Qəzza müharibəsi planı ətrafında yaranan fikir ayrılıqları
ABŞ-ın Qəzza müharibəsinə son qoymaq üçün irəli sürdüyü 20 bəndlik ABŞ planı, ərəb və müsəlman ölkələr qrupunun hazırladığı layihədən fərqlənir. Bu barədə Pakistanın xarici işlər naziri İshaq Dar açıqlama verib.
Cümə günü siyasətçilərlə görüşərkən Dar, "Mən açıq şəkildə bildirdim ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın ictimaiyyətə təqdim etdiyi 20 bəndlik plan bizim deyil. Bizim layihəmizə dəyişikliklər edilib. Məndə bunun qeydləri var", – deyə qeyd edib. Bu sözləri Dawn xəbər agentliyi yayımlayıb.
ABŞ prezidenti Donald Trampın təklifi və Həmasın mövqeyi
Darın şərhləri Ağ Evin bazar ertəsi təntənəli şəkildə açıqladığı ABŞ planından sonra gəlib. Bu təklif atəşkəs, bütün əsirlərin qaytarılması, Həmasın silahsızlaşdırılması və Qəzza müharibəsi sonrası üçün Fələstin qruplaşmasını istisna edən yeni siyasi strukturu nəzərdə tutur.
Açıqlama ABŞ prezidenti Tramp və İsrailin Baş Naziri Binyamin Netanyahunun Ağ Evdə birgə çıxış edərək planı elan etmələrindən bir neçə dəqiqə əvvəl verilib. Tramp orada Həmasa təklifi qəbul etmək üçün 72 saat vaxt verib. Çərşənbə axşamı isə Fələstin qruplaşmasına razılaşmaq üçün üç-dörd gün vaxt verildiyini bildirib.
Bu arada, Həmasın siyasi bürosunun üzvü Məhəmməd Nəzzal cümə axşamı Əl Cəzirəyə deyib ki, qruplaşma Trampın planını müzakirə edir və tezliklə təkliflə bağlı mövqeyini açıqlayacaq. Nəzzal əlavə edib: "Biz planla zamanın boynumuza dirənmiş bir qılınc olduğu məntiqilə yanaşmırıq".
Ərəb və Müsəlman Ölkələrinin reaksiyası və dəyişikliklər
Dərc olunan sənəd İsrail, ABŞ və bir sıra ərəb və müsəlman ölkələrinin birgə səyi kimi təqdim edilib. Keçən həftə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası kənarında Nyu-Yorkda keçirilən iclasda ərəb və müsəlman dünyasının bir sıra liderləri ABŞ planını müzakirə ediblər.
Lakin bu mini-sammitdə müzakirə olunanlarla bağlı rəsmi qeydlər olmasa da, Axios xəbər verib ki, bu həftənin əvvəlində Amerika və İsrail liderləri tərəfindən elan edilən təklif, Netanyahunun tələbi ilə “əhəmiyyətli dəyişikliklər” ehtiva edib. Bu dəyişikliklər Trampın kürəkəni Jared Kuşner, ABŞ-ın xüsusi elçisi Stiv Vitkof və Netanyahu arasında altı saatlıq görüş zamanı edilib. Yenidən işlənmiş versiya İsrailin geri çəkilməsini Həmasın silahsızlaşdırılması ilə əlaqələndirir və İsrailə mərhələli şəkildə geri çəkildikdən sonra, hər hansı bir “terror təhlükəsi” riski aradan qalxana qədər anklav daxilində bufer zonada qalmağa imkan verir.
Pakistan, Qətər, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanının da daxil olduğu səkkiz ərəb və müsəlman ölkəsi ABŞ prezidenti Trampın elanını birgə bəyanatla alqışlayıb. Qətər ABŞ planının məqsədləri ilə razılaşdığını və onun detalları ilə bağlı əlavə müzakirələr istədiyini bildirib. Qətərin Baş Naziri Şeyx Məhəmməd bin Əbdülrəhman bin Casim Al Tani Əl Cəzirəyə açıqlamasında, "Əsas məqsədlərdən danışsaq, müharibənin dayandırılması kimi hədəflər var ki, ABŞ planı bunları əldə edir, lakin aydınlaşdırma tələb edən məqamlar da var ki, bunlar şübhəsiz ki, müzakirə və danışıqlar tələb edir", – deyib.
Misirin xarici işlər naziri Badr Əbdülətti də daha çox danışıqlara ehtiyac olduğunu vurğulayıb. ABŞ planına görə, ABŞ prezidenti Trampın sədrlik etdiyi beynəlxalq qurum nəzarəti həyata keçirəcək, Fələstin Texnokratiya Komitəsi isə Fələstin Muxtariyyəti özünü islah edənə qədər mülki idarəetməni həyata keçirəcək. Təhlükəsizlik isə sabitləşdirmə qüvvəsinin yerləşdirilməsi ilə təmin ediləcək.
“Çoxlu boşluqlar var ki, bunlar doldurulmalıdır; xüsusən də idarəetmə və təhlükəsizlik tədbirləri kimi iki mühüm məsələdə, planın necə həyata keçiriləcəyi ilə bağlı daha çox müzakirələrə ehtiyacımız var”, – Əbdülətti cümə axşamı deyib.
Əsas mübahisəli məqamlar və gələcək perspektivlər
Ekspertlər planın mübahisəli məqamlarına diqqət çəkirlər. Fələstin silahlı müqavimətinin əsas siması kimi Həmasın silahsızlanmağa razı olub-olmayacağı sual altındadır, çünki qruplaşma bunu dəfələrlə rədd edib.
Mövcud təklif islahatların Fələstin dövlətçiliyinə necə yol aça biləcəyinə qeyri-müəyyən şəkildə işarə edir; bu, hüquq kimi deyil, “Fələstin xalqının istəyi” kimi tanınır. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı da bu məsələdə daha aydın mövqe nümayiş etdirir.
Plan fələstinlilərin Qəzzadan məcburi köçürülməsini qeyd etmir. Bu, ABŞ prezidenti Trampın əvvəlki, kəskin tənqid olunan mövqeyində əhalinin Qəzzadan kənara köçürülərək ərazinin “Yaxın Şərqin Rivierası”na çevrilməsi təklifi, etnik təmizləmə kimi pislənmişdi, – bu mövqedən əhəmiyyətli bir dəyişiklikdir.
O, həmçinin Qəzzanın işğalını və işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilinin ilhaqını istisna edib. Bunlar Netanyahunun ifrat sağçı koalisiya üzvlərinin təkid etdiyi addımlardır. Əgər Həmas bu razılaşmanı rədd edərsə, ABŞ prezidenti Tramp Netanyahunu sərt şəkildə xəbərdar edərək deyib: “Nə etməlisinizsə, onu etmək üçün bizim tam dəstəyimizə sahib olacaqsınız.”
Oxucu Şərhləri
Şərh Yaz