İran: İsrail hücumları dayanmasa, danışıqlar mənasızdır

İranın Nüvə Proqramı: Tehran Danışıqlar Üçün İsrail Hücumlarının Dayandırılmasını Şərt Qoyur

Tehran, CNN — Regionda gərginliyin pik həddə çatdığı bir vaxtda, İranın hökumət sözçüsü Fatime Mohacerani şənbə günü Şimali Tehrandakı ofisində CNN-ə verdiyi müsahibədə beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini çəkən vacib bir bəyanatla çıxış edib. Mohacerani bildirib ki, İranın nüvə proqramı ilə bağlı danışıqlar İsrail ölkəsinə qarşı hücumlarını dayandırmayana qədər “mənasız” olacaq. Bu qətiyyətli mövqe, Tehranın hazırkı vəziyyətə yanaşmasında heç bir güzəştə getmək niyyətində olmadığını aydın şəkildə nümayiş etdirir. Paytaxt Tehranın küçələri adətən 9 milyondan çox əhalisi olan səs-küylü bir metropol olsa da, son günlərdə nisbətən sakit idi. Münaqişənin əvvəlki günlərində İsrailin bombardmanlarından qaçan iranlılar şəhərə qayıtdıqca, nəqliyyatın sıxlığı yenidən artsa da, ümumi atmosfer gərgin olaraq qalır. Bu vəziyyət, İran xalqının mövcud hərbi gərginliyə baxmayaraq, gündəlik həyatına qayıtmaq cəhdlərini əks etdirir. Nüvə gücünə malik bir dövlətlə (İsrail) və ABŞ-dan gələ biləcək potensial təhlükə ilə mübarizə aparan bir hökumətin sözçüsü olmasına baxmayaraq, Mohacerani sakit və inamlı görünürdü. İran hökumətinin sözçüsü kimi fəaliyyət göstərən ilk qadın olan Mohacerani, İran Prezidenti Məsud Pezeşkian tərəfindən ötən avqust ayında bu vəzifəyə təyin edilmişdi. Onun yeni rolunda göstərdiyi təmkin, ölkəsinin cari vəziyyətə hazırlığının bir göstəricisi olaraq qiymətləndirilir.

Nüvə Danışıqlarının Tarixi və İranın Təcrübələri

Mohacerani vurğuladı ki, İranın nüvə proqramı ilə bağlı fəaliyyətləri çoxsaylı danışıq dövrlərini əhatə etsə də, onların heç biri davamlı və uzunmüddətli bir razılaşma ilə nəticələnməyib. Bu təcrübə, Tehranın gələcək danışıqlara ehtiyatla yanaşmasının əsas səbəblərindən biridir. Mohacerani əlavə edib: "Son illər biz iki dəfə ağrılı bir təcrübə yaşadıq." O, ABŞ prezidenti Donald Trampın 2018-ci ildə Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planından (JCPOA) birtərəfli qaydada çıxmasını bu ağrılı təcrübəyə misal çəkdi. Bu addım, Tehranın beynəlxalq sazişlərə olan etibarını sarsıtmış və nüvə danışıqları prosesinə ciddi zərbə vurmuşdu. Mohacerani bildirdi ki, ABŞ prezidenti Donald Tramp İranı danışıqlar masasına gətirməyə nə qədər həvəsli olsa da, Tehran bir daha əliboş qalmaq istəmir. O, son günlərdə bir çox İran rəsmisinin vurğuladığı əsas məqamı təkrarlayaraq dedi ki, danışıqlar başlamazdan əvvəl İsrailin bombardmanları mütləq dayanmalıdır. "Bu dəfə də hücum baş verəndə biz yenidən danışıqların ortasında idik," – deyə Mohacerani əlavə etdi. "Buna görə də, rəsmilərimizin əvvəllər də bəyan etdiyi kimi, hücumlar davam etdikcə danışıqlar mənasız olacaq. Hücumlar dayandıqda isə, biz bunu düşünəcəyik." Bu, İranın nüvə proqramı ilə bağlı şərtlərini qətiyyətlə ortaya qoyması deməkdir.

İsrail Zərbələrinin Nəticələri və İranın Cavabı

İsrailin 13 iyun 2025-ci il tarixində həyata keçirdiyi ilkin, genişmiqyaslı əməliyyat İran hərbiyyəsinin ən güclü komandirlərindən bəzilərinin həyatına son qoymuş və İranın uran zənginləşdirmə obyektlərinə ciddi ziyan vurmuşdu. Bu hücumdan bəri, gündəlik zərbələr ölkənin nüvə elektrik stansiyalarına zərər yetirmiş, ən böyük təbii qaz yatağını alovlandırmış və ölkənin dövlətə məxsus media kanallarından birinin xəbər otağını tamamilə məhv etmişdir. Bu zərbələr İranın infrastrukturuna və hərbi imkanlarına böyük təsir göstərib. Bütün bunlara baxmayaraq, Mohacerani israr edir ki, İran İsraillilərin növbəti addımlarına qarşı tam hazırdır. "Həm hökumət, həm də İran xalqı müdafiə baxımından tamamilə möhkəmdir", – deyə o bildirdi. "Hərbi qüvvəmiz belə hücumların yenidən baş verməsinin qarşısını almağa və ehtiyac yarandıqda qanuni müdafiəni həyata keçirməyə tam hazırdır." Bu bəyanat, İranın özünü müdafiə etmək qətiyyətini nümayiş etdirir. İran hökumətinin məlumatına görə, indiyədək İsrailin zərbələri nəticəsində İranda ən azı 430 mülki şəxs həlak olmuş, minlərlə insan isə yaralanmışdır. Tehrandakı bir xəstəxanada Nisrin adlı bir qadın CNN-ə danışarkən, İsrail zərbəsi nəticəsində yaralandıqdan sonra "çətinliklə qapıya qədər çata bildiyini" söylədi. Qonşularından biri təcili yardım xidmətlərinə zəng vurmuş və o, xəstəxanaya çatdırılmışdı. Xəstəxana çarpayısından danışan Nisrin: "Beş əməliyyat keçirmişəm. Qarın bölgəmdə, böyrəyimdə, qaraciyərimdə." – deyə bildirdi. Bu, münaqişənin mülki əhaliyə vurduğu ziyanın acı bir sübutudur. Bu arada, İranın raket və pilotsuz uçuş aparatları (PUA) ilə həyata keçirdiyi cavab zərbələri İsraildə 24 nəfərin ölümünə, 1200-dən çox insanın isə yaralanmasına səbəb olub. İsrail hökumətinin məlumatına görə, İran raketləri Tel-Əvivin və digər İsrail şəhərlərinin dərinliklərinə qədər zərbələr endirmiş, hətta bir raket xəstəxanaya düşmüşdür.

İranın Nüvə Proqramına Dair Fərqli Mövqelər

Münaqişənin əsasında İranın nüvə proqramının gələcəyi dayanır. İsrail və ABŞ uzun müddətdir ki, İranı nüvə bombası əldə etməyə çalışmaqda ittiham edirlər. CNN-ə danışan Mohacerani isə İran rəsmilərinin illərdir müdafiə etdiyi mövqeyi təkrarladı: İranın nüvə zənginləşdirmə proqramı silah istehsalı üçün deyil, enerji istehsalı üçündür. "Nüvə enerjisi bizim üçün müharibə demək deyil", – deyə Mohacerani qeyd etdi. "Bu, bizim üçün həyat deməkdir. Buna görə də, zənginləşdirmə mövzusu və həyat mövzusu bizim üçün eyni yol olduğundan, müharibəyə aparmadığından, biz zənginləşdirmənin haqqımız olduğuna inanırıq." Bununla belə, İsrail rəsmiləri öz bombardman kampaniyalarını ekzistensial təhlükə kimi təqdim edərək, İranın nüvə proqramının bütün planet üçün təhlükə yaratdığını bəyan edirlər. İsrailin xarici işlər naziri Gidon Saar, Rishon Lezionda İran raketinin zərbə endirdiyi yerdə bəyan etdi: "Biz böyük bir təhlükənin – əsasən İsrailin varlığına, eyni zamanda bütün regiona, Avropaya və dünya nizamına olan təhlükənin qarşısını almaq üçün hərəkət edirik." Bu ifadə, İsrailin münaqişəyə yanaşmasının nə qədər ciddi olduğunu göstərir.

ABŞ-ın Rolu və Potensial Müdaxilə

Vaşinqtonun münaqişəyə qoşulub-qoşulmayacağı hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır. ABŞ prezidenti Donald Tramp yaxın iki həftə ərzində müdaxilə edib-etməyəcəyinə qərar verəcəyini bildirib. Lakin o, artıq İsrail rəsmilərinə qoşularaq İranın Ali Rəhbəri Ayətullah Əli Xameneyini sui-qəsd yolu ilə öldürməyin faydalarını açıq şəkildə düşünmüşdür. Tramp 17 iyun 2025-ci il tarixində Truth Social postunda yazmışdı: "Biz sözdə 'Ali Rəhbərin' harada gizləndiyini dəqiq bilirik. O, asan hədəfdir, amma orada təhlükəsizdir – biz onu aradan qaldırmayacağıq (öldürməyəcəyik!), ən azından hələlik yox." Mohacerani İsrail və ya ABŞ-ın ölkəsinin dövlət başçısını birbaşa hədəfə alması ehtimalı ilə bağlı suala sərt cavab verdi: "Bu, İsrailin İran xalqının birliyini anlamadığını göstərir. İsrailin ödəyə bilməyəcəyi bir ziyanı vurmaması daha yaxşıdır. İran xalqı öz liderinin arxasındadır." O, sözlərini yekunlaşdırarkən əlavə etdi: "Unutmamalıyıq ki, bu gün bütün iranlılar üçün İran müdafiə edəcəyimiz vahid bir anlayışdır."

24saat