ABŞ prezidenti Donald Tramp Həmasın İsrail əsirləri azad edildikdən sonra baş verə biləcəklərdən çəkindiyi üçün Qəzza müharibəsində atəşkəsə razılıq vermədiyini bildirib. Cümə günü Ağ Evdə verilən bu bəyanatlar ABŞ və İsrailin müharibənin davamlı sonunu deyil, yalnız əsirlərin azad edilməsi üçün qısamüddətli bir atəşkəsi təmin etməyə hazır olduğunu göstərir.
ABŞ prezidenti jurnalistlərə açıqlamasında deyib ki, “sonuncu girovlar qalıb və onlar sonuncu girovları əldə etdikdən sonra nə baş verəcəyini bilirlər”. O, bildirib ki, “buna görə də, həqiqətən, razılaşmaq istəmirlər.” Tramp atəşkəs danışıqlarının uğursuzluğunda yalnız Fələstin qruplaşmasını günahlandırıb və onların “ovlanacağını” deyib. “Həmas, həqiqətən, razılaşmaq istəmədi. Düşünürəm ki, onlar ölmək istəyirlər və bu, çox, çox pisdir,” o əlavə edib.
Trampın Atəşkəs Danışıqları ilə bağlı İddiaları
Cümə axşamı Trampın Yaxın Şərq üzrə elçisi Stiv Vitkof Vaşinqtonun danışıqlarda iştirakını dayandırdığını bildirib və Həması “atəşkəsə nail olmaq istəksizliyində” ittiham edib. İsrail də danışıqların aparıldığı Qətərdən öz nümayəndələrini geri çəkdiyini açıqlayıb.
Həmas ABŞ-ın mövqeyinə təəccübünü ifadə edərək, razılaşmaya nail olmaq üçün “vasitəçilərin səylərinin uğuruna səmimi bağlılıq” göstərdiyini bildirib. Qruplaşma həmçinin vasitəçilərin – Qətər və Misirin – onun “konstruktiv və müsbət” mövqeyini alqışladığını qeyd edib. Aylardır davam edən danışıqlarda 10 İsrail əsirinin azad edilməsi və Qəzzada Fələstinlilərə qarşı İsrail bombardmanının dayandırılmasını nəzərdə tutan 60 günlük atəşkəsə nail olmaq məqsədi güdülürdü.
Həmas isə daimi atəşkəsə nail olmaqda israr edir. Vitkof əvvəllər atəşkəsin “Qəzzada davamlı sülhə gətirib çıxaracağını” demişdi. Lakin İsrail rəsmiləri əsirlər azad edildikdən sonra döyüşlərə qayıtmaq və bütün Fələstinliləri Qəzzadan çıxarmaq planlarını dəfələrlə açıqlayıblar. Hətta İsrailin müdafiə naziri İsrael Katz, ölkənin atəşkəsdən yüz minlərlə Fələstinlini ərazidən tamamilə çıxarmağa hazırlıq üçün cənubi Qəzzadakı internat düşərgəsinə köçürmək üçün istifadə edəcəyini bildirib. İsrail Baş naziri Benyamin Netanyahu bu ayın əvvəlində Vaşinqtona səfəri zamanı atəşkəs danışıqlarına baxmayaraq, İsrailin “Qəzzadakı işi hələ bitirməli olduğunu” söyləyib.
İsrailin Gələcək Planları və Qəzza müharibəsi
2025-ci ilin fevralında Donald Tramp Qəzzanın boşaldılması və ərazinin “Yaxın Şərqin Rivierası”na çevrilməsi çağırışı etmişdi – bu təklif hüquqşünas ekspertlərin fikrincə, bəşəriyyətə qarşı cinayət sayılan etnik təmizləməyə bərabərdir. İsrail Qəzzanın böyük hissələrini sistematik olaraq yerlə bir edib, bombardman, partlayıcı maddələr və buldozerlərdən istifadə edərək ərazini yaşanmaz hala gətirməyə çalışıb. Netanyahu isə Fələstinlilərin gedişinin “könüllü” olacağını iddia edir. Lakin insan haqları ekspertləri xəbərdarlıq edirlər ki, insanlar bombardman və aclıq təhlükəsi altında olduqda, əslində seçim haqqına malik deyillər.
Cümə axşamı Tramp, Qəzzanın daha çox zorakılıq yaşayacağını, İsrailin “döyüşmək məcburiyyətində qalacağını” deyib. “Onlar oranı təmizləməli olacaqlar. Siz ondan qurtulmalı olacaqsınız,” o əlavə edib.
Beynəlxalq Reaksiyalar və Humanitar Böhran
ABŞ prezidentinin bu şərhləri, İsrailin blokadası səbəbindən Qəzzada ölümcül aclığın yayılmaqda olduğu bir vaxta təsadüf edir. Qəzzada İsrail tərəfindən tətbiq olunan aclıq, ABŞ və İsrailin yaxın müttəfiqlərindən belə beynəlxalq qınağa səbəb olub. Cümə axşamı Kanada Baş naziri Mark Karney Qəzzaya humanitar yardımın qadağan edilməsini “beynəlxalq hüququn pozulması” kimi qiymətləndirib. Fransa prezidenti Emmanuel Makron da ölkəsinin sentyabr ayında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında Fələstini dövlət kimi tanıyacağını deyib.
Böyük Britaniyaya yola düşməzdən əvvəl cümə günü Tramp, Fransız həmkarının bəyanatını rədd edərək, onun “heç bir ağırlığı olmadığını” bildirib. “Yaxşı xəbər budur: onun dedikləri əhəmiyyətsizdir,” Tramp deyib. “Bu, heç nəyi dəyişməyəcək.”
Oxucu Şərhləri
Lakin, gəlin məsələnin başqa bir tərəfini də nəzərə alaq. Trampın mövqeyinin, ABŞ-ın Orta Şərqdəki uzunmüddətli geosiyasi strategiyasına uyğun olaraq, Həmasın gücünün məhdudlaşdırılmasına yönəlmiş daha geniş bir planın bir hissəsi olması ehtimalını nəzərdən keçirək. Əsirlərin azad edilməsi üçün qısamüddətli atəşkəsə razılıq, daha geniş miqyaslı bir hərbi əməliyyat üçün zəmin yarada bilər və ya Həmasa qarşı daha sərt təzyiq vasitələrinin tətbiqi üçün imkan yarada bilər. Bu yanaşmanın, qısamüddətli sülhün uzunmüddətli sabitlikdən daha əhəmiyyətli olduğu bir strateji hesablamaya əsaslanma ehtimalı da mövcuddur. Yəni, əslində prezidentin qərarının arxasında, yalnız əsirlərin azad edilməsi ilə məhdudlaşmayan daha kompleks bir motiv ola bilər.
Oslo prosesindən çıxarılan əsas dərs odur ki, əsir məsələsi həll edilməzsə, uzunmüddətli sülhə nail olmaq çətinləşir. Bu dərs hazırkı vəziyyətə necə tətbiq olunacağını aydınlaşdırmaq üçün ABŞ-ın "qısamüddətli atəşkəs" strategiyasının uzunmüddətli nəticələrinə dair daha geniş təhlil tələb olunur. Belə bir strategiya, daha böyük bir münaqişənin alovlanmasına və gələcək danışıqların çətinləşməsinə səbəb ola bilərmi? Əgər belədirsə, uzunmüddətli həllə nail olmaq üçün tərəflər arasındakı etimadın qurulmasının vacibliyi ön plana çıxır.
Bununla belə, gəlin məsələnin bu tərəfini də nəzərə alaq: Tramp administrasiyasının bu yanaşmasının Qəzzadakı humanitar vəziyyətin daha da pisləşməsinə səbəb olacağı ehtimalı var. Qısamüddətli atəşkəs Həmasın uzunmüddətli hərbi strategiyasını dəyişməyəcək və gələcəkdə daha böyük qarşıdurmalara səbəb ola biləcək qeyri-sabitlik yarada bilər. Beləliklə, qısamüddətli həll uzunmüddətli sülhə nail olma perspektivini azaldır. Əsirlərin azad edilməsi ilə yanaşı, əhalinin humanitar ehtiyaclarının da dərhal həll olunması, uzunmüddətli sülh üçün daha dayanıqlı bir zəmin yarada bilərdi. Bu yanaşma, yalnız əsirlərə deyil, ümumi əhaliyə də yönəlmiş hərtərəfli bir yanaşmanı əks etdirirdi.
Lakin, Tramp administrasiyasının mövqeyinin arxasında daha geniş geosiyasi məqsədlər ola bilər. Bu mövqenin regionda ABŞ-ın nüfuzuna və strateji maraqlarına necə təsir edəcəyini daha geniş araşdırmaq lazımdır.
Maraqlı bir sual: Əgər atəşkəs danışıqlarına daha çox humanist və uzunmüddətli həllər əlavə olunsa, nəticə daha faydalı olardı?
Tramp administrasiyasının bu cür bir qısamüddətli həllə üstünlük verməsi, geniş miqyaslı bir strategiya çatışmazlığını və Qəzzanın uzunmüddətli problemlərinin həllinə fokuslanmaq əvəzinə, daha çox qısamüddətli və siyasi məqsədlərə yönəlməyini göstərə bilər. Bu yanaşma gələcəkdə daha böyük və daha mürəkkəb münaqişələrə səbəb ola bilər.
Maraqlı bir sual budur: ABŞ-ın bu qısamüddətli yanaşması, regionda daha geniş miqyaslı geosiyasi rəqabətin və maraqların təsirindən ayrıca qiymətləndirilə bilərmi, yoxsa bu yanaşma, böyük güclər arasında regionun nəzarətinə dair daha geniş mübarizənin bir təzahürüdür?
Beləliklə, problem yalnız Həmasın "çəkinməsi" deyil, əsas oyunçular arasında etimadın olmamasıdır. Konstruktiv bir yanaşma üçün, beynəlxalq vasitəçiliklə, bütün tərəfləri əhatə edən və həm Həmasın təhlükəsizlik narahatlıqlarını, həm də İsrailin təhlükəsizlik ehtiyaclarını nəzərə alan daha geniş bir sülh planı işlənməlidir. Bu plana, Qəzzanın uzunmüddətli blokadasının qaldırılması, iqtisadi inkişaf üçün yardım və sərhədlərin təhlükəsizliyini təmin edən mexanizmlər daxil edilməlidir. Yalnız tərəflər arasında etimad yaradılarsa, uzunmüddətli və davamlı bir atəşkəs əldə edilə bilər.
Şərh Yaz