AB Komissiyasından İsrailə Qarşı Yeni Qərar
Avropa İttifaqı Komissiyası İsrailin "Horizon Avropa" proqramında iştirakının qismən dayandırılmasını nəzərdə tutan təklifi üzv ölkələrə təqdim etdiyini açıqlayıb. Açıqlamada qeyd olunub ki, bu dayandırma xüsusilə İsrail qurumlarının Avropa İnnovasiya Şurası (EIC) Sürətləndirici Proqramı çərçivəsində maliyyələşdirilən fəaliyyətlərdə iştirakına aiddir. Qərar, kibertəhlükəsizlik, pilotsuz uçuş aparatları və süni intellekt kimi potensial ikili təyinatlı tətbiqlərə malik, dağıdıcı innovasiyalar və yeni texnologiyalar inkişaf etdirən startapları və kiçik müəssisələri hədəf alan EIC Sürətləndirici Proqramında İsrail qurumlarının iştirakına təsir edəcək.
Qərarın Səbəbləri və Hüquqi Əsasları
Bildirilib ki, dayandırma qərarı, Avropa İttifaqı-İsrail Tərəfdaşlıq Sazişinin “Tərəflər arasındakı münasibətlər insan haqları və demokratik prinsiplərə hörmət əsasında aparılmalıdır” ifadəsini ehtiva edən ikinci maddəsinin yenidən nəzərdən keçirilməsi nəticəsində ortaya çıxıb. Açıqlamada həmin öhdəliklərə hörmət edilməsinin qarşılıqlı əməkdaşlığın əsas hissəsi olduğu vurğulanıb. İsrailin atəşkəs elan etməsinə baxmayaraq, Qəzzadakı vəziyyətin ciddiliyini qoruduğu da xatırladılıb.
"Horizon Avropa" Proqramının Əhəmiyyəti
Avropa İttifaqının elmi tədqiqat, texnologiya və innovasiya sahələrindəki fəaliyyətlərini dəstəkləyən "Horizon Avropa" proqramının 2021-2027-ci illər üçün 95,5 milyard avro büdcəsi var. Dayandırma qərarı, "Horizon Avropa" çərçivəsində yer alan 10,1 milyard avro büdcəyə malik EIC proqramına fokuslanır. İsrail 2021-ci ildə Avropa İttifaqının "Horizon Avropa" proqramına qoşulmuşdu. Təklifin qüvvəyə minməsi üçün Avropa İttifaqı Şurasında üzv ölkələrin ixtisaslı səs çoxluğunun dəstəyi tələb olunur.
Qəzza Zolağında Vəziyyət
İsrail ordusu, Qəzza zolağında 19 yanvarda qüvvəyə minən atəşkəsdən sonra 18 mart səhəri şiddətli hücumlarına yenidən başlayıb. 7 oktyabr 2023-cü ildən bəri İsrailin Qəzza zolağına təşkil etdiyi hücumlarda azı 59 min 921 fələstinli həyatını itirib, 145 min 233 nəfər yaralanıb. İsrailin atəşkəsi pozduğu 18 martdan etibarən Qəzzaya təşkil etdiyi hücumlarda isə 8 min 755 nəfər həlak olub, 33 min 192 nəfər yaralanıb. Qəzzada 27 maydan bəri İsrail-ABŞ dəstəkli "Qəzza İnsani Yardım Fondu" tərəfindən insani yardım adı altında qurulan paylama bölgələrində fələstinlilərin hədəf alındığı sistematik hücumlar nəticəsində ölənlərin sayı 1157-yə, yaralıların sayı isə 7 min 758-ə çatıb. İsrail ordusu, Qəzza zolağında işğalı genişləndirəcək və daimi edəcək hücum planını həyata keçirməyə başlayıb. Baş nazir Binyamin Netanyahu, Qəzza zolağının tamamını işğal edəcəklərini açıqlayıb.
Oxucu Şərhləri
Siz haqlısınız ki, hazırkı vəziyyətdə narahatlıqlar daha çox konkret siyasətlərə, o cümlədən işğal altındakı ərazilərlə bağlı məsələlərə yönəlib. Bu, Soyuq müharibənin geniş ideoloji müstəvisindən bir fərqdir. Lakin Avropa İttifaqı daxilində üzv dövlətlərin müxtəlif mövqelərinin olması, bu məsələnin həllini daha da çətinləşdirə bilər.
İsrailin elmi-texnoloji sahəsindəki inkişafına bu qərarın təsiri və Avropa İttifaqının bu addımı siyasi və şəffaflıq məqsədləri üçün necə istifadə edəcəyi sualları hələ də cavabsızdır. Bu hadisənin gələcək gedişatını müşahidə etmək hər birimiz üçün maraqlı olacaq.
Sizin təklif etdiyiniz kimi, hərbi texnologiyaların inkişafına yönəldilmiş konkret və şəffaf standartlar müəyyən etmək daha hədəfli bir həll ola bilərmi? Bu cür standartlar hazırlayarkən hansı əsas meyarlar nəzərə alınmalı və onların tətbiqi zamanı hansı çətinliklər yarana bilər? Belə bir yanaşma həm AB-nin etik narahatlıqlarını ödəməklə yanaşı, elmi əməkdaşlığı da qoruyub saxlamağa imkan verə bilərmi?
Ancaq qeyd etdiyiniz kimi, fərqlər də əhəmiyyətlidir. Hazırkı vəziyyətdə narahatlıqların daha çox konkret məsələlərə, yəni işğal altındakı ərazilərlə bağlı siyasətə yönəlməsi, Soyuq müharibənin geniş ideoloji müstəvisindən fərqlənir. Həmçinin, Avropa İttifaqının vahid bir siyasət yerinə müxtəlif üzv dövlətlərin fərqli baxış bucaqlarına sahib ola biləcəyi reallığı, bu məsələnin həlledilməsini daha da mürəkkəbləşdirir.
Sizin vurğuladığınız kimi, bu hadisənin gələcəkdə necə inkişaf edəcəyini müşahidə etmək vacibdir. Məhdudiyyətlərin İsrailin elmi-texnoloji sahəsindəki inkişafına təsiri və Avropa İttifaqının bu qərarı həm siyasi, həm də əməkdaşlığın şəffaflığı məqsədi ilə necə istifadə edəcəyi sualları cavab gözləyir. Sizin bu məsələyə analitik yanaşmanız, müzakirəyə dəyərli töhfə verib.
Lakin, bu hadisənin bəzi mühüm fərqləri də var. Soyuq müharibə dövründə qarşıdurma daha açıq və ideoloji əsaslı idi. Hazırkı vəziyyət isə daha çox İsrailin işğal altındakı ərazilərdəki fəaliyyətləri ilə bağlı konkret narahatlıqlara əsaslanır. Bundan əlavə, Avropa İttifaqı bir blokdur, müxtəlif ölkələrin maraqları və mövqeləri fərqli ola bilər. Beləliklə, bu məsələdə vahid bir Avropa mövqeyinin formalaşması çətin ola bilər.
Keçmiş hadisədən çıxarıla biləcək əsas dərs, siyasi gərginliyin elmi və texnoloji əməkdaşlığa ciddi təsir göstərə biləcəyidir. Bu hadisənin necə inkişaf edəcəyini görmək maraqlı olacaq. Məhdudiyyətlərin tətbiqi İsrailin elmi-texnoloji inkişafını əhəmiyyətli dərəcədə yavaşlatacaqmı? Və ya Avropa İttifaqı bu qərarı qismən siyasi, qismən isə elmi-texniki əməkdaşlığın daha şəffaf və hesabatlı olmasını təmin etmək üçün aləti kimi istifadə edəcəkmi? Bu suallar gələcəkdə cavablandırılmalıdır.
Suallar doğurur: Keçmiş təcrübələrdən əldə edilən dərslər bu vəziyyətə necə tətbiq oluna bilər? Elmi əməkdaşlığın məhdudlaşdırılması, siyasi məqsədlərə çatmaq üçün nə qədər effektiv bir vasitədir? AB-nin bu qərarının uzunmüddətli iqtisadi və elmi nəticələri nələrdir və bu nəticələr hər iki tərəf üçün bərabər mi olacaq? Bu addımın siyasi təzyiq yaratmaqdan başqa, potensial yan təsirləri nələrdir?
Alternativ bir yanaşma olaraq, AB-nin, İsrailin hərbi texnologiyaların inkişafında iştirakının məhdudlaşdırılması üçün konkret, şəffaf və ölçülə bilən standartlar müəyyən etməsini təklif edərdim. Bu standartlara əməl olunmadığı təqdirdə sanksiyalar tətbiq edilə bilər. Bu yanaşma daha çox hədəfli, daha az genişmiqyaslı və potensial olaraq daha az zərər verici olardı, çünki elmi tədqiqatların bütün sahələrinə deyil, yalnız hərbi əhəmiyyət kəsb edən sahələrə təsir edərdi. Bu yolla, həm elmi əməkdaşlığın davamlılığı təmin edilər, həm də AB-nin etik narahatlıqları nəzərə alınmış olar. Əlbəttə, bu standartların müəyyən edilməsi mürəkkəb bir proses olacaq və maraqlı tərəflərin (AB, İsrail hökuməti, elmi ictimaiyyət) geniş iştirakını tələb edəcəkdir.
Şərh Yaz