Qəzzada nəhayət atəşkəsə nail olunacaqmı

ABŞ prezidenti Donald Tramp Qəzza müharibəsinin sona çatmasını istədiyini heç vaxt gizlətməyib. İsrail və İran arasında 12 günlük münaqişə atəşkəslə başa çatdıqdan sonra ABŞ prezidenti İsrail və Həmas arasında atəşkəs üçün səylərini gücləndirib və gələn həftə, Baş nazir Binyamin Netanyahunun Ağ Evə səfəri zamanı onun reallaşacağını gözlədiyini bildirib. Tramp çərşənbə axşamı İsrailin 60 günlük atəşkəsi yekunlaşdırmaq üçün "zəruri şərtləri qəbul etdiyini" elan etdi. Netanyahu bunu şənbə gecəsi tam kabinet iclasında müzakirə edəcək. Həmas isə ən son təklifi nəzərdən keçirdiyini bildirsə də, qəbul edib-etməyəcəyini göstərməyib. İki tərəf arasında danışıqlarçılar tərəfindən aradan qaldırıla bilməyən ziddiyyətli tələblər uzun müddətdir mövcud olsa da, Qəzza müharibəsinin 21-ci ayına qədəm qoyduğu bir vaxtda razılaşma üçün yenidən ümidlər yaranıb. Budur bilməli olduğunuz məqamlar. İyunun 24-də İsrail-İran atəşkəsindən bəri vasitəçilər Qətər və Misir, eləcə də ABŞ Qəzzada yeni bir atəşkəs üçün çağırışlarını artırıblar. Qətər Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü İsrail-İran razılaşmasının İsrail və Həmas arasında ən son danışıqlar üçün "təkan" yaratdığını bildirib. Netanyahunun hökuməti müharibənin Qəzzada fələstinlilərə vurduğu əziyyətə görə beynəlxalq tənqidlərlə üzləşir. İsrail mart ayında anklava humanitar yardımların tam blokadasını tətbiq etdi. May ayında isə, qlobal ekspertlərin yüz minlərlə insanın tezliklə aclıq çəkə biləcəyi barədə xəbərdarlıqlarından sonra blokadanı bir qədər yumşaltdı. Son günlər Qəzzada yüzlərlə fələstinli İsrail zərbələri nəticəsində həlak olub. Yardım paylanması isə şiddətlə müşayiət olunub; mübahisəli ABŞ dəstəkli Qəzza Humanitar Fondundan ərzaq almağa gedən yüzlərlə insan öldürülüb. Netanyahuya İsrail daxilindən də təzyiqlər artır. Müxalifət lideri Yair Lapid çərşənbə günü girov razılaşmasını mümkün etmək üçün koalisiya hökumətinə qoşulacağını bildirib. Tramp çərşənbə axşamı Netanyahunun müharibəni bitirmək istədiyini proqnozlaşdırıb. Tramp jurnalistlərə "O, istəyir. Deyə bilərəm ki, o, istəyir. Düşünürəm ki, gələn həftə razılaşmamız olacaq" deyib. Yeni 60 günlük atəşkəs və girovların azad edilməsi təklifinin dəqiq detalları hələ də qaranlıq qalır. Qətər baş naziri daha əvvəl bildirmişdi ki, Qətər və Misir ABŞ tərəfindən aylar əvvəl irəli sürülən atəşkəs təklifindən irəliləmək üçün "ortaq məxrəc" tapmağa çalışırlar. Həmin təklifdə 60 günlük atəşkəs dövründə Həmasın 10 nəfər sağ İsrail girovu və 2023-cü il oktyabrın 7-də Həmasın hücumları zamanı götürülmüş daha 18 girovun cəsədini azad etməsi nəzərdə tutulurdu. İsrail hökumətinin məlumatına görə, Qəzzada qalan 50 girovdan ən azı 20-sinin sağ olduğu güman edilir. İsrailli rəsmisi CNN-ə bildirib ki, ABŞ və vasitəçilər yenilənmiş təklif çərçivəsində Qəzza müharibəsini bitirmək üçün razılığa gəlmək barədə daha güclü təminatlar veriblər. Rəsmi şəxs sənəddəki dəqiq ifadəni açıqlamayıb, lakin sözlərin əvvəlki təminatlardan daha güclü olduğunu söyləyib. İsrailli rəsmisi həmçinin bildirib ki, ən son təklifin bir hissəsi olaraq İsrail, mübahisəli ABŞ dəstəkli Qəzza Humanitar Fondu vasitəsilə deyil, ənənəvi BMT-nin idarə etdiyi humanitar kanallar vasitəsilə yardımların kəskin artmasına icazə verməyə razılaşıb.

İsrailin tələbləri nələrdir?

Girovları geri gətirmək məqsədi ilə yanaşı, Netanyahu daha maksimalist hədəflərindən də geri çəkilməyib: Qəzzanın silahsızlaşdırılması və Həmasın hərbi imkanları ilə idarəetmə qabiliyyətlərinin məhv edilməsi. Netanyahu çərşənbə günü "Mən sizə deyirəm – Həmas olmayacaq. "Həmastan" olmayacaq. Biz buna qayıtmırıq. Bitdi," dedi. "Bütün girovlarımızı geri qaytaracağıq." Lakin həftə sonu baş nazir İsrailin məqsədlərini bəyan edərkən ritorik dəyişiklik etdi – ilk dəfə olaraq, bir vaxtlar Həması məğlub etməyi "ali məqsəd" adlandırdığı halda, girovların geri qaytarılmasını irəli sürdü. Netanyahu bildirdi ki, İsrailin İrandakı hərbi əməliyyatlarından sonra "bir çox imkanlar açılıb", o cümlədən Həmas tərəfindən hələ də saxlanılan hər kəsi evə gətirmək imkanı. "İlk növbədə girovları xilas etmək," dedi. "Əlbəttə ki, Qəzza problemini də həll etməli, Həması məğlub etməliyik, amma inanıram ki, hər iki missiyanı da yerinə yetirəcəyik." İsrail ordusu bu həftə Qəzzada demək olar ki, iki illik döyüşlərdən və Həmasın yüksək rəhbərliyinin xeyli hissəsinin məhv edilməsindən sonra diplomatik yolu izləməyi tövsiyə etdi. Çərşənbə axşamı bir hərbi rəsmisi CNN-ə bildirdi ki, İsrail müharibə məqsədlərinin hamısına tam nail olmayıb, lakin Həmasın qüvvələri azaldıqca və gizləndikcə, yerdə qalan silahlı qrupu effektiv şəkildə hədəf almaq çətinləşib. "İndi taktiki məqsədlərə nail olmaq daha çətindir," rəsmi deyib. Həmasın üç əsas tələbi var: döyüşlərin daimi sonu, humanitar yardımın Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən həyata keçirilməsi və İsrailin bu il martın 2-də, şimal hissəni işğal etməzdən əvvəl tutduğu mövqelərinə geri çəkilməsi. Mayın sonunda bir yüksək rütbəli Həmas rəsmisi CNN-ə bildirib ki, qrup "girovları bir gün ərzində qaytarmağa hazırdır – sadəcə müharibənin bundan sonra yenidən başlamayacağına zəmanət istəyirik." May ayında əvvəlki Tramp administrasiyası tərəfindən dəstəklənən atəşkəs təklifinə cavab olaraq, Həmas daimi atəşkəs danışıqlarının davam edəcəyinə və 60 günlük fasilədən sonra döyüşlərin yenidən başlamayacağına dair ABŞ təminatlarını tələb etmişdi. Atəşkəsin müvəqqəti, yoxsa daimi barışıq yolunda bir addım olacağı münaqişə tərəfləri arasında ən böyük fikir ayrılığıdır. Həmas Qəzzada siyasi və hərbi gücündən əl çəkməyə heç bir istək göstərməyib. İsrail və Həmas arasında 21 aylıq müharibədə atəşkəs cəmi doqquz həftə davam edib. Fələstin səhiyyə nazirliyinin məlumatına görə, döyüşlər zamanı Qəzzada 57.000-dən çox, o cümlədən 17.000-dən çox uşaq həlak olub. İlk atəşkəs 2023-cü ilin noyabrında qüvvəyə minmiş, lakin cəmi bir həftə davam etmişdi. Bu müddət ərzində 105 girov Qəzzadan azad edilmiş, bunun müqabilində isə xeyli sayda fələstinli məhbus sərbəst buraxılmışdı. İkinci atəşkəs 2025-ci ilin yanvarında, Trampın Ağ Evə qayıtmasından qısa müddət əvvəl baş tutdu. Cəmi 8 həftədən bir qədər çox – atəşkəsin ilk "mərhələsində" – Həmas 33 girovu azad etmiş, İsrail isə hər bir azad edilən israilli girov üçün təxminən 50 fələstinli məhbusu buraxmışdı. Planlaşdırılan ikinci mərhələdə İsrail daimi atəşkəsə razılaşmalı idi. Lakin İsrail martın 18-də hücumunu bərpa edərək atəşkəsi pozdu və danışıqları dayandırdı, bunu Həmasa qalan girovları azad etməsi üçün təzyiq etmək məqsədi ilə etdiyini bildirdi.

24 saat