Trampın sərt immiqrasiya siyasəti fonunda ABŞ-dakı əfqanlar çıxarılma ildönümünü qeyd edir

Dörd il əvvəl Hanifa Qirovval ABŞ təxliyə uçuşu ilə Əfqanıstandan qaçsa da, hər avqust ayında fikri eyni yerə qayıdır. 2021-ci il avqustun 15-də Talibanın Kabildə hakimiyyəti ələ keçirməsi zamanı təxliyə edilən bir çox əfqan kimi, keçmiş Əfqan hökumətində insan hüquqları sahəsində çalışan Qirovval hələ də Birləşmiş Ştatlarda hüquqi qeyri-müəyyənlik içindədir. O, ABŞ-da daha stabil bir status əldə etmək üçün qətiyyətlə çalışır, baxmayaraq ki, onun və minlərlə digər əfqan mühacirlərin ətrafındakı siyasi mənzərə dəyişir. Qirovval Əl-Cəzirəyə verdiyi açıqlamada "Nədənsə hələ də 2021-ci ilin avqust ayında ilişib qaldığımı hiss edirəm, aradakı bütün digər avqust aylarını xatırlaya bilmirəm" deyib. O, tez-tez Kabildəki beynəlxalq hava limanındakı sıxlıq zamanı baş verən xaotik vəziyyəti xatırlayır: gözlərinin önündə vurulan insanlar, bir həftəlik gizlənmə, Qətərə, sonra Almaniyaya və nəhayət, ABŞ-ın Virciniya ştatına uçuş. Bunu köhnə həyatın qırıntılarından yeni həyata başlamağın ilk günləri izləyib. "Hər şey yenidən səthə çıxır və keçdiyimiz travmanı yenidən yaşamaq kimi olur, o gündən bəri sağalmağa çalışırıq" deyə o bildirib. Mübarizə tanış olsa da, ABŞ prezidenti Donald Trampın yanvarın 20-də vəzifəyə gəlməsindən sonra onun narahatlığı artıb. Onun sərt immiqrasiya siyasəti ABŞ-dakı demək olar ki, hər bir immiqrant icmasına təsir edərək, qeyri-stabil hüquqi statusa malik hər kəs üçün zəiflikləri vurğulayıb. Bir gündən digərinə hər şeyin baş verə biləcəyi hissi var. Qirovval deyir: "Mənim təsdiqlənmiş sığınacaq işim var, bu, müəyyən səviyyədə qoruma təmin edir, lakin biz hələ də immiqrasiya siyasətinin gələcəyini bilmirik. Hər an deportasiyaya məruz qala biləcəyimdən çox qorxuram."

Gözardı edilən xəbərdarlıqlar

ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxmasından dörd il sonra, ABŞ prezidenti Donald Trampın siyasətinin ABŞ-da olan təxminən 180 min əfqana necə təsir edəcəyi barədə çox şey hələ də qeyri-müəyyəndir. Onlar müxtəlif yollarla gəliblər, o cümlədən ABŞ prezidenti Co Baydenin rəhbərliyi altında "Müttəfiqləri Qarşılayın Əməliyyatı" adlandırılan proqram çərçivəsində, çıxışdan dərhal sonra təxliyə uçuşlarında gələn 75 min əfqan mühacirlər var. Minlərlə digəri isə dünya üzrə təhlükəli səyahətlər edərək ABŞ-ın cənub sərhədini keçərək sığınacaq axtarıb. Bəziləri isə Əfqanıstanda ABŞ hərbçiləri ilə birbaşa əməkdaşlıq edən şəxslər üçün nəzərdə tutulmuş, lakin çox ləngiyən proqram olan Xüsusi Miqrant Vizaları (SIV) vasitəsilə köçürülüb. Digərləri isə Bayden administrasiyası tərəfindən yaradılmış, Əfqanıstanda ABŞ hökuməti və ya ABŞ-da yerləşən bir təşkilat adından müxtəlif vəzifələrdə çalışdıqları üçün təqib edilən əfqanlar üçün nəzərdə tutulmuş Xüsusi Dövlət Departamenti proqramı, yəni Prioritet 1 (P1) və Prioritet 2 (P2) vasitəsilə yerləşdirilib. Beynəlxalq Qaçqınlara Yardım Proqramının nəzarətçi siyasət müşaviri Adam Beyts izah edib ki, bu yollardan bəziləri, xüsusən də SIV və qaçqın proqramları, ABŞ-da daimi yaşayış və nəticədə vətəndaşlığa aparan aydın bir yol təmin edir. Lakin o, digərlərinin təmin etmədiyini, bu faktın tərəfdarların əhalinin üzvlərini daimi qeyri-müəyyənliyə və siyasi dəyişkənliyə məruz qoyduğunu xəbərdar etdiyini aydınlaşdırıb. Beyts Əl-Cəzirəyə deyib: "Bayden administrasiyası rəsmilərinə ünvanlanan bir çox təşviqat, əfqanlar üçün daha daimi hüquqi yolların tapılması ilə bağlı idi. Bu, Tramp administrasiyasına bu icmanı hədəf almaq fürsətini vermək potensialına bir göz gəzdirməklə idi."

ABŞ-dakı əfqanlara təzyiq

ABŞ prezidenti Donald Trampın yeni vəzifə müddəti ərzində, onun administrasiyası ABŞ-da yaşayan əfqanlara təsir edən bir sıra konkret – və bəzən ziddiyyətli – addımlar atıb. O, Talibanın hakimiyyəti ələ keçirməsi zamanı ölkədə olan əfqanlar üçün "Müvəqqəti Qorunan Statusu" (TPS) ləğv edərək, ölkənin "təhlükəsizlik vəziyyətinin yaxşılaşdığını" və "iqtisadiyyatın sabitləşdiyini" iddia edib. Lakin bu iddia bir sıra insan hüquqları hesabatları ilə ziddiyyət təşkil edir. Eyni zamanda, Tramp administrasiyası Əfqanıstanı yeni bir səyahət qadağası siyahısına əlavə edərək, əfqanlar üçün vizaları məhdudlaşdırıb və bu qəbulun ABŞ-ın "xarici siyasəti, milli təhlükəsizliyi və antiterror siyasətinə" zidd olduğunu bildirib. Beytsə görə, bu hərəkətlər "Əfqanıstandakı vəziyyətin Tramp administrasiyasının nöqteyi-nəzərindən necə olmalı idisə, elə olduğunu" vurğulayır. ABŞ prezidenti Donald Tramp kampaniya zamanı Bayden administrasiyasını geri çəkilməni idarə etməkdə tənqid edərək, və bu yaxınlarda iyul ayında Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindən deportasiya təhlükəsi ilə üzləşən təxliyə edilmiş əfqanları "xilas edəcəyinə" söz verərək ziddiyyətli mesajlar verib. Bu arada, administrasiya aprel ayında CBP One tətbiqi vasitəsilə ABŞ-a daxil olanlar üçün xüsusi statusu ləğv edib ki, bu da cənub sərhədi vasitəsilə daxil olan minlərlə əfqana potensial təsir göstərə bilər. Tərəfdarlar xəbərdarlıq edirlər ki, daha çox əfqan mühacirlər tezliklə başqa bir hüquqi problem ilə üzləşə bilər. 2021-ci ildə təxliyə edildikdən sonra on minlərlə əfqana humanitar parol verilib ki, bu da onlara iki il müddətinə ABŞ-da qanuni olaraq yaşamağa və işləməyə icazə verən müvəqqəti statusdur və 2023-cü ildə uzadılıb. Bu proqram tezliklə başa çatacaq. Bu statusu almış bir çox şəxs o vaxtdan bəri digər hüquqi yolları, ən çox sığınacaq və ya SIV üçün müraciət etsə də, naməlum sayda şəxs uzatma bitdikdə sənədsiz qala bilər və deportasiyaya məruz qala bilər. Vətəndaşlığa daha aydın bir yol yaradan qanunvericilik illərdir Konqresdə ilişib qalıb. ABŞ Vətəndaşlıq və İmmiqrasiya Xidmətləri (USCIS) nə qədər təxliyə edilmiş əfqanın ABŞ-da humanitar parol ilə qaldığı barədə məlumatları ictimaiyyətə açıqlamayıb və Əl-Cəzirənin məlumat sorğusuna cavab verməyib. Təxliyə edilmiş əfqanların narahatlığı, ABŞ prezidenti Donald Trampın immiqrasiya icrasına qarşı sərt yanaşması ilə daha da artıb, bu da getdikcə cinayət keçmişi olmayan şəxslərin deportasiya hədəfi olması və daimi sakinlərin siyasi təbliğatlarına görə hədəf alınması ilə müşahidə olunur. Beyts deyib: "Bu, bu icmada qorxu və qeyri-sabitliyin genişlənməsi və yığılmasıdır. Sabah, gələn həftə və ya bir ildən sonra nə olacağından əmin deyilsənsə, həyat qərarları vermək çətindir."

'Ümid yoxdur'

Bu arada, xaricdən ABŞ-da təhlükəsizlik axtarmağa davam edən minlərlə əfqan üçün yollar ciddi şəkildə məhdudlaşıb və ya tamamilə bağlanıb. Tramp administrasiyası milli fövqəladə vəziyyəti əsas gətirərək ABŞ-ın cənub sərhədində sığınacaq iddialarını dayandırıb. O, ABŞ Qaçqın Proqramını (USRAP) demək olar ki, tamamilə dayandırıb və hüquq müdafiəçiləri tərəfindən davam edən hüquqi mübarizə fonunda yalnız az sayda yeni qaçqının ölkəyə daxil olmasına icazə verib. Tərəfdarlar deyirlər ki, əfqan mühacirlər üçün yaradılmış xüsusi P1 və P2 proqramı Tramp dövründə tamamilə dayandırılıb. Administrasiya vəzifəyə gəldiyindən bəri qaçqın qəbulu saylarını dərc etməyib və Əl-Cəzirənin məlumat sorğusuna cavab verməyib. Paytaxt Bölgəsi Lüteran Sosial Xidmətlərinin baş direktoru Kristyn Pek Əl-Cəzirəyə deyib: "Duyğu budur ki, bu siyasət dəyişiklikləri ilə bir çox əfqan müttəfiqlərimizin ayağının altından xalı çəkmişik, bu da ABŞ-dakı bir çox əfqan üçün hüquqi qorumanı ləğv edir və xaricdə olan əfqanların ABŞ-a təhlükəsiz gəlməsi üçün yolları məhdudlaşdırır." O, qeyd edib ki, SIV boru kəməri Tramp dövründə işləməyə davam etsə də, bəzi məhdudiyyətlər, o cümlədən köçürülməsi təsdiq edilmiş şəxslərin öz səyahətlərini ödəmələri tələbi də daxil olmaqla bəzi məhdudiyyətlər olub. Bu arada, Lüteran kimi yenidən məskunlaşma agentlikləri yanvarın 24-də administrasiyadan işi dayandırma əmri aldıqdan sonra əməliyyatlarını ciddi şəkildə məhdudlaşdırmağa məcbur olublar. Pekin sözlərinə görə, mart ayına qədər təşkilat 120-yə yaxın əməkdaşını işdən çıxarmağa məcbur olub. ABŞ-dakı əfqanlara psixi sağlamlıq, hüquqi və sosial dəstək təklif edən qeyri-kommersiya təşkilatı "Əfqan Qadınları üçün Qadınlar"ın icraçı direktoru Syuzan Antolin deyib ki, onun təşkilatı kimi qurumlar da davamlı hüquqi qeyri-müəyyənlik üçün hazırlaşırlar. O, Əl-Cəzirəyə deyib: "Biz maliyyələşdirməmizi şaxələndiririk və bir çox digər təşkilatlar kimi, proqramlarımızı dəstəkləmək üçün başqa maliyyə yolları tapmağa çox çalışırıq. Bu cür işlərlə məşğul olan təşkilatlar olaraq, biz irəli getməliyik. Biz 10 qat, ya da 100 qat daha çox iş görməliyik."

'Artıq dünya üçün prioritet deyil'

ABŞ-dakı qeyri-stabil vəziyyət daha geniş qlobal tendensiyanı əks etdirir. Taliban hökuməti beynəlxalq tanınma üçün islahatlar vəd etsə də, geniş insan hüquqları pozuntuları və qisas qətllərində ittiham olunmağa davam edir. Buna baxmayaraq, son illərdə bir neçə hökumətlə diplomatik əlaqələrini yüksəldib və iyul ayında Rusiya qrupu Əfqanıstanın qanuni hökuməti kimi rəsmən tanıyan ilk ölkə olub. Eyni zamanda, Pakistan və İran hökumətləri əfqanların Əfqanıstana geri qaytarılmasını sürətləndirib, UNHCR-ə görə, 2025-ci ilin yanvarından iyuluna qədər təkcə İrandan 1,4 milyondan çox əfqan mühacirlər ya deportasiya edilib, ya da ölkəni tərk edib. Reuters xəbər agentliyi də iyul ayında BƏƏ-nin Vaşinqtonu təxliyə edilmiş əfqanları geri qaytarmağa başladığı barədə məlumatlandırdığını bildirib. Almaniya da iyul ayında Taliban hakimiyyətə gəldikdən sonra ikinci deportasiya uçuşunu həyata keçirərək, əfqanları Əfqanıstana geri qaytarmağa başlayıb, baxmayaraq ki, qrupu hələ də tanımır və onunla diplomatik əlaqələrini saxlamır. Təxliyə edilmiş Qirovval deyir ki, kollektiv hərəkətlər aydın bir mesaj göndərir: "Biz bilirik ki, Əfqanıstan artıq dünya üçün prioritet deyil." Buna baxmayaraq, o, ABŞ-ın Trampın rəhbərliyi altında "müttəfiqlərini unutmayacağına" ümidini itirmədiyini söyləyib. "Mən öz əfqan icmamızın dayanıqlığını bilirəm. Biz harada olmağımızdan asılı olmayaraq dayanıqlı olmağa və bacardığımız qədər mübarizə aparmağa öyrəşmişik" deyə o bildirib. "Mənə ümid verən bir şey də budur."

24 saat