Cinayətlər, qurbanların yaşlı və sağlamlıq problemləri səbəbindən ölümlərinin təbii səbəblərdən qaynaqlandığı zənn edildiyi üçün 20 ildən artıq bir müddət ərzində aşkarlana bilməyib.
Sistematik şəkildə özündən yaşca böyük kişilərlə evlənib, onların əmlakını və mehir pulunu əldə etdikdən sonra müxtəlif yollarla zehərləyən 56 yaşlı Kolsum Akbari, İranda ölüm cəzası ilə mühakimə olunur.
2000-ci ildə başlayan seriyalı cinayətlər 2023-cü ilə, qadının son qurbanı olan 82 yaşlı Qulamreza Babayinin öldürülməsindən sonra həbs edilməsinə qədər davam edib. Babaeyin oğlu, bir ailə dostunun öz atasının da daha əvvəl Kolsum adlı biri ilə evli olduğunu və qadının atasını zehərləməyə cəhd etdiyini bildirməsindən sonra şübhələnib. Ailə bu şübhə əsasında vəziyyəti polisə xəbər verib.
Qatil Neçə Nəfəri Öldürdüyünü Xatırlamır
Kolsum Akbari, istintaq zamanı öldürdüyü keçmiş ərlərinin sayını xatırlamasa da, cinayətləri etiraf edib. Akbari deyib: "Neçəsini öldürdüyümü bilmirəm. Bəlkə 13 ya da 15 nəfər idi, dəqiq neçə nəfəri öldürdüyümü xatırlamıram."
Şiddətlə Keçən İkinci Evliliyi
Akbarinin yaxınlarının İran mətbuatına verdiyi məlumata görə, o, ilk dəfə 18 yaşında psixi sağlamlıq problemləri olan bir kişi ilə evlənib və bu evlilik qısa müddətdə başa çatıb. İkinci evliliyini isə ilk evliliyindən uşaqları olan, özündən yaşca xeyli böyük biri ilə qurub. İkinci əri ilə evliliyi illər çəkib və yaxınlarının sözlərinə görə, illər boyu əri və ögey oğullarından şiddətə məruz qalıb.
İkinci ərinin ölümündən sonra qatıldığı mühitlərdə tənha və yaşlı kişilərlə evlənmək istədiyini dilə gətirib.
Qətl Metodu: Dərmanlar və Spirt
Qadın, potensial qurbanları qızlarının tanışları vasitəsilə tapırdı və onların maddi vəziyyətini öyrəndikdən sonra yüksək mehir pulu ilə evlənməyə razı olurdu. Daha sonra qurbanlarını təzyiq dərmanları, diabet dərmanları, sakitləşdiricilər və bəzi hallarda etil spirtinin kombinasiyaları ilə tədricən zehərləyirdi.
Dərmanlar təkbaşına kifayət etmədikdə, qurbanlarını yastıq və dəsmallarla boğaraq qətlə yetirirdi. Cinayətlər İranın şimalındakı Mazandaran əyalətinin Sari, Neka, Mahmudabad, Babol və Qaimşehr kimi bir çox şəhərində baş verib.
Fərqli Şəhərlərdə Evlilik və Gizli Cinayətlər
Məlumatlara görə, bu coğrafi yayılma, səlahiyyətlilərin illər boyu ölümlər arasında əlaqə qurmasına mane olub. Təsdiqlənmiş qurbanlar arasında 2013-cü ildə evləndikdən bir ay sonra vəfat edən 69 yaşlı Mirəhməd Omrani, 2016-cı ildə toyundan iki ay sonra ölən 62 yaşlı İsmayıl Baxşi və evləndikdən 43 gün sonra dünyasını dəyişən 83 yaşlı Gəncəli Həmzeyi var idi.
Masih Nemati adlı keçmiş ərlərindən biri 2020-ci ildə zəhərli şərbət içdikdən sonra Akbarinin zehərləmə cəhdindən sağ qurtulub. O, qadını evindən qovsa da, polisə şikayət etməyib.
İddiaçılar Edam Cəzası Tələb Edir
Ötən çərşənbə günü Sari İnqilab Məhkəməsində keçirilən məhkəmə prosesində dörd qurbanın ailələri, İslami qanunlara əsasən Akbarinin edamını tələb ediblər. Məhkəmə işi, vəfat edən ailə üzvlərinin birbaşa varisləri və qohumları da daxil olmaqla, 45-dən çox iddiaçını əhatə edir.
Akbari əvvəlcə ittihamları rədd etsə də, hadisə yerinin canlandırılması görüntüləri məhkəmədə göstərildikdən sonra cinayətləri etiraf edib. Vəkili onun psixi sağlamlıq qiymətləndirməsinin aparılmasını müdafiə etsə də, iddiaçılar bu iddianı rədd ediblər.
Öldürülən keçmiş ərlərdən birinin ailə üzvü, "Bu qədər nüfuzlu ailəni aldadan bu cür usta bir plan qurmaq, ağıl xəstəsi birinin işi ola bilməz" deyərək, istifadə olunan mürəkkəb dərman kombinasiyalarına və dəqiq planlaşdırmaya diqqət çəkib.
Mülklər və Mehir Pulları Cinayətin Əsas Səbəbi
İttihamnamədə 11 qəsdən adam öldürmə və bir qəsdən adam öldürməyə cəhd ittihamı irəli sürülüb. Prokurorların sözlərinə görə, Akbari miras qalan əmlakı və mehir pullarını adətən qızının adına keçirirdi. Bu, seriyalı qatilin əsas motivlərindən biri olaraq göstərilir.
Hadisə İranda Fenomenə Çevrilib
Hadisə İranda böyük rezonans doğurdu. Cütlüklər arasında zarafatlara səbəb oldu və Fars Yeni İli tətilində yayımlanan məşhur dövlət telekanalı serialına ilham verdi. Serialda bir obraz ona istinadla adlandırılıb.
Serial Akbaridən birbaşa bəhs etməsə də, İranlı tamaşaçılar əlaqəni anlayıb və işlə bağlı bir çox məzmun yaradıblar. Qurban yaxınları, işin sosial media zarafatlarına çevrilməsindən narahatlıqlarını dilə gətiriblər.
"Bu hadisə bizim üçün çox çətin və qorxulu idi, çünki bu cinayətin qurbanları bizim atalarımız idi. İndi bu işdə sürətli ədalət və hərtərəfli istintaq görmək əvəzinə, acımızı dərinləşdirən zarafatlar görürük."
Məhkəmə, işdəki bütün iddiaçıları dinlədikdən sonra hökmünü elan edəcək.
Oxucu Şərhləri
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: bu cür uzun müddət davam edən və aşkarlanmayan seriyalı cinayətlərin təkcə cinayətkarın bacarığı ilə deyil, eyni zamanda hüquq-mühafizə orqanlarının müvafiq dövrdəki effektivliyində və ya zəruri texniki vasitələrdən məhrum olmasında hansısa zəifliklərin olub-olmadığını da araşdırmaq məncə ədalətli olardı. Yəni, bu cinayətlərin 20 il ərzində aşkarlanmaması, cinayətlərin özünün təbiəti qədər, həm də bu cinayətləri araşdıran sistemin müəyyən zəiflikləri barədə də fikir yürütməyə əsas verirmi? Bu, sadəcə şübhəli bir fikir ola bilər, amma uzun müddət davam edən bu cür fəaliyyətin heç bir iz qoymaması, müəyyən suallar doğurur.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: İnsanlar bu qədər müddət ərzində necə bu cür cinayətlərə qurban gedə bildilər və ətrafda heç kim şübhələnmədi? Bu, sadəcə cinayətkarın bacarığı ilə deyil, eyni zamanda onun qurbanlarını seçdiyi cəmiyyətin zəif nəzarət mexanizmləri, qohumların və yaxınların diqqətsizliyi, yaxud da dövlət qurumlarının bu cür məsələləri araşdırmaqda effektiv olmaması ilə də bağlı ola bilər. Belə bir "qara iş"in 20 ildən artıq bir müddətdə ortaya çıxmaması, sadəcə vicdansız bir fərdin deyil, həm də sosial-hüquqi sistemin özündə də müəyyən çatışmazlıqların olduğunu göstərirmi? Cinayətlərin açığa çıxarılmasında gecikmənin səbəbləri yalnız qurbanların həyat tərzinə və səhhətinə bağlıdır, yoxsa araşdırmaları aparan orqanların fəaliyyətində də problem mövcuddur?
Akbarinin işində diqqət çəkən məqam isə cinayətlərin 20 ildən artıq bir müddətdə aşkarlanmamasıdır. Bu, həm qurbanların "təbii" ölümlərinin təşkil edilməsindəki peşəkarlığına, həm də o dövrdəki hüquq-mühafizə orqanlarının imkanlarının məhdudluğuna işarə edir. Keçmişdəki oxşar hadisələrdən çıxarılan dərs, bu cür "sakit" cinayətləri aşkarlamaq üçün yalnız qurbanların ölüm səbəblərinə deyil, həm də onların əmlak və maliyyə vəziyyətlərindəki qəfil dəyişikliklərə, eləcə də müraciət edən şəxslərin tərcümeyi-hallarına diqqət yetirməyin vacibliyidir.
Hazırkı vəziyyətin fərqi isə texnologiyanın və ekspertizanın inkişafı ilə cinayətlərin aşkarlanmasının daha asanlaşmasıdır. Zehirlənmənin aşkarlanması üçün müasir toksikoloji üsullar, həmçinin təhqiqatçıların təcrübəsi, bu cür seriyalı cinayətləri vaxtında aşkar etməyə və qarşısını almağa kömək edə bilər. Lakin bu məqalədə göstərilir ki, cinayətkarlar hələ də öz cinayətlərini gizlətmək üçün yeni yollar tapa bilirlər.
Tarix boyu bu cür "kədərli təsadüflər" vasitəsilə mənfəət əldə etməyə çalışan şəxslər olub. Məsələn, Avropanın müxtəlif dövrlərində, bəzən "zəhərləyən xanım" kimi tanınan qadınlar, miras və ya evlilik yolu ilə mənfəət əldə etmək üçün oxşar üsullardan istifadə etmişlər. Lakin İranda 20 il ərzində, 11 evlilik və sistemli zəhərləmənin aşkar olunmaması, cəmiyyətin sosial nəzarət mexanizmlərinin gücünü və ya zəifliyini yenidən düşünməyə vadar edir. Bir tərəfdən, hər bir cəmiyyətdə cinayətkarlıqla mübarizə sistemləri mövcuddur. Digər tərəfdən isə, şəxsi münasibətlər və ailə daxilində baş verən hadisələrin tam şəkildə qavranılması və ya araşdırılması hər zaman mümkün olmur. Məsələn, bəzi Skandinaviya ölkələrində vətəndaşların sosial rifahı və dövlətin sosial xidmətlərinin güclülüyü nəticəsində, bu cür hadisələrin erkən aşkarlanması və qarşısının alınması üçün daha effektiv mexanizmlər ola bilər. Lakin bu universal bir qanunauyğunluq deyil.
Belə bir vəziyyətin uzun müddət gizli qalması, ədalətin təmin olunmasında hansı amillərin daha böyük rol oynadığını düşünməyə sövq edir. Bəs, belə cinayətlərin vaxtında aşkarlanmasında cəmiyyətin sosial müdafiə sistemlərinin effektivliyi nə qədər önəmlidir, yoxsa bu cür hadisələr hər cəmiyyətdə, fərqli səviyyələrdə də olsa, baş verə bilər?
Bununla belə, əsas fərq cinayətlərin aşkar olunma metodologiyasında görünür. Mandel hadisəsində ölümün səbəbini müəyyən etmək üçün dövrün tibbi və toksikoloji imkanları məhdud idi. Hazırkı Akbari hadisəsində isə, 20 ildən çox müddət ərzində törədilmiş cinayətlərin tədricən aşkar edilməsi, müasir elmi-texniki nailiyyətlərin, o cümlədə yaxşılaşdırılmış DNA analizi və toxikologiya metodlarının rolunu vurğulayır. Keçmişdə baş vermiş oxşar cinayətlər zamanı da, əgər müasir texnologiyalar mövcud olsaydı, Mandel kimi qatillər daha tez tutula bilərdi. Bu, texnologiyanın kriminologiyada cinayətlərin açılmasında nə qədər həlledici rol oynaya bildiyini göstərir.
Hər iki hadisədən çıxarılacaq əsas dərs isə, görünüşdə təbii hesab edilən ölümlərin arxasında ciddi cinayətlərin gizlənə biləcəyi və bu cür cinayətlərin aşkarlanmasında diqqətli və sistemli araşdırmanın əhəmiyyətidir. Akbari hadisəsində qurbanların yaşlılığı və ya mövcud sağlamlıq problemləri cinayətlərin ilkin mərhələlərdə aşkar edilməsini çətinləşdirmişdir ki, bu da həm keçmişdə, həm də indi təkrarlanan bir nümunədir.
Belə qeyri-adi və uzun müddət davam edən cinayət silsilələrinin araşdırılması, digər ölkələrdəki oxşar hadisələrlə müqayisədə fərqli yanaşmalar tələb edə bilər. Məsələn, bəzi ölkələrdə bu cür "seriyalı qatillərin" aşkarlanması üçün xüsusi qruplar və tədqiqat metodları mövcuddur. İranda qadınların hüquqi və sosial statusu, həmçinin ər-arvad münasibətlərinin dinamikası bu cür cinayətlərin baş verməsinə və aşkarlanmamasına necə təsir göstərmiş ola bilər? Yəni, bu cür cinayətlərin cəmiyyətin gender bərabərsizliyi və ya yaşlılara münasibətin göstəricisi olduğunu düşünmək olarmı?
Ancaq bir fərq diqqətimi çəkir: Kolsum Akbari öz qurbanlarını "doğal səbəblərdən" ölmüş kimi göstərmək üçün onları zəhərləyib, halbuki West daha çox fiziki zorakılıqdan istifadə edirdi. Bu, cinayətlərin icra üsulundakı fərqdir. Fred West hadisəsindən çıxarılan əsas dərslərdən biri, birgə cinayətkarın mövcudluğunun cinayətlərin aşkar edilməsini çətinləşdirə biləcəyi idi. Eyni zamanda, tərəqqi edən texnologiya və məlumat mübadiləsi sayəsində bu cür hadisələrin daha tez aşkar olunması mümkündür. Kolsum Akbari cinayətlərinin 20 ildən artıq müddətdə aşkarlanmaması, həqiqətən də sistemli bir qorunma mexanizminin olduğunu göstərir, amma bu günün şəraitində belə bir şeyin təkrarlanması daha çətin olardı. Bəlkə də bu, cəmiyyətin həssaslığının artması və cinayətkarlıqla mübarizə sahəsindəki təcrübənin artması ilə bağlıdır.
Bu cür vəhşi cinayətlərin uzun müddət aşkarlanmamasının səbəbləri arasında qurbanların yaşlı olması və onların ölümlərinin təbii səbəblərə bağlanması əsaslı bir məqamdır. Bu, həmçinin cəmiyyətin yaşlılara qarşı göstərdiyi diqqət və təhlükəsizlik mexanizmlərinin effektivliyini də sual altına alır. Dünyanın müxtəlif ölkələrində, xüsusilə də inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə, belə "qızıl ovçuları" və ya "qara dul" tipli cinayətlərə qarşı mübarizədə müxtəlif hüquqi və sosial tədbirlər mövcuddur. Məsələn, bəzi ölkələrdə nikaha daxil olarkən qeydə alınan əmlak və ya maliyyə vəziyyəti ilə bağlı daha ciddi yoxlamalar aparılır, sığorta siyasətləri diqqətlə araşdırılır. İranda isə, məqalədə qeyd olunan mərhuma qədər, cinayətin təbiəti, qurbanların sayı və ya cinayətin "məktəbi" barədə məlumatların aşkarlanması daha çətin ola bilər.
İranın mədəni və sosial mühitində, evlilik və miras hüquqları ilə bağlı xüsusi qanunlar və adət-ənənələr mövcud ola bilər ki, bu da bu cür cinayətlər üçün münbit şərait yarada bilər. Qeyd olunan 20 illik dövr ərzində 11 evlilik və çoxsaylı cinayət faktı, hüquq-mühafizə orqanlarının işində də bəzi zəiflikləri göstərir.
Bununla belə, bu cür şəxsiyyətlərin cinayət törətməsində yalnız şəxsi psixoloji pozğunluqlar deyil, həm də cəmiyyətdə mövcud olan sosial-iqtisadi bərabərsizlik, gəlir fərqləri, qadınların sosial və iqtisadi müstəqillikləri ilə bağlı problemlər də rol oynaya bilər. Bu cür vəziyyətlərin qarşısını almaq üçün təkcə sərt cəzalar deyil, həm də daha geniş sosial tədbirlər və maarifləndirmə işləri də vacibdir.
Belə bir vəziyyət, cəmiyyətdə mövcud olan sosial və iqtisadi narazılıqların, bəzən nə qədər qəddar cinayətlərə yol aça biləcəyini də göstərir. Bəs cəmiyyət olaraq, bu cür "zəhərli" şəxsiyyətlərin ortaya çıxmasının kökündə yatan səbəbləri aradan qaldırmaq üçün daha nələr etməliyik ki, gələcəkdə belə dəhşətli hadisələrin təkrarlanmaması üçün effektiv tədbirlər görə bilək?
Bu tip cinayətlərin uzun müddət aşkarlanmaması, cəmiyyətdəki köhnə stereotiplər və həssas qruplara qarşı olan zəif nəzarət mexanizmləri ilə əlaqədar idi. Qurbanların fiziki vəziyyətləri, onların təcavüzə uğradıqdan sonra müdafiəsiz qalmalarına səbəb olurdu. Akbari işində 20 il ərzində cinayətlərin üzə çıxarılmaması da bu məsələnin nə qədər vacib olduğunu göstərir. Keçmiş təcrübələr bizə göstərir ki, bu cür qadın qatillərin aşkar edilməsi üçün daha güclü hüquqi-ictimai mexanizmlər, eyni zamanda ictimai maarifləndirmə tədbirləri də zəruridir. İndiki dövrdə isə texnologiyanın inkişafı və tibb elminin nailiyyətləri sayəsində bu cür cinayətlərin aşkarlanma faizi daha yüksək olmalıdır. Lakin hər bir halda, bu tipli hadisələrin yenidən baş verməməsi üçün zəifliklərin aradan qaldırılması vacibdir.
Akbarinin cinayətlərinin 20 ildən artıq müddətdə aşkarlanmamağının səbəbi kimi qurbanların yaşlı olması və sağlamlıq problemləri göstərilir. Bu, Dyerin cinayətlərinin də uzun müddət ört-basdır edilməsinə gətirib çıxaran səbəblərlə bənzərlik təşkil edir. O dövrdə tibb və kriminologiya hələ indiki qədər inkişaf etməmişdi və bir çox ölümlər təbii səbəblərdən baş verdiyi güman edilirdi. Bu, təcrübəli oxucu kimi məni düşündürür: görəsən, günümüzdə də belə "gizli" cinayətlər varmı, sadəcə hələ aşkarlanmayıb?
Akbarinin özündən yaşca böyük kişilərlə evlənməsi və onların pulunu mənimsəməsi də diqqət çəkən bir məqamdır. Tarixdə də, qadınların maddi imkanları naminə evliliklərdən istifadə etmə halları olmuşdur. Lakin Akbarinin bu cür sistemli və ölümcül bir şəkildə bu strategiyanı tətbiq etməsi, onun digər oxşar hallardan daha qorxulu olduğunu göstərir. Keçmişdəki hadisələrdən çıxarılan dərs, cəmiyyətin həssas qruplarının qorunması və belə cinayətlərin vaxtında aşkarlanması üçün daha effektiv mexanizmlərin yaradılmasıdır. Hazırkı vəziyyət isə, texnologiyanın inkişafına baxmayaraq, insanın vicdansızlığının hələ də nə qədər dərin və qorxulu olabilecəyini göstərir.
Kolsum Akbari işində diqqət çəkən məqam, cinayətlərin 20 ildən artıq bir müddətdə aşkarlanmamasıdır. Bu, bəlkə də qanun sistemlərindəki boşluqlar, tibbi ekspertizanın zəifliyi və ya sadəcə olaraq səlahiyyətlilərin bu cür cinayətləri təsəvvür etməyə hazır olmaması ilə bağlıdır. Keçmişdəki "qara dul" cinayətlərindən çıxarılan dərs, təhlükəsizlik orqanlarının, xüsusilə serial cinayətlər halında, şübhəli ölümlərə qarşı daha diqqətli olmalı, tibbi müayinələri daha dərin aparmalı və bu cür cinayətlərin metodlarını yaxşı öyrənməli olduqları idi.
Kolsum Akbari işində fərqli olan, cinayətlərin başlandığı ilin (2000) və müəllifin "22 ildə 11 dəfə evlənib" deməsini nəzərə alsaq, bu halların daha mütəşəkkil və planlı bir şəkildə həyata keçirildiyi görünür. Bəlkə də müasir texnologiya və informasiya mübadiləsi sayəsində bu cür cinayətlər daha asan aşkarlanır, lakin bu hadisə hələ də bu cür cinayətlərin qarşısının alınmasının nə qədər çətin ola biləcəyini göstərir. Bu cür cinayətlərin aşkarlanmasında mühüm rol oynayan, bəlkə də təsadüfən aşkara çıxarılan ilk qurbanın və ya onun yaxınlarının şübhələri olub. Bu cür hallarda hüquq-mühafizə orqanlarının, tibbi və hüquqi ekspertlərin peşəkarlığından əlavə, cəmiyyətin hər bir üzvünün belə şübhəli hallar barədə məlumat verməsi də vacibdir.
İqtisadi baxımdan isə, bu cür hadisələr var-dövlətə və ya maliyyə imkanlarına yönəlmiş cinayətkarlığın bir forması olaraq, bəzi cəmiyyətlərdə artan sosial bərabərsizlik və ya maddi gücə olan hərislik kimi daha geniş sosial və iqtisadi tendensiyalarla əlaqələndirilə bilər. Belə şəraitdə, şəxslər öz məqsədlərinə çatmaq üçün etik və hüquqi sərhədləri aşmağa daha meyilli ola bilərlər.
Bu cür cinayətlərin uzun müddət aşkarlanmadan davam etməsinə səbəb olan sistemik zəifliklər, gələcəkdə cəmiyyətin bu cür qurbanları daha yaxşı qoruması üçün nə kimi hüquqi və sosial mexanizmlərin gücləndirilməsini tələb edir?
Şərh Yaz