Qəzzada aclıq niyə təsdiqləndi

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən dəstəklənən qlobal aclıq monitorinqi orqanı Qəzza şəhəri və ətrafında aclıqın başladığını təsdiqləyib. İnteqrə edilmiş Qida Təhlükəsizliyi Faza Təsnifatı (IPC) daha əvvəl Qəzzanın aclıq astanasında olduğu barədə xəbərdarlıq etmişdi. Lakin indi ilk dəfə olaraq bildirir ki, son bir neçə ayın hadisələri – o cümlədən İsrailin yeni hücumu, artan köçkünlük və ərazinin həftələrdir davam edən tam İsrail blokadası – Qəzzada aclıqı reallığa çevirib. IPC ekspertləri xəbərdarlıq edir ki, İsrailin müharibəsini dayandırmaq və humanitar yardımı artırmaq üçün heç bir tədbir görülməzsə, aclıq Qəzzanın digər ərazilərinə də yayılacaq. Gəlin məsələyə daha yaxından nəzər salaq.

Hesabatın əsas nəticələri nədir?

Əsas nəticə odur ki, aclıq artıq Qəzza üçün təhdid deyil, reallıqdır. IPC bildirir ki, Qəzza zolağında 500 mindən çox insan indi onun qida təhlükəsizliyi təsnifatında ən yüksək səviyyə olan “fəlakətli şərait”lə üzləşir və bu, “aclıq, yoxsulluq və ölümlə” xarakterizə olunur. Qəzza şəhərinin də daxil olduğu Qəzza valiliyində IPC əhalinin 30 faizinin fəlakətli şəraitlə, 50 faizinin isə ondan aşağı səviyyə olan “fövqəladə vəziyyət”lə üzləşdiyini müəyyən edib. Şimali Qəzza valiliyində şəraitin “Qəzza valiliyindəkindən daha ağır – və ya daha pis” olduğuna inanılır, lakin məlumat məhdudiyyətləri səbəbindən IPC həmin ərazini təsnif edə bilməyib. IPC həmçinin proqnozlaşdırır ki, sentyabr ayının sonuna qədər aclıq Deyr əl-Bəlah və Xan Yunis valiliklərində də mövcud olacaq. IPC artıq həmin valiliklərdə əhalinin müvafiq olaraq 25 və 20 faizinin 5-ci səviyyəli fəlakət kimi təsnif edildiyini müəyyən edib. Proqnozlara görə, gələn ilin iyun ayına qədər beş-altı yaş arası 132 min uşaq, eləcə də 55 min hamilə və əmizdirən qadın, 25 min körpə kəskin qida çatışmazlığından əziyyət çəkəcək və təcili qida dəstəyinə ehtiyac duyacaq. Qəzzanın ən cənubundakı Rəfah valiliyi, İsrailin hərbi əməliyyatları nəticəsində əhalisi əsasən boşaldıldığı üçün IPC tərəfindən təhlil edilməyib.

IPC Qəzzada aclığın necə başladığı qənaətinə gəldi?

IPC-nin beş mərhələli qida təhlükəsizliyi təsnifatında “fəlakət” ən pis səviyyədir. Fəlakət “ev təsərrüfatlarının həddindən artıq qida çatışmazlığı yaşadıqda və/yaxud uyğunlaşma strategiyalarından tam istifadə etdikdən sonra belə digər əsas ehtiyacları ödəyə bilmədikdə” təsnif edilir. 5-ci səviyyəli fəlakətdə “aclıq, ölüm, yoxsulluq və həddindən artıq kritik kəskin qida çatışmazlığı” aşkar şəkildə görünür. Lakin aclıq təsnifatı bundan ayrıdır. İndi Qəzzada elan edildiyi kimi, “əsaslı dəlillərlə aclıq” elan edilməsi üçün kəskin qida çatışmazlığı, kəskin qidalanma və ölüm halları üçün üç həddən ikisinə çatdığını göstərən aydın dəlillər olmalıdır. Bu hədlər, ev təsərrüfatlarının ən azı 20 faizinin “həddindən artıq qida çatışmazlığı ilə üzləşməsi və aclıq və yoxsulluqla qarşılaşması”, beş yaşından kiçik uşaqlarda kəskin qidalanmanın 30 faiz və ya daha çoxuna təsir etməsi, və qida çatışmazlığı nəticəsində gündə 10 min nəfərə ən azı iki ölüm halının düşməsidir.

IPC-yə görə Qəzzada aclığa nə səbəb olub?

IPC aclığa səbəb olan dörd “insan əməyi ilə yaranan” faktoru – münaqişə, köçkünlük, məhdud giriş və qida sisteminin çöküşünü günahlandırır. İsrailin Qəzzada 22 aydan bəri davam edən müharibəsi artıq 62 mindən çox fələstinlini öldürüb. IPC qeyd edir ki, iyul ayında ölü və yaralıların sayı kəskin şəkildə artıb, gündə orta hesabla 119 ölüm halı qeydə alınıb ki, bu da əvvəlki ayın orta göstəricisindən demək olar ki, iki dəfə çoxdur. İsrailin davamlı hücumları Qəzza əhalisinin dəfələrlə köçkün düşməsinə səbəb olub – IPC müharibənin əvvəlindən bəri 1.9 milyon insanın birdən çox dəfə köçkün düşdüyünü bildirir. Davamlı yerdəyişmə və təhlükəsiz yaşayış yerlərinin olmaması Qəzzanın qida təhlükəsizliyi vəziyyətinin pisləşməsinə, eləcə də Qəzza əkin sahələrinin 98 faizinin məhv olmasına və ya əlçatmaz olmasına, habelə balıqçılıq fəaliyyətinə qadağaya səbəb olub. Vəziyyəti daha da pisləşdirmək üçün İsrail martın ortalarında Qəzzaya qida və digər malların, o cümlədən su, dərman və yanacağın təchizatına tam blokada tətbiq etdi. O vaxtdan bəri tam blokadanı qaldırsa da, idxala ciddi məhdudiyyətlər qalmaqdadır.

IPC-nin bu müəyyənləşdirməsi niyə bu qədər əhəmiyyətlidir?

IPC beynəlxalq ictimaiyyətin və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının dünyada qida təhlükəsizliyi səviyyələrini müəyyən etmək üçün istifadə etdiyi əsas alət kimi tanınır. IPC-nin təqdim etdiyi məlumatlar gələcək qida böhranlarının qarşısını almaq və aclıqın qarşısını almaq üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. O, həmçinin beynəlxalq ictimaiyyəti aclığın qarşısını almaq və ya başlandıqdan sonra onu dayandırmaq üçün erkən hərəkətə keçməyə cəlb edə bilər. Aclığın təsnif edilməsi prosesi mürəkkəbdir və müxtəlif orqan və qrupların iştirakı ilə bir neçə mərhələdən keçir, nəticələr təsdiqlənib elan edilməzdən əvvəl “aparılışın texniki ciddiliyini və neytrallığını təmin etmək üçün nəzərdən keçirmə” aparan “aparıcı müstəqil beynəlxalq qida təhlükəsizliyi, qidalanma və ölüm halları üzrə ekspertlərdən” ibarət Aclıq İcmalı Komitəsinə göndərilir. IPC daha əvvəl 2011-ci ildə Somalidə, 2017 və 2020-ci illərdə Cənubi Sudanda və 2024-cü ildə Sudanda aclıqları təsnif etmişdir.

Reaksiyalar necə olub?

BMT-nin Baş katibi Antonio Quterreş aclıqı “insan əməyi ilə yaranan fəlakət, mənəvi ittiham və bəşəriyyətin özünün uğursuzluğu” adlandırıb. Quterreş bildirib ki, işğalçı qüvvə kimi İsrailin beynəlxalq hüquqa əsasən Qəzzaya qida və tibbi ləvazimatların daxil olmasını təmin etmək üçün “birmənalı öhdəlikləri” var. Quterreş deyib: “Aclıq yalnız qidalanma ilə bağlı deyil; bu, insanın sağ qalması üçün lazım olan sistemlərin qəsdən çökdürülməsidir. İnsanlar ac qalır. Uşaqlar ölür. Hərəkətə keçməli olanlar isə bunu etməkdə uğursuzluğa düçar olurlar.” Humanitar təşkilatlar hərəkət tələb edir. “Bugünkü tapıntılar beynəlxalq ictimaiyyət üçün oyanış çağırışı olmalıdır,” – Beynəlxalq Xilasetmə Komitəsinin prezidenti Devid Miliband deyib. “Dərhal, maneəsiz humanitar giriş və atəşkəs olmadan, daha çox insan aclıq və xəstəlikdən həyatını itirəcək.” Öz növbəsində, İsrail IPC-nin dəlillərinə baxmayaraq, Qəzzada aclıq olmadığını deyərək, tapıntıları rədd edib. İsrail Xarici İşlər Nazirliyi verdiyi bəyanatda bildirib: “Müharibənin əvvəlindən bəri Qəzzaya 100 mindən çox yardım yük maşını daxil olub və son həftələrdə böyük həcmdə yardım zolağı əsas ərzaqlarla doldurub və bazarlarda qida qiymətlərinin kəskin şəkildə düşməsinə səbəb olub.”

24 saat