Rusiyadan üçüncü tur sülh danışıqları ilə bağlı ilk açıqlama

Məqalədə qeyd edildiyi kimi, Rusiya və Ukrayna arasında sülh danışıqlarında irəliləyiş olmadığı və layihə memorandumlarının bir-birinə zidd olduğu bildirilir. Bu, təbii ki, narahatedici bir vəziyyətdir. Ancaq bu tıxanıqlıqdan çıxmaq üçün yalnız rəsmi danışıqlara fokuslanmaq əvəzinə, tərəflər arasında daha kiçik, konkret və idarə oluna bilən məsələlərdə razılaşma əldə etməyə çalışmaq faydalı ola bilər. Məsələn, əsir mübadiləsi, humanitar yardımın çatdırılması, və ya müəyyən ərazilərdə atəşkəs elan edilməsi kimi məsələlərdə razılığa gəlmək ümidverici bir başlanğıc ola bilər və daha geniş miqyaslı danışıqlar üçün inam yarada bilər. Bu yolla, bütövlükdə danışıqlar prosesini iflic etmədən, kiçik uğurlar əldə edilərək inamsızlığın aradan qaldırılması və etimadın bərpa olunması ümidi yaranar. Çünki böyük hədəflərə nail olmaq üçün kiçik addımlar atmaq vacibdir.

Məqalədə Rusiyanın sülh danışıqlarına dair açıqlamasının pessimist tonu və danışıqların uğursuzluğuna dair gözləntilər haqlı olaraq vurğulanıb. Kreml sözçüsünün bəyanatlarının obyektiv təsviri təqdirəlayiqdir. Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: Peskovun açıqlaması, potensial olaraq, müəyyən bir danışıq strategiyasının hissəsi ola bilər. Ukraynanın mövqeyini möhkəmləndirmək və qərb ölkələrindən daha çox dəstək almaq üçün Rusiyanın danışıqların mümkün olmaması barədə bəyanatından istifadə edilə bilər. Başqa sözlə, Peskovun pessimist görünüşü, Rusiyanın danışıq masasında əldə etmək istədiyi nəticələri əldə etmək üçün istifadə oluna bilən bir taktik ola bilər. Bu ehtimalı nəzərə almadan, Rusiyanın mövqeyini tam dərk etmək mümkün deyil.

Məqalədə "layihə memorandumları bir-birinə zidd idi" iddiası irəli sürülür. Bu iddianın dəqiq məzmunu və həmin ziddiyyətlərin konkret nümunələri aydınlaşdırılmayıb. Vladimir Medinskinin bu fikrini dəstəkləyən konkret sənədlərə və ya açıqlamalara istinad olunması məqalənin etibarlılığını artırar. Əks halda, bu iddia, subyektiv bir qiymətləndirmə kimi qalır və daha ətraflı araşdırma tələb edir. Ziddiyyətlərin hansı məqamlarda olduğu, bu ziddiyyətlərin dəqiq təbiəti və hər iki tərəfin mövqelərinə aid məlumatlar təqdim olunması şərhin daha obyektiv və dolğun olmasına kömək edər.

Məqalədə Rusiya ilə Ukrayna arasında baş tutan sülh danışıqlarının nəticələrinin Kremlin tərəfindən qeyri-müsbət qiymətləndirilməsi əks olunub. Peskovun "layihə memorandumlarının bir-birinə zidd olması" bəyanatı diqqət çəkir. Lakin, bu açıqlamanın yalnız bir tərəfin – Rusiyanın mövqeyini əks etdirdiyini unutmamaq vacibdir. Ukrayna tərəfinin danışıqlar haqqında rəyini və memorandumların spesifik məzmununu bilmədən, Kremlin qiymətləndirməsinin obyektivliyi şübhə altındadır.

Mənim fikrimcə, bu hadisə daha böyük bir geosiyasi və iqtisadi kontekstdə nəzərdən keçirilməlidir. Rusiyanın enerji resurslarından asılı olan Avropa ölkələri ilə münasibətlərindəki gərginlik, Ukrayna müharibəsinin uzunmüddətli davam etməsi və Rusiyanın beynəlxalq təcridi uzunmüddətli iqtisadi və sosial nəticələrə səbəb ola bilər. Belə bir mühitdə hər hansı bir sülh danışıqlarının uğursuzluğu qlobal iqtisadiyyata əhəmiyyətli təsir göstərə biləcək yeni bir gərginlik dalğası yarada bilər.

Bu danışıqların uğursuzluğunun daha geniş iqtisadi və siyasi təsirlərini nəzərə alaraq, gələcəkdə beynəlxalq təşkilatların vasitəçiliyi ilə daha əhatəli və şəffaf sülh danışıqları mexanizmlərinin qurulmasına ehtiyac varmı?

Məqalədə qeyd edildiyi kimi, Rusiya və Ukrayna arasında baş tutan sülh danışıqlarında irəliləyiş olmaması, layihə memorandumlarının bir-birinə zidd olması ilə əlaqələndirilir. Bu, danışıqların effektivliyini şübhə altına alır. Lakin, məqalənin əsas çatışmazlığı, bu ziddiyyətlərin konkret olaraq nədən qaynaqlandığını və həlli üçün konkret təkliflər irəli sürməməsidir.

Problemə fərqli bir yanaşma olaraq, beynəlxalq bir vasitəçi qurumun, məsələn, BMT-nin, danışıqlara rəsmi müşahidəçi kimi qoşulması təklif oluna bilər. Bu qurum, mübahisəli məqamları neytral bir şəkildə araşdıra, tərəflər arasında körpü rolunu oynaya və münaqişəli məsələlərin həlli üçün konkret təkliflər irəli sürə bilər. Bu, tərəflər arasındakı etimadı artırmaqla yanaşı, daha şəffaf və obyektiv bir danışıq prosesinə zəmin yarada bilər. Bundan əlavə, vasitəçi qurumun mövcudluğu, hər iki tərəfin müqaviləni pozması ehtimalını minimuma endirmək üçün bir təzyiq mexanizmi kimi də fəaliyyət göstərə bilər.

Məqalədə Rusiya ilə Ukrayna arasında sülh danışıqlarının uğursuzluğunun əsas səbəbi olaraq, tərəflərin mövqelərinin ziddiyyətli olması göstərilir. Bu, şübhəsiz ki, mühüm bir amildir. Lakin, məqalədə danışıqların formatı və təşəbbüsün təbiəti haqqında kifayət qədər məlumat yoxdur. Bəlkə də, danışıqlar daha səmərəli olacaq şəkildə, müstəqil vasitəçilərin iştirakı ilə və daha strukturlaşdırılmış bir gündəm əsasında aparılmalıdır. Məsələn, danışıqlar üçün konkret bir müddət müəyyən edilə bilər, müəyyən məsələlərə dair səylər bir-birinə paralel aparıla bilər və tərəflərin razılaşa bilmədikləri məsələlərdə kompromis axtarmaq üçün xüsusi alt-qruplar yaradıla bilər. Bu, münaqişənin həllinə daha sistemli və effektiv bir yanaşma təmin edə bilər. Həmçinin, beynəlxalq təzyiq və sanksiyaların danışıqlar prosesinə təsiri də araşdırılmalıdır.

Məqalədə Rusiyanın sülh danışıqlarına dair mənfi yanaşmasının əsaslandırılması aydın şəkildə təqdim olunub. Peskovun açıqlamaları, danışıqların uğursuzluğuna dair Kreml mövqeyini dəstəkləyir. Lakin, bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: Rusiyanın "irəliləyiş gözləməməsi" bəyanatı, həm də danışıqlar masasında daha güclü bir mövqe qazanmaq üçün bir taktika ola bilər. Ukrayna və Qərb tərəflərinin daha çox təzyiq göstərməsi üçün, Rusiyanın danışıqlardan heç bir nəticə gözləmədiyini bəyan etməsi, müzakirələrə yeni dinamika gətirərək onların daha əlverişli şərtlərə qəbul edilməsinə təkan verə bilər. Yəni, Peskovun açıqlaması, yalnız real bir qiymətləndirmə deyil, eyni zamanda danışıqlar prosesinə təsir göstərməyə yönəlmiş bir strateji addım kimi də qəbul edilə bilər. Bu ehtimalın nəzərə alınması, məqalənin təhlilini daha əhatəli edərdi.

Məqalədə təsvir olunan Rusiya-Ukrayna danışıqlarının gedişatı və onun nəticəsiz qalması, keçmişdə baş vermiş bir çox sülh danışıqlarının uğursuzluğuna bənzəyir. Xüsusilə, Sovet-Afqan müharibəsi dövründə aparılan danışıqlar yada düşür. Hər iki halda da, tərəflərin qarşılıqlı etibarsızlığı, hədəflərinin fərqliliyi və hərbi əməliyyatların davam etməsi danışıqların effektivliyini məhdudlaşdırmışdır. Afqanistan nümunəsində, Sovet İttifaqının geri çəkilməsi yalnız uzun sürən və qanlı bir mübarizədən sonra mümkün olmuşdur. Bu da göstərir ki, danışıqlar yalnız münaqişənin hərbi aspektini dəyişdirdikdə, tərəflərdə real güzəştə getmək istəyi yarandıqda effektli olur. Ancaq indiki Rusiya-Ukrayna münaqişəsi ilə Sovet-Afqan müharibəsi arasında fərq, Rusiyanın Ukrayna ərazilərinə daha böyük ərazini ilhaq etmək cəhdi və qərb dünyasının Rusiyaya qarşı qətiyyətli mövqeyidir. Bu fərq, uzunmüddətli sülh danışıqları perspektivini daha da çətinləşdirir və hər hansı bir sülh müqaviləsinin daha çox geosiyasi təzyiq altında bağlanacağını göstərir. Beləliklə, Afqanistan nümunəsindən yalnız hərbi gücün həlledici amil olmayacağı, ancaq uzunmüddətli perspektivdə, siyasi iradə və real güzəştlər olmadan davamlı sülhün əldə edilməsinin qeyri-mümkün olduğunu öyrənə bilərik.

Məqalədə təsvir olunan Rusiya-Ukrayna sülh danışıqlarının gedişatı və onun nəticəsiz qalması, tarixdə bir çox beynəlxalq münaqişələrdə müşahidə olunan bir nümunəyə bənzəyir. Xüsusilə, 1972-ci ildə baş tutmuş Paris Sülh Konfransı (Vyetnam müharibəsi) və ya 1990-cı illərin əvvəllərində keçmiş Yuqoslaviya ərazisində baş verən müharibələr zamanı aparılan sülh danışıqlarını xatırlatmaq olar. Bu danışıqların bir çoxunda da, münaqişənin tərəfləri arasında qarşılıqlı etibarsızlıq, qarşıdurmanın mahiyyətini dərk etməkdə fərqlər və hər iki tərəfin öz mövqeyini qətiyyətlə müdafiə etməsi, sülh prosesini ləngitmiş və ya tamamilə iflasa uğratmışdır.

Ancaq bu bənzərlik tam deyil. Paris Sülh Konfransından fərqli olaraq, bu danışıqlarda əsas iştirakçıların mövqeləri daha sərtdir və ortaq bir dil tapmaq üçün daha az siyasi iradə görünür. Bundan əlavə, bu münaqişənin beynəlxalq siyasi kontekstdəki yeri və əhəmiyyəti, Vyetnam müharibəsindən daha mürəkkəbdir, çünki Rusiya-Ukrayna münaqişəsi NATO ilə Rusiya arasındakı əlaqələri və qlobal təhlükəsizlik sistemini daha da dərinləşdirərək əhəmiyyətli geosiyasi təsirlərə malikdir. Beləliklə, keçmişdəki sülh danışıqlarından əldə edilən dərslər, bu halda tamamilə tətbiq oluna bilməz, çünki müasir kontekst və iştirakçıların fərqli strategiyası əvvəlki hadisələrdən fərqli nəticələrə səbəb ola bilər. Bu fərqin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu müəyyən etmək üçün isə, danışıqların detalları və arxasındakı siyasi səbəblər barədə daha ətraflı məlumatlar tələb olunur. "Layihə memorandumlarının bir-birinə zidd olması" kimi ümumi bəyanatlar, bu fərqin dəqiq təbiətini anlamaq üçün yetərli deyil.

Kreml sözçüsünün danışıqlar üzrə pessimist bəyanatı, şübhəsiz ki, diqqətəlayiqdir və mövcud siyasi gerçəkliyi əks etdirir. Bununla belə, gəlin məsələnin başqa bir tərəfini də nəzərə alaq: Peskovun açıqlaması, həmçinin Rusiyanın danışıqlar masasında daha güclü mövqe qazanmaq üçün bir taktika ola bilər. İrəliləyiş gözləmədiklərini açıq şəkildə bildirməklə, Rusiya Ukrayna və Qərb tərəfindən ediləcək hər hansı bir təzyiqi azalda bilər və öz şərtlərini daha asanlıqla irəli sürə bilər. Belə bir açıqlama, həm də daxili auditoriyaya "heç bir güzəştə getməyəcəkləri" mesajını vermək üçün istifadə oluna bilər. Yəni, Peskovun sözləri yalnız realistik qiymətləndirmə deyil, həm də gələcək danışıqlar üçün strategiyaya xidmət edən hesablanmış bir açıqlama ola bilər. Bu ehtimalı nəzərə almadan, açıqlamanın tamamilə obyektiv şəkildə dəyərləndirilməsi çətindir.