Nüvə danışıqlarında İrandan Avropaya sanksiya xəbərdarlığı

İran və Avropanın Nüvə Sazişi Üzrə Danışıqları

İran Avropanın üç böyük dövlətinə – Almaniya, Fransa və Böyük Britaniyaya – Birləşmiş Millətlər Təşkilatının ölkəyə qarşı sanksiyalarını bərpa etməsinin ciddi nəticələr doğuracağı barədə xəbərdarlıq edib. Bu açıqlama, İranın Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü İsmayıl Bağaei tərəfindən, nüvə yoxlamalarının bərpası və iqtisadi sanksiyaların "snapback mexanizmi"nin qarşısının alınması məqsədilə Cenevrədə keçirilən görüş zamanı verilib.

Bağaei bildirib ki, İran avropalı tərəfdaşlarına "snapback mexanizmi"ni işə salmaq haqqına sahib olmadıqlarını açıq şəkildə ifadə edib. Görüşdə, həmçinin, tərəflərin yaxın günlərdə nüvə danışıqlarını davam etdirmək barədə razılığa gəldikləri qeyd edilib. Üç Avropa ölkəsi (E3) ilə yanaşı, 2015-ci il nüvə sazişinin koordinatoru kimi Avropa İttifaqı da danışıqlarda iştirak edib. Bu danışıqlar, E3 qruplaşmasının Tehranla əldə olunmuş nüvə sazişinin müddəti oktyabrda başa çatdıqda BMT Təhlükəsizlik Şurasında sanksiyaları bərpa etməklə bağlı uzunmüddətli təhdidlərinin fonunda baş tutub.

"Snapback" Mexanizmi və Regional Gərginliklər

İran xarici işlər nazirinin müavini Kazım Qəribabadi E3 ilə görüşdən sonra verdiyi açıqlamada, Tehranın diplomatiyaya və qarşılıqlı faydalı həll yollarına sadiq qaldığını vurğulayıb. Qeyd edək ki, bu, İsrailin iyunun ortalarında İrana qarşı 12 günlük müharibəsinin ardınca İran və Avropa diplomatları arasında baş tutan ikinci danışıqlar raundudur. Həmin müharibə Tehranın ABŞ ilə nüvə danışıqlarını pozmuş və İranı BMT-nin nüvə nəzarəti orqanı olan Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (BAEA) ilə əməkdaşlığı dayandırmağa sövq etmişdi.

2015-ci ildə imzalanmış Hərtərəfli Birgə Fəaliyyət Planı (JCPOA) çərçivəsində İran, bəzi Qərb sanksiyalarının ləğvi müqabilində öz nüvə proqramına müntəzəm yoxlamalara icazə verməyi öhdəsinə götürmüşdü. Lakin ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın ilk səlahiyyət müddətində, 2018-ci ildə Vaşinqton birtərəfli qaydada bu nüvə sazişindən çıxaraq İrana qarşı ağır sanksiyalar tətbiq etmişdi.

Sazişin tərəfləri olaraq qalan E3 ölkələri, İranın yoxlamaları dayandırmasına cavab olaraq avqustun sonuna qədər nüvə sazişinin "snapback mexanizmi"ni işə salmaqla hədələyirlər. Bu mexanizmin aktivləşdirilməsi üçün oktyabrda bitən müddət son tarixdir, bundan sonra BMT sanksiyaları daimi olaraq ləğv ediləcək. Tehran, sanksiyaların bərpa olunacağı təqdirdə "sərt cavab" verəcəyi barədə xəbərdarlıq edib. Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Bağaei, Tehranın ölkə üçün "bahalı ola biləcək hərəkətlərin və ya hadisələrin qarşısını almağa" yönəldiyini qeyd edib.

İranın Nüvə Proqramı və Beynəlxalq Reaksiyalar

Sözçü əlavə edib ki, Tehran planlaşdırılan danışıqlar ərəfəsində "bütün gücü ilə danışıqlar aparır". Xarici işlər naziri Abbas Araqçi bu yaxınlarda bildirib ki, Tehran sanksiyaların yenidən tətbiqinin qarşısını almaq üçün JCPOA-nın digər tərəfləri olan Çin və Rusiya ilə işləyir. İsrailin İrana sürpriz hücumlarından əvvəl, Tehran Vaşinqtonla beş raund danışıqlar aparmışdı ki, bu da İranın nüvə proqramı ilə bağlı yeni bir razılaşmaya nail olmağı hədəfləyirdi.

İsrailin hücumu nəticəsində yüksək rütbəli komandirlər, nüvə alimləri və yüzlərlə mülki şəxs həlak olmuş, həm hərbi obyektlər, həm də yaşayış məntəqələri vurulmuşdu. Münaqişə zamanı ABŞ, İsrailin xeyrinə müdaxilə edərək İranın nüvə obyektlərinə kütləvi zərbələr endirmiş və bu, iyunun 24-də atəşkəslə nəticələnmişdi.

BAEA-nın məlumatına görə, İran hazırda uranı 60 faizə qədər zənginləşdirən yeganə nüvə silahı olmayan ölkədir ki, bu da 2015-ci il nüvə sazişi ilə müəyyən edilmiş 3.67 faizlik həddi xeyli üstələyir. Nüvə silahı üçün 90 faiz zənginləşdirmə tələb olunur. İran, proqramının yalnız enerji istehsalı kimi mülki məqsədlərə xidmət etdiyini israr edərək, nüvə silahı əldə etməyə çalışdığını dəfələrlə təkzib edib.

JCPOA İrana öz uranını zənginləşdirməyə icazə vermiş, lakin onu bir nüvə reaktorunun elektrik enerjisi istehsal etməsi üçün tələb olunan 3.7 faiz səviyyəsinə qədər məhdudlaşdırmışdı. İsrailin təkidilə, ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp 2018-ci ildə razılaşmadan çıxmış və İran bir il sonra ondan uzaqlaşmışdı.

24 saat