiyada Ballistik Raket Yarışı

Son illərdə bu ölkə və Pakistan yeni, daha geniş mənzilli sistemlər təqdim edərək öz raket arsenallarını davamlı olaraq genişləndirirlər. Pakistan ARQC-ni elan etməzdən əvvəl, 750 km mənzilli, həm adi, həm də nüvə döyüş başlığı daşıma qabiliyyətinə malik "Fatah-4" qanadlı raketini nümayiş etdirmişdi. Bu arada, Dehli mənzili 10 000 km-dən çox olacağı gözlənilən və müstəqil hədəfətuşlayıcı çoxsaylı döyüş başlıqları (MIRV) daşıya bilən "Agni-VI" üzərində işləyir ki, bu qabiliyyət artıq "Agni-V"də mövcuddur. MIRV ilə təchiz olunmuş raketlər bir neçə nüvə başlığı daşıya bilər, hər biri ayrı bir hədəfi vurmaq qabiliyyətinə malikdir ki, bu da onların dağıdıcı potensialını əhəmiyyətli dərəcədə artırır. Avstraliya Milli Universitetinin Strateji və Müdafiə Araşdırmaları Mərkəzinin fəxri müəllimi Mansur Əhməd bildirib ki, Cənubi Asiya gücünün son sınağı onun artan qitələrarası raket imkanlarını nümayiş etdirir. Əhməd qeyd edib: "Dehli "Agni"nin müxtəlif imkanlara malik variantları üzərində işlədiyindən, bu sınaq Hindistanın inkişaf etməkdə olan sualtı qayıqlardan atılan ballistik raket (SLBM) qabiliyyəti üçün texnoloji bir nümayiş idi." O əlavə edib ki, "Dehlinin SLBM-ləri üçün döyüş başlığı konfiqurasiyasından asılı olaraq, növbəti onillikdə bu ölkənin yalnız SSBN qüvvəsində 200-300 döyüş başlığı yerləşdirə biləcək." SSBN-lər (nüvə ballistik raket sualtı qayıqları) nüvə döyüş başlığı ilə təchiz edilmiş SLBM-ləri daşımaq üçün nəzərdə tutulmuş nüvə enerjisi ilə işləyən sualtı qayıqlardır. Hindistanın hazırda iki SSBN-i xidmətdədir, daha iki SSBN isə tikilməkdədir. Bunun əksinə olaraq, Pakistan uzunmənzilli raketlərə və ya nüvə sualtı qayıqlarına malik deyil. Onun ən uzun mənzilli operativ raketi olan "Shaheen-III"ün mənzili 2750 km-dir. Əhməd bildirib: "Pakistanın həmçinin Cənubi Asiyanın ilk MIRV ilə təchiz olunmuş "Ababeel" adlı raketi var ki, bu da 2200 km-ə qədər məsafəyə zərbə endirə bilər, lakin bu, istənilən nüvə dövləti tərəfindən yerləşdirilmiş ən qısa mənzilli MIRV sistemidir." Pakistan ordusunun keçmiş briqada generalı və nüvə siyasəti üzrə alim Tuğral Yamin bildirib ki, ölkələrin raket ambisiyaları fərqli prioritetləri əks etdirir. "Pakistanın proqramı tamamilə Dehliyə yönəlmiş və müdafiə xarakterli olduğu halda, Hindistanın ambisiyaları yarımadadan kənara çıxır. Onun uzunmənzilli sistemləri qlobal güc proyeksiyası, xüsusilə də Çinlə müqayisədə, və böyük dövlətlərə qarşı etibarlı çəkindirmə qabiliyyətinə malik böyük bir güc kimi özünü təsdiq etmək üçün nəzərdə tutulub," Cənubi Asiyada Nüvə Çəkindirməsinin Təkamülü kitabının müəllifi Yamin dedi. Lakin bəzi ekspertlər Pakistanın raket inkişaf proqramının yalnız Dehliyə aid olmadığını bildirirlər. Karnegi Beynəlxalq Sülh Fondunda (CEIP) strateji məsələlər üzrə "Tata" kafedrasının rəhbəri Eşli C. Tellis bildirib ki, "Dehli Çin və Pakistanı hədəf ala bilmək istəsə də," İslamabad İsraili – və hətta ABŞ-ı – bu ölkədən əlavə öz mənzilində saxlamaq üçün qabiliyyət qurur. Tellis "Əl-Cəzirə"yə deyib: "Hər iki ölkədəki adi raket qüvvəsi, insanlı zərbə təyyarələrini riskə atmadan kritik hədəfləri vurmaq üçün nəzərdə tutulub."

ABŞ-ın Pakistanın Ambisiyalarına dair Narahatlıqları, Hindistanın Yüksəlişinin Sakit Qəbulu

Pakistanın raket proqramı ötən ilin dekabrında Ağ Evin yüksək rütbəli rəsmisinin İslamabadın artan ambisiyaları barədə xəbərdarlıq etdiyi zaman diqqət mərkəzinə düşmüşdü. O zamankı Bayden administrasiyasında xidmət edən Con Fayner Pakistanın qabaqcıl raket texnologiyası əldə etməsini Birləşmiş Ştatlar üçün "yeni bir təhdid" kimi təsvir etmişdi. Fayner CEIP-də keçirilən bir tədbirdə bildirib: "Əgər bu tendensiya davam edərsə, Pakistan Cənubi Asiyadan kənarda, o cümlədən Birləşmiş Ştatlarda hədəfləri vurmaq qabiliyyətinə malik olacaq." Bunun əksinə olaraq, Tellis bildirib ki, Dehlinin artan arsenalı Vaşinqton və ya onun müttəfiqləri tərəfindən sabitliyi pozan kimi qəbul edilmir. Tellis izah edib ki, "Pakistanın imkanları, əksinə, narahatlıq doğurur, çünki onun nüvə proqramının erkən tarixi anti-Qərb xarakterli idi, bu hisslər 11 sentyabr və 2011-ci ildə Usama bin Ladenin Pakistan daxilində ABŞ tərəfindən ələ keçirilməsinə istinad edən Abbottabad reydindən sonra xüsusi anti-ABŞ rəngi almışdı." Kanberra mərkəzli akademik Əhməd bildirib ki, Dehlinin uzunmənzilli raket inkişafı ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi Asiya-Sakit Okean strategiyasının bir hissəsi kimi Qərb dövlətləri tərəfindən açıq şəkildə dəstəklənir. O qeyd edib: "ABŞ və Avropa dövlətləri Hindistanı xalis təhlükəsizlik təminatçısı kimi qəbul edir və buna təşviq edirlər. Dehli-ABŞ mülki nüvə sazişi və Nüvə Təchizatçıları Qrupunun (NTQ) icazəsi, Hindistana Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsini (NSYM) imzalamadan faktiki nüvə silahı statusu vermiş oldu." NSYM Soyuq Müharibə dövrünə aid olub, nüvə silahlarının yayılmasının qarşısını almağı, nüvə enerjisindən dinc məqsədlərlə istifadəni təşviq etməyi və nüvəsizləşdirmə məqsədini irəli sürməyi hədəfləyən bir müqavilədir. O, rəsmi olaraq yalnız Birləşmiş Ştatlar, Rusiya, Çin, Fransa və Britaniyanı nüvə silahı olan dövlətlər kimi tanıyır. Lakin 2008-ci ildə NTQ-dan – nüvə materialı və texnologiyası satan 48 ölkədən ibarət bir qrupdan – alınan icazə, bu ölkəyə NSYM-ni imzalamamasına baxmayaraq, qlobal nüvə ticarətində iştirak etməyə imkan verdi, bu da onun qlobal mövqeyini yüksəldən unikal bir status idi. Albani Universitetindən Kleri isə qeyd edib ki, Bayden administrasiyasından fərqli olaraq, hazırkı Tramp Ağ Evi Pakistanın raket proqramı – və ya Dehlinin "Agni-V" sınağı ilə bağlı heç bir narahatlıq ifadə etməyib. O, bildirib: "Hələlik, Pakistan raket sınaqlarını "Shaheen-III" və "Ababeel" tərəfindən artıq nümayiş etdirilən mənzillərlə məhdudlaşdırdığı müddətcə, Qərb hökumətlərinin Cənubi Asiyanın raket inkişafı ilə bağlı həddən artıq narahat olacağını gözləmirəm. Onları məşğul edəcək başqa problemlər kifayət qədərdir."

24 saat