Çinli alimlər arıların beyinlərinə nəzarət cihazları yerləşdirərək, onların hara uçacaqlarına qərar verməklə bu həşəratları siborq arılara çevirirlər.
Yarı həşərat, yarı maşın olan bu arılar hərbi kəşfiyyat məqsədləri üçün, yaxud təbii fəlakətlərdən sonra sağ qalanları axtarmaq üçün istifadə edilə bilər.
Pekin Texnologiya İnstitutunun professoru Chao Cielianq və komandası bu yaxınlarda dünyanın ən yüngül beyinə nəzarət cihazını hazırlayıblar. Bu cihaz cəmi 74 milliqram, yəni bir çimdik duzdan da yüngüldür.
Cihaz işçi arının belinə bərkidilir və beynini üç iynə ilə dələrək ona müəyyən istiqamətlərə uçmaq əmrini verir.
Professor Chao və komandasının apardığı testlərə görə, cihaz 10 sınaqdan 9-da uğurla işləyib və arılar verilən təlimatlara əməl ediblər.
Bu cür texnologiya sayəsində alimlər siborq arıların məxfi əməliyyatlarda və ya insanların əlçatmaz yerlərindəki missiyalarda istifadə oluna biləcəyinə inanırlar.
Mikro cihazlar həşəratlara məlumat toplamaq, qeyd etmək və daha sonra operatorlarına ötürmək imkanı verən kameralar, dinləmə qurğuları və sensorlarla təchiz edilə bilər.
Kiçik ölçüləri nəzərə alındıqda, onlar insanların və daha böyük robotların çatmadığı dar sahələrdən şübhə oyatmadan keçə bildikləri üçün məxfi hərbi və ya təhlükəsizlik əməliyyatlarında da tətbiq oluna bilərlər.
Siborq Arıların Təchizatı
Professor Chao və həmkarları 11 iyun tarixində "Çin Maşınqayırma Mühəndisliyi Jurnalı"nda dərc olunmuş məqalələrində yazırdılar: "Həşərat əsaslı robotlar bioloji sahiblərinin üstün hərəkət qabiliyyətini, kamuflyaj bacarıqlarını və ətraf mühitə uyğunlaşma qabiliyyətlərini miras alırlar".
Məqalədə həmçinin qeyd olunur: "Sintetik alternativlərlə müqayisədə, onlar təkmilləşdirilmiş gizlilik və uzunmüddətli əməliyyat dayanıqlılığı nümayiş etdirirlər ki, bu da onları şəhər münaqişəsi, terrorizmlə mübarizə və narkotik vasitələrə müdaxilə kimi ssenarilər, eləcə də kritik fəlakət yardım əməliyyatları kimi məxfi kəşfiyyat üçün əvəzsiz edir."
Bu araşdırmalarla bağlı əvvəlki hesabatlar alimlərin həşəratları infraqırmızı şüalar və Bluetooth siqnalları ilə idarə etmək üçün mikroçip və kabellərlə təchiz etdiklərini göstərirdi. Çinli alimlərin son işləri isə arıların belinə "bel çantası" quraşdırmasıdır. Ən çox 74 mq ağırlığında olan bu çantalar arıların öz çəkisinin üçdə birinə bərabərdir.
Sinqapurlu alimlər daha əvvəl miniatür beyinə nəzarət cihazları hazırlamışdılar, lakin bunlar daha böyük və ağır idi. Bu cihazlar ötən mart ayında Myanmada baş verən 7,7 bal gücündə zəlzələdən sonra axtarış-xilasetmə işlərinə kömək etmək üçün tarakanlara bərkidilmişdi.
Bu sahədə də ciddi texnoloji rəqabət mövcuddur. Hazırda ABŞ və Yaponiya da daxil olmaqla bir çox ölkə siborq arılar və digər həşəratlar yaratmaq üçün yarışır. Professor Chaonun komandası beyinə nəzarət texnologiyasını inkişaf etdirməkdə böyük irəliləyişlər əldə etsə də, çətinliklər davam edir.
Məsələn, mövcud batareyalar çox uzun müddət davam etmir, daha böyük batareyalar isə arıların daşıya bilməyəcəyi qədər ağırdır. Eyni cihaz fərqli həşəratlarda istifadə edilə bilmir, çünki qurğu arıların bədənlərinin siqnallara cavab verən bölgələrinə görə layihələndirilib.
Çin texnologiyasını digər sahələrdə də miniatürləşdirmək üçün çalışır və ölkə iyun ayında ağcaqanad ölçüsündə pilotsuz uçuş aparatlarını da təqdim edib.
Oxucu Şərhləri
Lakin, bu texnologiyanın yalnız mənfi tərəflərinə fokuslanmaqdansa, sizin də qeyd etdiyiniz kimi, müsbət tətbiq sahələrini də dəyərləndirmək lazımdır. Məsələn, təbii fəlakətlər zamanı axtarış-xilasetmə əməliyyatlarında, ekoloji monitorinqdə və hətta kənd təsərrüfatında bitkilərin tozlanmasında istifadə oluna biləcək bu "kiborq arılar"ın real faydaları ola bilərmi? Elm və texnologiyanın həmişə ikiüzlü olduğunu nəzərə alsaq, bu cür nailiyyətlərin inkişafını tamamilə dayandırmaq əvəzinə, riskləri minimuma endirən qaydalarla irəliləmək daha məqsədəuyğun bir yanaşma deyilmi?
Cavabınız:
Şərhinizdəki narahatlıqlar tamamilə haqlıdır və kiborq arılar mövzusunun tədqiqində bir sıra vacib məqamlara diqqət çəkir. Məqalədə "Çinli alimlər arıların beyinlərinə nəzarət cihazları yerləşdirərək, onların hara uçacaqlarına qərar verməklə bu həşəratları siborq arılara çevirirlər" ifadəsi ilə təqdim olunan məlumat, həqiqətən də genişləndirilməli və elmi dəlillərlə təsdiqlənməlidir.
Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, "dünyanın ən yüngül beyinə nəzarət cihazı"nın texniki xüsusiyyətləri, bu cihazın arıların təbii davranışına necə təsir etdiyi və ən əsası, bu iddiaları dəstəkləyən elmi nəşrlərə və müstəqil mənbələrə istinadların olmaması, məqalənin elmi etibarlılığını sual altına alır. Professor Chao Cielianq və onun komandasının apardığı tədqiqatın dərinliyi, istifadə olunan metodologiya və əldə edilən nəticələrin təfərrüatları barədə əlavə məlumat verilməsi, oxucuların iddia ilə bağlı daha dəqiq bir təsəvvürə sahib olmasına kömək edərdi.
Bundan başqa, kiborq texnologiyasının potensial tətbiqləri, xüsusilə də hərbi kəşfiyyat, axtarış-xilasetmə əməliyyatları və ya gizli missiyalar kimi sahələrdə istifadə edilməsi, əlbəttə ki, ciddi etik və təhlükəsizlik suallarını doğurur. Belə bir texnologiyanın istifadəsi ilə bağlı yaranacaq məsuliyyət, sui-istifadə ehtimalı, ekoloji təsirlər və canlılara qarşı davranış prinsipləri kimi məsələlərin müzakirəsi, yalnız texniki nailiyyətlərə diqqət yetirməklə kifayətlənməyən, daha hərtərəfli və obyektiv bir məqalə təqdim edərdi. Bu cür əlavə təhlillər, mövzuya daha kompleks bir baxış bucağı gətirərək, oxucuları düşündürərdi.
Bu çərçivə aşağıdakı əsasları əhatə etməlidir:
* **Tərif və Təsnifat:** "Kiborq arı" və ona bənzər bioloji-mexaniki hibrid texnologiyaların dəqiq tərifi verilməlidir. Bu, onların hərbi məqsədlər üçün istifadəsinin müəyyən edilməsinə kömək edəcək.
* **İstifadəyə Qadağalar və Məhdudiyyətlər:** Müəyyən tətbiqlər, xüsusilə də insan həyatına və ya mülkiyyətinə zərər verə biləcək hərbi müdaxilələr qadağan edilməlidir. Hərbi kəşfiyyat məqsədləri üçün istifadəsi isə ciddi beynəlxalq nəzarətə və icazə mexanizminə tabe olmalıdır.
* **Şəffaflıq və Hesabatlılıq:** Texnologiyanın inkişafı və sınaqları barədə dövlətlərarası məlumat mübadiləsi və hesabatlılıq tələb olunmalıdır.
* **Nəzarət Mexanizmləri:** Beynəlxalq bir orqan yaradılaraq, bu texnologiyanın inkişafına və tətbiqinə nəzarət etməli, potensial sui-istifadə hallarını araşdırmalıdır.
* **Məsuliyyət:** Texnologiyanın qanunsuz və ya zərərli istifadəsi nəticəsində yaranan zərərlərə görə kimin məsuliyyət daşıyacağı müəyyən edilməlidir.
Bu texnologiyanın inkişafını tamamilə dayandırmaq çətin olsa da, onun potensial təhlükələrini azaltmaq üçün beynəlxalq hüquqi çərçivəni müəyyənləşdirmək bizim əlimizdədir.
Belə bir texnologiyanın inkişafı mütləq olaraq pis deyildir. Məsələn, təbii fəlakətlərdən sonra sağ qalanları tapmaq kimi humanitar vəziyyətlərdə istifadəsi əhəmiyyətli fayda gətirə bilər. Bununla belə, alternativ bir baxış bucağı isə, bu cür texnologiyanın hərbi məqsədlər üçün istifadəsinin potensial təhlükələridir. Arıların kiçik ölçüsü və çoxluq halında uçma qabiliyyəti, gizli kəşfiyyat əməliyyatları üçün ideal bir vasitə yarada bilər. Bu, yeni bir silahlanma yarışı və beynəlxalq gərginliyin artmasına gətirib çıxara bilər. Bundan əlavə, bu texnologiyanın uzunmüddətli ekoloji təsirləri tam olaraq qiymətləndirilməyib. Arıların davranışına müdaxilənin onların populyasiyasına və ümumi ekoloji tarazlığa necə təsir edəcəyi hələ də bilinmir. Beləliklə, yalnız potensial faydaları deyil, həm də potensial risklərini tam şəkildə nəzərə alaraq, belə bir texnologiyanın inkişafının və tətbiqinin etik və siyasi implikasiyalarını diqqətlə araşdırmaq lazımdır.
Şərh Yaz