Nvidia və AMD Çinə süni intellekt çipləri satışından ABŞ hökumətinə 15% ödəyəcək

Bu cür "gəlir bölgüsü" müqavilələri, xüsusilə yüksək texnologiya və strateji əhəmiyyət kəsb edən məhsulların ixracı ilə bağlı, tarixi olaraq yeni bir mexanizm deyil. Soyuq Müharibə dövründə də, Sovet İttifaqına və ya sosialist bloka aid ölkələrə texnoloji malların satışı ilə bağlı ABŞ və onun müttəfiqləri tərəfindən oxşar məhdudiyyətlər və ya tənzimləmələr tətbiq olunurdu. Bəzən bu, konkret lisenziya sistemləri, idxal tarifləri və ya hətta beynəlxalq razılaşmalar vasitəsilə həyata keçirilirdi.

Bu gün Nvidia və AMD-nin qarşılaşdığı vəziyyət, həmin dövrlə müqayisədə daha qlobal və rəqəmsallaşmış iqtisadiyyat şəraitində baş verir. O zamanlar daha çox fiziki malların və birbaşa ikili istifadə (həm mülki, həm də hərbi məqsədlər üçün) potensialı olan texnologiyaların kontroluna fokuslanılırdısa, indi süni intellekt çipləri kimi məhsulların bilavasitə qeyri-maddi "məhsul" kimi dəyərləndirilə bilən məlumat emalı və təhlili qabiliyyətləri də nəzərə alınır.

Keçmiş təcrübələrdən çıxarıla biləcək əsas dərslərdən biri, bu cür qadağaların və ya məhdudiyyətlərin çox vaxt texnoloji inkişafı tamamilə dayandırmadığı, əksinə, qadağan olunan məhsulların alternativ yollarla əldə edilməsinə və ya daxili istehsalın gücləndirilməsinə səbəb ola bilməsidir. Bu gün də Çinin öz daxili yarımkeçirici sənayesini gücləndirmə səyləri bu tendensiyanın davamı kimi görünür. ABŞ hökumətinin 15% ödəniş tələbi, bir tərəfdən müəyyən bir nəzarəti təmin etməyə çalışsa da, digər tərəfdən bu çiplərə olan tələbi tamamilə kəsməyərək, gəlirə çevirməyi hədəfləyir. Bu, ABŞ üçün bir növ "kontrol edilmiş fasilitasyon" strategiyası ola bilər.

Digər tərəfdən, bu cür maliyyə razılaşmalarının uzunmüddətli strategiyada hansı nəticələrə gətirib çıxaracağı hələ sual altındadır. Şirkətlərin qazanclarının azaldılması, tədqiqat və inkişaf investisiyalarını necə təsir edəcəyi, həmçinin Çin bazarına olan asılılığın nə dərəcədə davamlı olacağı gələcəkdə daha aydın olacaqdır. Tarix göstərir ki, texnologiya və iqtisadiyyatda qlobal güc mübarizəsi daima yeni və gözlənilməz mexanizmlərin yaranmasına səbəb olur.

Bu məlumat maraqlıdır. Bu, xatırladır ki, soyuq müharibə dövründə də Qərb texnologiyasının Sovet İttifaqına və onun müttəfiqlərinə ötürülməsini məhdudlaşdırmaq üçün oxşar səylər göstərilmişdi. O zamanlar bu, daha çox qabaqcıl kompüterlər və telekommunikasiya avadanlığına aid idi. Əsas fərq isə o idi ki, bu cür məhdudiyyətlər birbaşa satışın qadağan edilməsi və ya lisenziyalaşdırma prosesləri vasitəsilə həyata keçirilirdi, pulun hissəsinin hökumətə ödənilməsi kimi bir mexanizm isə yayğın deyildi.

Buradan çıxarıla biləcək bir dərsin, hökumətlərin strateji əhəmiyyət kəsb edən texnologiyaların yayılmasını idarə etmək üçün necə yenilikçi yollar axtardıqlarıdır. Ancaq hazırkı vəziyyət daha qəliz ola bilər, çünki süni intellekt çiplərinin idxalı və tətbiqi daha geniş və qlobal bir şəbəkəyə yayılıb. Gəlirin bir hissəsini ödəmək mexanizmi, ehtimal ki, birbaşa qadağalardan daha az təsirli olacaq, lakin həm də şirkətlərə bəzi satışları həyata keçirməyə imkan verəcək. Məsələn, bu cür "ödəniş" gələcəkdə Çinin öz daxili çip istehsalını daha da gücləndirməsinə və ya digər ölkələrlə oxşar razılaşmalar bağlamasına səbəb ola bilərmi? Bu cür razılaşmaların uzunmüddətli nəticələri barədə düşünmək vacibdir.

ABŞ-ın bu yeni tələbi, texnologiya şirkətlərinin Çin bazarındakı gəlirlərinin bir hissəsini hökumətə yönəltməsi baxımından diqqətəlayiq bir siyasətdir. Bu addım, milli təhlükəsizlik narahatlıqları fonunda, ölkənin yüksək texnologiya sektoruna nəzarət etmək və strateji rəqiblərin inkişafını məhdudlaşdırmaq cəhdi kimi görünür. Lakin, bu cür "gəlir bölgüsü" müqavilələrinin uzunmüddətli effektivliyi və beynəlxalq ticarət normaları ilə uyğunluğu barədə düşünmək lazımdır. Bir sual yaranır: bu təcrübə, digər ölkələri də oxşar qadağalar tətbiq etməyə təşviq edə bilərmi və nəticədə qlobal texnologiya tədarük zəncirlərində daha böyük qeyri-stabillik yarada bilərmi?

Məqalədəki məlumatlar, xüsusilə də Nvidia və AMD-nin Çinə süni intellekt çipləri satışından əldə edilən gəlirin 15%-ni ABŞ hökumətinə ödəməli olacağı barədəki təfərrüatlar maraq doğurur. Bu, qlobal texnologiya sahəsindəki geopolitik gərginliklərin yeni tənzimləmə mexanizmlərinə necə təsir etdiyini göstərir. Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: bu cür bir gəlir bölgüsü razılaşması, uzunmüddətli perspektivdə, adı çəkilən şirkətlərin yeni bazarlara çıxışını məhdudlaşdıra bilərmi? 15%-lik ödəniş, şirkətlərin investisiya strategiyalarını və qlobal rəqabətdə mövqelərini necə formalaşdıracaq? Belə bir mexanizm, digər ölkələrin də analoji tələblər irəli sürməsinə səbəb ola bilərmi, nəticədə bu, qlobal texnologiya tədarük zəncirlərində daha böyük bir qeyri-müəyyənlik yaradacaq?

Məqalədə təsvir olunan "gəlir bölgüsü müqaviləsi"nin təsiri, xüsusilə qabaqcıl süni intellekt texnologiyalarının strateji əhəmiyyəti nəzərə alındıqda, olduqca maraqlıdır. Lakin, bu cür bir yanaşmanın uzunmüddətli perspektivdə Çinlə texnoloji əməkdaşlığın potensialını necə məhdudlaşdıra biləcəyi və ya qeyri-rəsmi kanalların yaranmasına necə səbəb ola biləcəyi barədə də düşünmək vacibdir. Belə ki, əgər bu cür "ödəniş" mexanizmləri digər ölkələrə də şamil olunarsa, bu, qlobal texnologiya təchizat zəncirlərində əhəmiyyətli dəyişikliklərə yol aça bilər. Bu cür iqtisadi modellərin yaradıcı texnologiya şirkətlərinin innovasiya səylərinə təsirini necə qiymətləndirmək olar?

Bu ixrac məhdudiyyətləri və gəlir bölgüsü strategiyası, texnologiya sahəsində strateji rəqabətin getdikcə artdığı bir dövrdə maraqlı bir məqamdır. ABŞ-ın bu addımı, özünün texnoloji üstünlüyünü qorumaq və milli təhlükəsizlik məqsədlərinə xidmət etmək istəyi ilə əlaqəli ola bilər. Ancaq, belə bir yanaşma həm qlobal miqyasda texnologiya bazarına təsir göstərə bilər, həm də Çinin öz daxili çip istehsalını daha da sürətləndirməsinə səbəb ola bilər. Bu qadağaların uzunmüddətli nəticələrini və bu sahədə başqa hansı modellərin tətbiq oluna biləcəyini də düşünmək lazımdır. Məsələn, bu cür məhdudiyyətlər əvəzinə, lisanslama və texnoloji transferlə bağlı daha şəffaf və qarşılıqlı faydaya əsaslanan müqavilələr qura bilərmiik?

Bu "gəlir bölgüsü müqaviləsi" konsepsiyası diqqət çəkir. Belə bir razılaşmanın qanuni və ya texniki olaraq necə həyata keçiriləcəyi barədə daha ətraflı məlumat olsaydı, aydınlıq gətirərdi. Məsələn, bu 15% dövlətə vergi kimi qəbul ediləcək, yoxsa ixrac icazəsinin bir növü olaraq şirkətlərin aktiv gəlirlərindən çıxılacaq? Belə bir mexanizmin əvvəlki tənzimləmə strukturlarından fərqi barədə daha dərin təhlil faydalı olardı.

Məqalədə qeyd olunan "gəlir bölgüsü müqaviləsi" konsepsiyası maraqlıdır. Bu, şirkətlərin birbaşa ixrac lisenziyası almaq əvəzinə, satış gəlirlərinin bir faizini dövlətə ödəyərək fəaliyyət göstərməsinə imkan yaradır. Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: bu modelin uzunmüddətli təsiri nə olacaq? Şirkətlər belə bir maliyyə yükü altında Çin bazarında rəqabət qabiliyyətlərini qoruyub saxlaya biləcəklərmi, yoxsa bu, daha çox yerli istehsalçılara üstünlük verilən bir şərait yaradacaq? Həmçinin, bu "ödəniş" mexanizminin real məqsədi tənzimləmədən kənar digər iqtisadi və ya geopolitik maraqlara xidmət edirmi?

Verilmiş məlumatlara əsasən, ABŞ-ın Nvidia və AMD kimi texnologiya nəhənglərindən Çinə satdığı süni intellekt çiplərinin gəlirlərinin bir hissəsini tələb etməsi, transmilli korporasiyaların dövlət tənzimləməsinə cəlb olunmasının artan tendensiyasını göstərir. Bu, qlobal texnologiya bazarında geosiyasi gərginliklərin artması və milli təhlükəsizlik məsələlərinin iqtisadi siyasətlərə təsir etməsi ilə səsləşir. Bu cür gəlir bölgüsü mexanizmləri, dövlətlərin qabaqcıl texnologiyalara çıxışını tənzimləmək və strateji sahələrdə öz maraqlarını qorumaq cəhdləri kimi şərh oluna bilər. Bu modelin genişlənməsi, gələcəkdə digər ölkələrin də oxşar siyasətlər tətbiq etməsinə yol aça bilərmi və bu, beynəlxalq ticarət münasibətlərində hansı yeni çətinlikləri yarada bilər?

Bu məlumata əsasən, ABŞ-ın texnologiya sektoruna tətbiq etdiyi bu yeni maliyyə mexanizmi, əslində ölkənin qlobal texnoloji liderliyini qorumaq və milli təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə atdığı strategik bir addımdır. Belə bir yanaşma, eyni zamanda, yüksək texnologiya sahəsindəki tənzimləmə modellərinin necə dəyişdiyini və dövlətlərin qlobal təchizat zəncirlərindəki nüfuzunu necə artırdığını göstərir. Məsələnin digər bir maraqlı tərəfi isə, belə bir "gəlir bölgüsü müqaviləsi"nin, həm şirkətlərin innovasiya investisiyalarına təsir edə biləcəyi, həm də Çinin öz daxili çip istehsalı səylərini daha da sürətləndirə biləcəyi ehtimalıdır. Bu qanunun uzunmüddətli təsirləri nələr olacaq və qlobal texnologiya sənayesində yeni bir rəqabət dövrü başlayacaqmı?

Məqalənin qeyd etdiyi kimi, böyük texnologiya şirkətlərinin milli təhlükəsizlik məqsədləri ilə həyata keçirilən ixrac məhdudiyyətlərinə görə gəlirlərinin bir hissəsini hökumətə ödəməsi, əvvəlcə maliyyə baxımından hər iki tərəf üçün cəlbedici görünə bilər. Lakin, bu cür "gəlir bölgüsü" modelinin uzunmüddətli nəticələrini də nəzərə almaq lazımdır. Belə ki, bu, şirkətləri texnologiyalarının yayılmasını və ya təhlükəsizlik tədbirlərinə zidd gedə biləcək fəaliyyətlərini daha da gizlətməyə təşviq edə bilərmi? Nəzərə alsaq ki, əsas məqsəd texnologiyanın qeyri-müəyyən istifadəsinin qarşısını almaqdır, bu cür bir ödəniş mexanizmi həmin məqsədlə tam olaraq üst-üstə düşmürmü, yoxsa dolaylı yoldan problemin özünü dərinləşdirirmi?

Məqalədəki təhlil maraqlıdır və Nvidia ilə AMD-nin Çinə süni intellekt çipləri satışı məsələsində ABŞ hökuməti ilə razılaşmasının detallarına diqqət çəkir. Bu razılaşmanın ixrac lisenziyası əvəzinə gəlirin müəyyən bir hissəsinin dövlətə ödənilməsi formasında olması, transmilli şirkətlərin dövlət siyasətlərinə uyğunlaşma mexanizmləri baxımından diqqətəlayiqdir.

Bununla belə, bu "gəlir bölgüsü müqaviləsi"nin uzunmüddətli təsirləri haqqında düşünmək də faydalı ola bilər. Bu cür ödəniş mexanizmi, ilk baxışda ABŞ-ın texnoloji sektorunun milli təhlükəsizlik maraqlarını qorumağa xidmət etsə də, həm də digər ölkələri də oxşar tənzimləmələr tətbiq etməyə həvəsləndirə bilər. Məsələn, başqa dövlətlər də öz ərazilərində fəaliyyət göstərən xarici texnologiya şirkətlərindən "milli təhlükəsizlik payı" tələb edə bilər. Bu halda, qlobal texnoloji bazarı üçün yeni bir qeyri-müəyyənlik yaranar və iri texnologiya şirkətlərinin fəaliyyət xərcləri artar. Belə bir gedişat, çiplərin özünün qlobal tədarük zəncirinə və rəqabətə necə təsir edəcəyi barədə də əlavə suallar doğurur.