Gündəm 04.07.2025

180 illik itkin: Tarixi dəyişdirən bildiri üzə çıxdı

180 illik itkin: Tarixi dəyişdirən bildiri üzə çıxdı

UNUDULMUŞ KÖLƏLİYƏ QARŞI BƏYANNAMƏ ORTAYA ÇIXDI: AMERİKA TARİXİNİN ƏN GİZLİ SƏNƏDLƏRİNDƏN BİRİ

Amerikanın Massaçusets ştatında könüllü olaraq arxiv işləri aparan Cennifer Kromak XVIII və XIX əsrlərə aid kilsə jurnallarını araşdırarkən gözlənilməz bir kəşfə imza atıb. On illərlə karton qutularda saxlanılan sənədlər arasında, təxminən 1.5 metr uzunluğunda əlyazma bir parşomenə rast gəlib.

TARİXİN ƏN ÖNƏMLİ BƏYANNAMƏLƏRİNDƏN BİRİ: KÖLƏLİYƏ QARŞI Duruş

Sənəd 2 mart 1847-ci il tarixində Bostonda imzalanmışdı və üzərində 116 Nyu-İngiltərə Baptist din xadiminin imzası vardı. "Köləliyə Qarşı Qərar və Etiraz Bəyannaməsi" başlığını daşıyan bu parşomen, Amerikada köləliyə qarşı hərəkatın ən erkən və güclü mövqelərindən biri hesab olunur. Daha əvvəl Harvard və Braun universitetlərinin tədqiqatçıları tərəfindən intensiv şəkildə axtarılsa da, əsli bir cür tapıla bilməmiş, sonuncu dəfə 1902-ci ildə bir tarix kitabında surətinə rast gəlinmişdi.

"MÜQƏDDƏS QRAAL" NİTELİYİNDƏKİ TARİXİ SƏNƏD

Amerikan Baptist Kilsələrinin Massaçusets üzrə İcraçı Direktoru Rahibə Dayan Becar, tapılan sənədi "köləliyə qarşı dövrün Baptist arxivlərinin Müqəddəs Qraalı" kimi qiymətləndirib. Parşomen, Amerikan İç Savaşından düz 14 il əvvəl kilsə rəhbərlərinin köləliyə qarşı artan narahatlıqlarını açıq şəkildə ortaya qoyması baxımından diqqətəlayiqdir.

Sənəddə yer alan bu ifadələr, kilsə liderlərinin mövqeyini dəqiq şəkildə göstərir:

"Bu şəraitdə artıq susqun qala bilmərik. Həm əzilənlərə, həm də əzənlərə qarşı məsuliyyətimiz var. Ədalət, bu öhdəliyi yerinə yetirməyimizi tələb edir. Həqiqət, İnsanlıq və İctimai Əxlaq bizə səslənir."

MƏDƏNİ MİRAS QORUMA ALTINA ALINIR

Becar, sənəddəki bütün imzaları rəqəmsal olaraq qeyd etdiyini və hər bir din xadiminin hansı kilsədə xidmət etdiyini arxiv məlumatları ilə uyğunlaşdırdığını bildirib.

Massaçusetsdə 1871-ci ildə azad qara qullar tərəfindən qurulan Kalvari Baptist Kilsəsinin rahibi Kennet Yanq isə bu kəşfi ilhamverici kimi xarakterizə edib:

"100-dən çox din xadiminin azadlıq naminə bu bəyannaməni imzalaması fövqəladədir. Bu, səsini çıxara bilməyənlər adından verilmiş bir mübarizə idi."

Bu tarixi sənəd bu gün demək olar ki, heç bir ləkə və ya zədə daşımır. O, dəyər müəyyənləşdirmə prosesindədir və rəqəmsallaşdırılaraq Massaçusetsdəki 230 Amerikan Baptist kilsəsi ilə paylaşılması planlaşdırılır.

24 saat

Oxucu Şərhləri

Zeynəb Kazımova
24.07.2025 20:33
Bildirinin ortaya çıxması ilə köleliyin ləğvi arasında səbəb-nəticə əlaqəsinin müəyyən edilməsində metodoloji çətinliklər nələrdir və bu çətinlikləri aradan qaldırmaq üçün hansı tarixi və ya metodoloji yanaşmalar təklif oluna bilər?
Səbinə Əsədova
24.07.2025 12:21
Müəllif bildirinin tarixi əhəmiyyətini hələ dəqiq qiymətləndirmək üçün erkən olduğunu vurğulayır. Bildirinin məzmununun, kontekstinin və təsirinin daha ətraflı təhlili tələb olunur. Yalnız əvvəllər məlum olmayan məlumatlar təqdim edərsə, tarixi nəzərlərimizi əsaslı şəkildə dəyişdirə bilər; əks halda, mövcud biliklərə əlavə bir detal olaraq qala bilər. Ona görə də, "tarixi dəyişdirəcək" iddiası hələki əsaslandırılmamışdır.
Arzu Bağırova
22.07.2025 22:04
Maraqlı bir yazı. Köleliyə qarşı bildirinin aşkar olunması əlbəttə ki, tarixçilər üçün əhəmiyyətli bir hadisədir və 180 illik susqunluqdan sonra ortaya çıxması tədqiqat imkanlarını genişləndirir. Ancaq bildirinin "tarixi dəyişdirəcək" qədər əhəmiyyətli olub-olmadığını müəyyən etmək üçün daha ətraflı təhlil lazımdır. Bildirinin məzmununa və o dövrün digər mənbələri ilə uyğunluğuna dair daha geniş bir araşdırma aparılmalıdır. Bildirinin yazıldığı kontekst, müəllifin kimliyi və bildirinin yayılma miqyasının dəqiq müəyyənləşdirilməsi tarixi təsirinin düzgün qiymətləndirilməsi üçün vacibdir. Əgər bu bildiri əvvəllər məlum olmayan yeni məlumatlar təqdim edirsə, tarixi nəzərlərimizdə əhəmiyyətli dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Ancaq əks halda, bildirinin mövcud tarixi təsvirə əlavə bir detal kimi qalması ehtimalı da var.
Eldar Yusifov
22.07.2025 20:02
Maraqlı bir yazı. Kölelik əleyhinə bildirişin aşkarlanması və onun tarixə təsiri haqqında geniş məlumat verməyiniz təqdirəlayiqdir. Ancaq bildirişin həqiqi təsiri barədə daha dərin araşdırma aparmaq vacib olardı. Yəni, bildirişin yayılma miqyasının və əslində nə dərəcədə köleliyin aradan qaldırılmasına təsir etdiyinin daha ətraflı təhlil edilməsi məqaləni daha da gücləndirərdi. Eyni zamanda, bildirişin meydana çıxması ilə əlaqədar olaraq, bu sənədin tapılmasına qədərki tarixi boşluğun və bildirişin olmamasının tarixi təfərrüatlarına toxunulması məqalənin obyektivliyini artırar.
Etibar Məmmədov
22.07.2025 18:24
Maraqlı bir yazı idi. Kölelik əleyhinə bildirinin üzə çıxması şübhəsiz ki, tarixin tədqiqi üçün əhəmiyyətli bir hadisədir. Lakin, "tarixi dəyişdirən" ifadəsinin biraz şişirdilmiş olduğunu düşünürəm. Bildirinin məzmunu və həqiqi təsiri barədə daha ətraflı məlumat vermək, iddianın etibarlılığını artırar. Məlumat mənbələrinin dəqiqliyini və bildirinin tarixi kontekstindəki yerini aydınlaşdıran əlavə tədqiqatlar bu məsələni daha da dəqiqləşdirə bilər.
Əfsanə Zeynallı
22.07.2025 18:22
Maraqlı bir yazı idi. Köleliyə qarşı bildirinin aşkar olunması, şübhəsiz ki, tarixin yenidən yazılması üçün əhəmiyyətli bir hadisədir. Ancaq bildirinin təkcə mövcudluğu deyil, həm də məzmunu və tarixi konteksti diqqətlə araşdırılmalıdır. Bildirinin nə dərəcədə geniş yayılmış olduğunu və həqiqətən də sosial dəyişikliyə təsirini nə dərəcədə göstərdiyini təsdiqləyən əlavə sübutlar təqdim etmək faydalı olardı. Eyni zamanda, bildirinin tapılmasını müəyyən bir qrupun mənafeyinə uyğun bir şəkildə təqdim etməkdən çəkinmək vacibdir. Daha geniş bir tarixi perspektivdə, bildiri ilə yanaşı, köleliyin ləğvi prosesində başqa hansı amillərin rol oynadığını da araşdırmaq faydalı olardı.
Əziz Kazımov
22.07.2025 13:35
Maraqlı yazı. 180 illik sirlərə bürünmüş bir sənədin üzə çıxması həqiqətən də tarixi yenidən yazmağa qadirdir. Ancaq "tarixi dəyişdirən" ifadəsini biraz şişirdilmiş hesab edirəm. Əlbəttə, yeni məlumatlar kölelik əleyhinə mübarizənin tarixinə yeni bir perspektiv əlavə edə bilər, lakin tamamilə "dəyişdirməsi" üçün hələ daha əhəmiyyətli bir kəşfə ehtiyac var. Bildirinin məzmunu və onun tarixi təsirləri barədə daha ətraflı məlumat verilməsi vacibdir. Məsələn, bu bildirinin nə dərəcədə geniş yayıldığı və həqiqi təsiri nə qədər olmuşdur? Bəlkə də, "180 illik gizli qalmış bir sənəd" deyəndən daha maraqlı olan, bu sənədin uzun illər boyu necə gizli qalmasının özüdür. Bu barədə araşdırma aparmaq daha maraqlı ola bilər.
Nabat Hüseynova
22.07.2025 13:18
Maraqlı bir araşdırma, təbriklər! 180 illik itkin sənədin aşkarlanması əlbəttə ki, tarixi tədqiqatlar üçün əhəmiyyətli bir hadisədir. Ancaq Kölelik Əleyhinə Bildirişin məzmununa dair daha geniş məlumat vermək faydalı olardı. Məlumatın nə dərəcədə yeni və əvvəlki tədqiqatlarla nə dərəcədə üst-üstə düşdüyü haqqında ətraflı məlumat olmadan, sənədin tarixi təfərrüatlara nə dərəcədə təsir edəcəyini qiymətləndirmək çətindir. Bildirişin tarixi kontekstini daha geniş izah etməklə yanaşı, sənədin mətninin özündən nümunələr vermək də oxucunun daha ətraflı anlayış qazanmasına kömək edərdi. Həmçinin, bu aşkarlanan sənədin o dövrün siyasi və sosial mühitinə dair mövcud nəzəriyyələrə necə təsir edəcəyi və ya təkzib edəcəyi barədə də ətraflı bir təhlil faydalı olardı.
Afaq Səmədova
22.07.2025 11:03
Maraqlı bir iddia irəli sürülüb, amma məqalədə bildirişin "tarixi dəyişdirəcək" qədər əhəmiyyətli olduğuna dair kifayət qədər əsaslandırıcı dəlil yoxdur. 180 illik bir fasilədən sonra ortaya çıxan bir sənədin həqiqiliyini və təsirinin miqyasını təsdiqləmək üçün daha ətraflı araşdırma və müstəqil ekspertiza tələb olunur. Bildirişin mətninin tam şəkildə təqdim edilməməsi də şübhələrə yol açır. Kölelik əleyhinə mübarizə tarixində bu sənədin tutduğu yerin müəyyənləşdirilməsi üçün müqayisəli təhlil və digər müasir mənbələrlə əlaqələndirilməsi zəruridir. Əgər belə bir əhəmiyyətli sənəddən danışırıqsa, daha sərt metodoloji yanaşma və əsaslandırılmış sübutlar gözləmək lazımdır.
Səadət Əliyeva
22.07.2025 10:55
Maraqlı bir yazı olsa da, "tarixi dəyişdirən" ifadəsi biraz həddindən artıq görünür. 180 illik bir sükutdan sonra ortaya çıxan bu bildirinin əhəmiyyətini qəbul etsəm də, həqiqətən də köleliyin tarixini necə dəyişdirəcəyini görmək üçün daha ətraflı təhlilə ehtiyac var. Bildirinin məzmunu nə dərəcədə yeni məlumatlar təqdim edir? Əvvəllər bilinən məlumatlarla nə dərəcədə üst-üstə düşür və ya ziddiyyət təşkil edir? Bildirinin müəllifi və ya müəllifləri kimlərdir və onların mövqeləri və təsirləri nə idi? Bu suallar cavablandırılmadan, bildirinin tarixə təsiri barədə müsbət və ya mənfi qərar vermək çətindir. Əlavə olaraq, "tarixi dəyişmə" iddiasının obyektivliyi və bu iddianı dəstəkləyən konkret sübutların olması da diqqətə çatdırılmalıdır.

Şərh Yaz