NASA-dan Saxarada dinozavrlardan qədim sirli quruluş

Mavritaniya səhralarından yüksələn üç kölgəli mesa alimlərin diqqətini bir daha özünə çəkib. NASA-nın Yer Rəsədxanasının son müşahidələri, Paleozoy dövrünün qalıqları olan bu “qara mesaların” bu gün də səhranı formalaşdırdığını – millərlə uzanan qum təpələri əmələ gətirdiyini və hətta fəzadan görünən küləyin oyduğu boşluqlar yaratdığını ortaya qoyub.

Fəzadan Bir Görüntü

2023-cü ilin may ayında Beynəlxalq Fəza Stansiyasından Mavritaniyanın cənubundan çəkilmiş yüksək keyfiyyətli şəkil sadəcə səhra mənzərəsindən daha çoxunu əks etdirirdi. Üç demək olar ki, eyni, tünd rəngli üstü düz təpə – mesa – yanaşı dururdu, uzun, dalğalı qum quyruqları ilə əhatələnmişdi. Şərqdə incə qum təpələri qırmızı və qızılı rənglərdə parlayırdı; qərbdə isə qum tamamilə yox olurdu. NASA-nın Yer Rəsədxanasına görə, bu kəskin kontrast təsadüfi deyil, qədim geologiyanın müasir atmosfer qüvvələri ilə qarşılıqlı təsirinin nəticəsidir. Bu mesalar, hər biri yastı zirvəli və demək olar ki, dairəvi formalı, nazik bir qaya lakı qatı ilə örtülüdür. Bu, min illər ərzində gil, manqan və dəmir oksidləri tərəfindən əmələ gəlmiş təbii bir qlazurdur. Qismən mikroorqanizmlər tərəfindən bərkidilmiş bu lak mesalara özünəməxsus qara rəng verir və onları Saharanın solğun zəmini üzərində kölgələr kimi göstərir. Qaya lakı milyonlarla illik eroziyaya davam gətirərək planetimizin davamlı geoloji yaddaşının bir sübutu olaraq dayanır.

Səhranın İkili Siması

Səhnəni bu qədər qeyri-adi edən iki əks dünyanın yan-yana mövcudluğudur: bir tərəfdə qum təpələri, digər tərəfdə isə çılpaq qaya. Yer Rəsədxanası xəbər verir ki, şərqdən güclü, davamlı küləklər əsir, qum dənələrini daşıyaraq mesaların yamacları boyunca toplanır və qayalı divarları dırmaşan “dırmaşan qum təpələri” yaradır. Bu nəhəng silsilələr, mesaların arxasından quyruq kimi uzanan aypara formalı “barxan qum təpələrini” qidalandırır. Lakin qərbdə sükut hökm sürür. Burada, mesalar arasındakı dar boşluqlardan yüksək sürətli hava axınları keçərək külək aşınması yaradır ki, bu da qumu yığmaq əvəzinə, onu aparır. Nəticə isə toz dənizi içində “qumsuz zona”, yəni çılpaq bir dəhlizdir. Hava axını, topoqrafiya və mineral səthin bu incə tarazlığı qumun hər tərəfdə niyə bu qədər fərqli davrandığını izah edir – Yerdən yüzlərlə mil yüksəklikdən görünən kiçik, lakin maraqlı bir meteoroloji tapmaca.

Paleozoydan Gələn Eko

Geoloqlar inanırlar ki, Paleozoy dövründə — 541 milyon ildən 252 milyon il əvvələ qədər — hər üç mesa bir vaxtlar tək, geniş bir qaya formasiyasının hissəsi olub. Milyonlarla il ərzində su və küləyin amansız eroziya dövrləri bu quruluşu bu gün gördüyümüz təcrid olunmuş qüllələrə bölüb. Bu qalıqlar, Mavritaniyanın Guérou şəhərindən təxminən 460 kilometr şimalda yerləşən və “Səhranın Gözü” kimi tanınan Rişat Strukturuna bənzəyir. Bu mesalar planetin müxtəlif yerlərində, Amerikanın Cənub-Qərbindəki səhralardan tutmuş Marsın səthinə qədər rast gəlinən, oxşar eroziya xüsusiyyətlərinin qədim iqlim fəaliyyətinə şahidlik etdiyi daha geniş bir formasiyalar ailəsinin bir hissəsidir. Astronavtlar tərəfindən çəkilən bu görüntü, eyni amansız təbii qüvvələr tərəfindən formalaşdırılan iki dünya – Yer və Mars arasında körpü rolunu oynayır.

24 saat