Sülh Sazişinə Doğru Atılan Addım
Konqo və Ruandanın dəstəklədiyi
M23 qiyamçıları şənbə günü Qatarda Şərqi Konqodakı onilliklərdir davam edən
Konqo münaqişəsinə son qoymaq üçün prinsiplər bəyannaməsi imzalayıblar. Bu bəyannamə tərəfləri daimi atəşkəsə və bir ay ərzində imzalanacaq hərtərəfli sülh sazişinə sadiqliyə çağırır.
Əldə edilən razılaşmanın nüsxəsinə əsasən, yekun sülh sazişi ən geci 18 avqust tarixində imzalanmalıdır və bu saziş ABŞ-ın vasitəçiliyi ilə iyun ayında Konqo və Ruanda arasında imzalanmış sülh sazişi ilə uzlaşmalıdır. Prinsiplər haqqında bəyannamə, Konqo və Ruandanın 27 iyun tarixində imzaladığı sülh razılaşmasının əsas məqamlarını əhatə edir. Bu, üsyançı qrupun Şərqi Konqodakı iki əsas şəhəri ələ keçirməsindən bəri tərəflər arasında ilk birbaşa öhdəlikdir.
Şərqi Konqodakı Vəziyyət və Humanitar Böhran
Qonşu Ruandanın dəstəklədiyi silahlı qrup, Konqonun mineral zəngin şərqində nəzarət uğrunda mübarizə aparan 100-dən çox silahlı qrup arasında ən görkəmlisidir. Konqoda yeddi milyon insanın məcburi köçkünə çevrilməsi səbəbindən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı bölgədəki münaqişəni "Yerdəki ən uzunmüddətli, mürəkkəb və ciddi humanitar böhranlardan biri" adlandırıb. Bölgədəki gərginlik dayanıqlı inkişafa ciddi maneələr törətməkdədir.
Razılaşmanın Əsas Bəndləri və Gələcək Perspektivlər
Yekun sülh sazişinin konkret şərtlərinin və hansı güzəştlərin ediləcəyinin dərhal bəlli olmadığı qeyd olunur.
M23 qiyamçıları Konqo ordusu tərəfindən saxlanılan və çoxu ölüm cəzası ilə üzləşən üzvlərinin azad edilməsini tələb edirdi. Konqo isə onların ələ keçirdikləri ərazilərdən geri çəkilməsini istəyirdi.
Əsas məsələlərdən biri Ruandanın üsyançılara verdiyi dəstəyi, o cümlədən BMT ekspertlərinin Şərqi Konqoda olduğunu bildirdiyi minlərlə əsgərini geri çəkib-çəkməyəcəyidir.
Ruanda və Konqo Vaşinqtonda sülh sazişi imzalayarkən, Ruandanın xarici işlər naziri Olivye Nduhungirehe bildirmişdi ki, Ruanda, Kqali tərəfindən 1994-cü ildə Ruandada
soyqırım törətməkdə ittiham olunan silahlı qrupun Konqo tərəfindən zərərsizləşdirilməsindən sonra "müdafiə tədbirlərini" – Şərqi Konqodakı qoşunlarına işarə edərək – ləğv etməyə razılaşıb.
Analitiklər qeyd edirlər ki, silahlı üsyançıların bu ilin əvvəlində ələ keçirdikləri Şərqi Konqo şəhərləri olan Qoma və Bukavudan geri çəkilməsi çətin olacaq və bu, Konqo hakimiyyətinin edəcəyi güzəştlərdən asılı olacaq.
24 saat
Oxucu Şərhləri
Lakin, şərhdə qeyd edilməyən, lakin vacib bir amil də var: qruplar arasında etimadın bərqərar olunması üçün xarici güclərin potensial rolunun daha ətraflı təhlili. Məsələn, bu bölgədə uzun illərdir fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlar və dövlətlərin - bəzilərinin birbaşa, bəzilərinin isə dolayısı ilə münaqişəyə qarışması - etimadın qurulmasına və ya əksinə, onun dağılmasına necə təsir etdiyini araşdırmaq lazımdır. Mümkündür ki, bu xarici amillərin təsiri, qruplar arasındakı daxili ziddiyyətlərdən daha güclü olsun və əslində, davamlı sülhün əsas əngəli kimi çıxış etsin. Bu aspekti nəzərə almadan, yalnız regional güclərin rolunun yenidən qiymətləndirilməsi yetərli olmaya bilər. Beləliklə, yalnız atəşkəs və sülh sazişi deyil, həm də xarici təsirlərin minimallaşdırılması və ya konstruktiv istiqamətə yönəldilməsi də vacibdir.
Razılaşmanın davamlılığı əsasən, ehtiyatların ədalətli bölüşdürülməsini, sosial ədalətin təmin olunmasını və yoxsulluğun azaldılması üçün konkret tədbirlərə bağlıdır. Bəs Konqo hökumətinin bu uzunmüddətli iqtisadi və sosial problemləri həll etmək üçün real niyyəti və qabiliyyəti varmı? Bu, atəşkəsin uzunmüddətli davamlılığı üçün ən vacib sualdır.
Buna görə də, sülh prosesinə daha hərtərəfli və davamlı bir yanaşma təklif edərdim. Bu, beynəlxalq birliyin, xüsusən də BMT-nin daha fəal rol oynamasını, təkcə atəşkəs nəzarəti ilə məhdudlaşmamağını, əksinə, uzunmüddətli inkişaf layihələri, demokratik islahatlar və ədalətli resurs paylanması mexanizmləri vasitəsilə yerli icmaların gücləndirilməsinə yardım etməsini tələb edər. Konqoda uzun müddət davam edən münaqişənin həlli üçün hərbi həll deyil, ədalətli və davamlı bir siyasi həllə üstünlük verilməlidir. Bu, yalnız qısamüddətli atəşkəs razılaşmalarına deyil, əsl və dayanıqlı sülhə aparan bir yoldur. Bu prosesə xalqların özünün iştirakı, onları sülhə nail olmağa və onu qorumağa sövq edən geniş ictimai konsensusun formalaşması vacibdir.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: tarix bizə oxşar sülh müqavilələrinin tez-tez pozulduğunu göstərir. M23 qrupunun keçmişdə bir neçə dəfə atəşkəs razılaşmalarını pozması nəzərə alınarsa, bu dəfə əmin olmaq üçün daha güclü təhlükəsizlik tədbirlərinə və beynəlxalq monitorinq mexanizmlərinə ehtiyac olduğunu demək olar. Həmçinin, razılaşmaya imza atan qrupların daxili birliyinin təmin edilməməsi və müxtəlif fraksiyalar arasındakı fikir ayrılıqları da sülh prosesinin davamlılığına təhlükə yarada bilər. Beləliklə, "daimi atəşkəs" iddiasına əsasən qərar verməzdən əvvəl, bu faktorların da nəzərə alınması vacibdir.
Məsələn, Konqo və Ruandanın üsyançı qruplara verdiyi dəstək haqqında iddialar əvvəllər də təsdiq olunmuşdur. Bu dəstəyin həqiqətən dayandırılıb-dayandırılmaması və ya sadəcə bir taktiki manevr olub-olmaması aydın deyil. Sazişin əsas müddəalarının yerinə yetirilməsi ilə bağlı qarşılaşa biləcək çətinliklər də nəzərə alınmalıdır. Tarix bizə göstərir ki, sülh sazişləri tez-tez tərəflərin maraqlarının və güc balansının dəyişməsi ilə pozulur. Bundan əlavə, yerli icmanın bu sazişə olan yanaşması və potensial yeni münaqişələrin qarşısının alınması da əsaslı şəkildə qiymətləndirilməlidir. Beləliklə, ehtiyatla optimist olmaq, həqiqi və dayanıqlı bir sülhün əldə edilməsi üçün uzun və çətin bir yolun qaldığını qəbul etmək daha düzgündür.
Bu dəfəki razılaşmanın fərqli olacağına dair əsaslar varmı? Əgər varsa, bu əsaslar nələrdir və bu əsasların möhkəmliyi nə qədərdir? Qətər kimi bir vasitəçinin olması müsbət bir amil olsa da, əvvəlki sülh sazişlərinin uğursuzluğunun əsas səbəbi, bölgədəki güclərin qarşılıqlı maraqlarının və müdaxilələrinin mürəkkəbliyi və davamlılığıdır. Yalnız atəşkəs və sülh sazişi kifayət deyil; qarşılıqlı etimadın bərqərar olması, ədalətli və davamlı bir siyasi həllin təmin olunması və regional güclərin rolunun obyektiv şəkildə yenidən qiymətləndirilməsi vacibdir. 18 avqust tarixinə qədər əldə ediləcək yekun sülh sazişinin bu aspektləri nə dərəcədə əhatə edəcəyini görmək maraqlı olacaq. Əvvəlki təcrübələrdən çıxarılan dərslər, yalnız sənədlərdə deyil, reallıqda özünü göstərən davamlı və hərtərəfli bir həllin əhəmiyyətini vurğulayır.
Şərh Yaz