Qətərin İsrail hücumuna cavabı vasitəçilik rolunu sınağa çəkir

Doha, Qətər – Son aylarda İsrail bombardmanları nəticəsində yaranan tüstü buludları Yaxın Şərqdə adi hala çevrilsə də, Qətərin parlaq paytaxtının səmasında belə bir mənzərə tamamilə görünməmişdi. İsrailin çərşənbə axşamı Dohaya etdiyi hücum – bu il hücum etdiyi altıncı ölkə – HƏMAS qruplaşmasının danışıqlar qrupuna qarşı yönəlmişdi. Həmin vaxt qrupun Qəzzada atəşkəs müqaviləsini bağlamaq ərəfəsində olduğu güman edilirdi. Qətər demək olar ki, iki il davam edən münaqişə boyunca sülh danışıqlarına ev sahibliyi edib və prosesdə aparıcı vasitəçi rolunu oynayıb, lakin heç vaxt döyüşən tərəf olmayıb. Eyni zamanda, Qətər ABŞ-ın müttəfiqidir və ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki ən böyük hərbi bazasına ev sahibliyi edir. İsrail hücumu zamanı qırmızı xətləri gözardı edərək, Qətər paytaxtının xarici səfirliklərin və məktəblərin yaxınlığında yerləşən sıx məskunlaşmış ərazisinə zərbələr endirdi. Bu hücumda HƏMAS-ın beş aşağı rütbəli üzvü, eləcə də Qətər Daxili Təhlükəsizlik Qüvvələrinin bir zabiti həlak oldu. Hücum Qətər hökumətində böyük qəzəb dalğasına səbəb oldu və “dövlət terrorizmi” ilə “ehtiyatsız cinayət hücumu” kimi qınandı. Middle East Council on Global Affairs-ın qeyri-rezident əməkdaşı Rəşid əl-Mohannədi "əl-Cəzirə"yə verdiyi açıqlamada, “Bunu qorxaqlıq və xəyanət aktı kimi qiymətləndirirlər,” – dedi. O əlavə etdi ki, “İsrailin vasitəçi ölkədə HƏMAS-ın danışıqlar qrupunu öldürməyə cəhd etməsi israillilərin atəşkəs razılaşmasına nail olmaqda heç bir ciddiyyətə sahib olmadığını göstərir.” Bu hücum təkcə Qətərin necə cavab verəcəyini deyil, həm də onun möhkəm vasitəçi rolunun və müdafiə ittifaqlarının gələcəyini şübhə altına aldı. Chatham House-un Yaxın Şərq və Şimali Afrika Proqramının direktoru Sənam Vakil “əl-Cəzirə”yə bildirib ki, “Bu hücum Qətər və digər Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (KƏŞ) ölkələrini şaxələndirilmiş tərəfdaşlıqları davam etdirməyə və strateji müstəqilliyi daha da izləməyə sövq edəcək mühüm tarixi şoklardan biri olacaq.”

Dəvənin belini qıran saman çöpü?

Avropa Xarici Münasibətlər Şurasının qonaq əməkdaşı Sinziya Bianko qeyd edib ki, Qətər İsrailin hücumuna cavab olaraq vasitəçi rolundan istifadə edəcək, çünki onun seçimləri məhduddur. “Əsas təsir imkanı illərdir oynadığı roldan geri çəkilməkdir… və bundan vasitəçiliyin neytrallığına hörmət etmədikdə, bu münaqişədə vasitəçi kimi bizə arxalana bilməyəcəyinizi demək üçün istifadə etməkdir,” Bianko "əl-Cəzirə"yə deyib. Lakin Bianko əlavə edib ki, bu, yalnız ABŞ-ı hərəkətə keçirmək üçün faydalı ola bilər, atəşkəs razılaşmasında az marağı olan İsraili yox. Əl-Mohannədi bildirib ki, Qətər İsrailə qarşı iqtisadi təzyiq tətbiq edə bilər. Əl-Mohannədi deyib: “Bütün variantlar masanın üzərindədir və İsrailin müttəfiqlərinə, yəni Avropaya və ABŞ-a ciddi addımlar atmadıqları təqdirdə iqtisadi təzyiq göstərilə bilər.” Qətərin Avropa və ABŞ-da milyardlarla dollar dəyərində investisiyaları var. Vakil təklif edir ki, ərəb dövlətləri Qərb müttəfiqlərini İsrailin hərəkətlərinə effektiv məhdudiyyətlər tətbiq etməyə çağırmaq üçün diplomatik təsirindən istifadə edə bilərlər. “İsrail Yaxın Şərqdə yeddi ölkəyə zərbə vurub və Qətəri vurmaq – hesab edirəm ki, bu, İsrail üçün səbr kasasını daşıran son damcı ola bilər,” o bildirib. Vakil əlavə edib ki, ABŞ prezidenti Donald Trampın rəhbərliyi İsrailə daha birbaşa təzyiq göstərə bilər ki, bu da Qətər daxil olmaqla ərəb dövlətlərinin gələcək təhlükəsizlik təhdidlərinin qarşısını almaq üçün görmək istədikləri hərəkətdir. Bundan əlavə, Qətərin İsraili diplomatik cəhətdən təcrid etmək üçün Birləşmiş Millətlər Təşkilatına müraciət etmək imkanı var. Diplomatik mənbələrə görə, İsrailin hücumuna cavab olaraq Əlcəzair, Pakistan və digər ölkələrin tələblərindən sonra cümə axşamı BMT Təhlükəsizlik Şurasının təcili iclası keçiriləcək. Çərşənbə günü Doha, Qətər diplomatı Məhəmməd bin Əbdüləziz əl-Xuleyfinin rəhbərlik etdiyi hüquq qrupunun yaradıldığını da elan etdi. Qrup “dövlətin suverenliyinə hücum və beynəlxalq hüquq, konvensiyalar və normaların kobud şəkildə pozulması” sayılan “xain İsrail hücumuna qarşı bütün hüquqi tədbirləri görməli”dir. Əl-Mohannədinin fikrincə, Qətər cavab üçün məhdud seçimlərinə baxmayaraq, vasitəçi rolundan əl çəkməyəcək və BMT Təhlükəsizlik Şurası kimi çoxtərəfli təşkilatlardan istifadə edərək atəşkəs üçün təzyiq göstərməyə davam edəcək. “Qətər heç vaxt vasitəçi olmaqdan əl çəkməyəcək, çünki vasitəçilik sözün əsl mənasında Qətərin milli kimliyinin bir hissəsidir,” əl-Mohannədi deyib və əlavə edib ki, hücum son on ildə bir çox münaqişədə üzərinə götürdüyü rolda yalnız “kiçik bir zərbə” olacaq. Qətər müxtəlif beynəlxalq münaqişələrdə vasitəçi rolunu oynayıb; Konqo Demokratik Respublikasında sülh danışıqlarını asanlaşdırıb, Rusiya müharibəsi nəticəsində didərgin düşmüş ukraynalı uşaqları birləşdirmək üçün təşəbbüslərə rəhbərlik edib və Talibanla danışıqlara ev sahibliyi edərək Əfqanıstanda sülh və humanitar danışıqlarda həlledici vasitəçi kimi çıxış edib. İtaliya Beynəlxalq Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun (ISPI) baş elmi əməkdaşı Eleonora Ardemagni də hazırda Qəzzada atəşkəs danışıqları üçün “son dərəcə dar bir pəncərə” olmasına baxmayaraq, Qətərin vasitəçi rolunu davam etdirəcəyi ilə razılaşır. Lakin ABŞ- Qətər əlaqələri hücum nəticəsində zədələnib. Ardemagni "əl-Cəzirə"yə deyib: “Qətər digər regional güclərin hesablaşma yeri ola bilməyəcəyinin fərqindədir – bu, milli təhlükəsizliklə bağlıdır.” O əlavə edib: “ABŞ-ın çəkindirmə qüvvəsi Qətər, eləcə də digər KƏŞ dövlətləri üçün təhlükəsizliyə təminat verə bilmir.” Buna görə də, zərbə HƏMAS-ın siyasi rəhbərliyini qəbul etmək məsələsində Qətəri çətin vəziyyətdə qoyur, analitiklər bildirib. “HƏMAS rəhbərliyinin dərhal ölkədən çıxarılacağını düşünmürəm – bu, zəiflik göstərmək və ya İsrailin əlinə oynamaq kimi görünər,” Vakil deyib. Qətər bunun əvəzinə ABŞ-dan təminatlar axtaracaq, çünki “Qətər illər əvvəl ABŞ-ın və İsrailin razılığı ilə HƏMAS-ı dəstəkləyib,” Vakil əlavə edib. Qətər rəsmiləri dəfələrlə HƏMAS rəhbərliyini qəbul etmək qərarının ABŞ-ın tələbindən sonra verildiyini bildiriblər. 2023-cü ildə The Wall Street Journal qəzeti üçün yazdığı məqalədə Qətərin ABŞ-dakı səfiri Şeyx Meşal bin Həməd Əl Tani qeyd edib ki, Vaşinqton bu ofisin “HƏMAS-la dolayı əlaqə xətləri yaratmaq” üçün istəyirdi. Analitiklər HƏMAS rəhbərliyinin Dohadan dərhal çıxarılmayacağı ilə razılaşsalar da, Bianko Qətərin qruplaşmanı qəbul etməyə “güclü ehtimal”la yenidən baxacaqlarını qeyd edib. O izah edib ki, HƏMAS-ın 7 oktyabr 2023-cü ildə İsrailə hücumundan sonra beynəlxalq etirazlardan sonra Doha bu riski artıq qiymətləndirmişdi, lakin Qəzza münaqişəsini həll etmək üçün əlaqələri qoruyub saxlamağı seçmişdi. “Lakin əgər ödənilməli olan qiymət onların özlərinin hədəfə çevrilməsidirsə, hesab edirəm ki, bu, yəqin ki, artıq buna dəyməz,” Bianko deyib və əlavə edib ki, hər hansı bir köçürmə qrupun başqa bir yerə koordinasiyalı, qarşılıqlı razılığa əsaslanan köçürməsi olacaq.

Təhlükəsizlik şaxələndirməsi və yumşaq güc zərbələri

Əl-Mohannədinin fikrincə, çərşənbə axşamı baş verən hücum Qətərin – və daha geniş Körfəz ölkələrinin – şaxələndirilmiş təhlükəsizlik tədbirləri axtarışlarını sürətləndirəcək. Bu, onların öz kollektiv müdafiə qabiliyyətlərini gücləndirmək və ya Çin kimi aktyorlarla təhlükəsizlik tərəfdaşlıqları axtarmaq demək ola bilər, o deyib. “Dünən baş verənlər təkcə Qətərə qarşı deyil, həmişə qırmızı xətt olan bütün KƏŞ-ə qarşı bir pozuntu idi,” analitik deyib. O əlavə edib ki, bu şaxələndirmənin miqyası ABŞ-ın hücuma reaksiyasından asılı olacaq. Lakin ABŞ-ın NATO-dan kənar əsas müttəfiqi kimi Qətərin müdafiə mövqeyindəki dəyişikliklər dərhal deyil, tədricən ortaya çıxacaq, Vakil qeyd edib. O izah edib: “Qətərin başqa bir yerə yönəlməsi və ya hərəkət etməsi üçün çox seçim yoxdur… Uzunmüddətli perspektivdə Qətər ikitərəfli və çoxtərəfli əlaqələr qurmağa və ya şaxələndirməyə çalışacaq.” Analitiklər Körfəz ölkələrinin regional sabitliyin pozulması ilə bağlı ortaq narahatlıqlar ətrafında birləşəcəyini proqnozlaşdırırlar. Ardemagni deyib: “Əvvəlcə İrəvanın Əl-Udeyd hərbi bazasına, indi isə İsrailin Dohaya hücumu ilə Körfəz liderlərinin gələcək haqqında qavrayışında nəsə dəyişib.” O, həmçinin əlavə edib: “Xarici hücumlar qarşısında Körfəz kimliyi və birliyinin artan hissi var. Qətər sakinləri və vətəndaşları arasında vətənpərvərlik və milli birlik hissinin yüksəlişini görürəm.” Analitiklər Qətərin beynəlxalq investisiyalarının – London daşınmaz əmlakından tutmuş Avropa futbol klublarının sahibliyinə qədər – təsirsiz qalacağı ilə razılaşsalar da, İsrailin hərəkətləri Qətərin daxili yumşaq güc ambisiyalarına zərbə vurub. Əl-Mohannədi deyib: “Bu hücum həm də Qətərin turizm mərkəzinə çevrilmək və daha çox beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi etmək istəyinə qarşı dolayı təcavüzdür.”

24 saat