Alimlər: Beynin 5 inkişaf dövrü var, yetkinlik 30 yaşın əvvəllərinə qədər başlamır

Yeni Araşdırma: İnsan Beyni Beş Əsas İnkişaf Mərhələsindən Keçir

Alimlər insan beyninin körpəlikdən qocalığa qədər beyin inkişafının necə dəyişdiyinə dair indiyədək aparılmış ən hərtərəfli tədqiqatlardan birində beş əsas "dövr" müəyyən ediblər. Demək olar ki, 4000 nəfər – bir yaşdan 90 yaşa qədər insanların beyin skanlarına əsaslanan bu araşdırma, sinir əlaqələrinin həyatımız boyu necə formalaşdığını xəritələndirib.

Nəticələr beynin təşkilatının fərqli bir trayektoriyaya keçdiyi dörd əsas "dönüş nöqtəsi" ilə ayrılan beş geniş yaş dövrlərini ortaya qoyub. Bu dönüş nöqtələri təxminən 9, 32, 66 və 83 yaşlarına təsadüf edir.

Kembric Universitetinin neyroinformatika üzrə tədqiqatçısı və araşdırmanın aparıcı müəllifi, professor Duncan Astle qeyd edir ki, "Həyatımız geriyə baxanda bir çoxumuza müxtəlif mərhələlərlə xarakterizə olunur. Məlum olub ki, beyinlər də bu dövrlərdən keçir." O əlavə edib ki, insan beyninin struktur səyahətinin sabit bir irəliləyiş deyil, əsas dönüş nöqtələri ilə yadda qaldığını anlamaq, sinir sisteminin zədələnməyə nə vaxt və necə həssas olduğunu müəyyən etməyə kömək edəcək.

Uşaqlıq və Yeniyetməlik: Sinir Əlaqələrinin Formlaşması

Tədqiqat göstərir ki, beyin inkişafının uşaqlıq dövrü doğuşdan doqquz yaşa qədər davam edir, daha sonra yeniyetməlik mərhələsinə keçir. Bu mərhələ isə orta hesabla 32 yaşa qədər davam edir.

Körpəlikdən uşaqlığa qədər beyinlər "şəbəkə konsolidasiyası" ilə müəyyən olunur. Bu dövrdə körpə beynindəki sinapslar – neyronlar arasındakı əlaqələr – seyrəldilir və daha aktiv olanlar qalır. Araşdırmaya görə, bu dövrdə beynin əlaqələrinin səmərəliliyi azalır. Eyni zamanda, boz və ağ maddənin həcmi sürətlə artır, kortikal qalınlıq – xarici boz maddə ilə daxili ağ maddə arasındakı məsafə – pik nöqtəyə çatır, kortikal qatlama – beynin xarici səthindəki xarakterik qırışlar isə sabitləşir.

İkinci, yeniyetməlik dövründə ağ maddənin həcmi artmağa davam edir, beləliklə, beynin kommunikasiya şəbəkələrinin təşkili getdikcə daha da təkmilləşir. Bu dövr, bütün beyində əlaqələrin səmərəliliyinin davamlı artması ilə xarakterizə olunur ki, bu da yüksək koqnitiv performansla əlaqəlidir. Araşdırmanın rəhbəri Alexa Mousley, bu dövrlərin beynin sabit bir vəziyyətdə qalması deyil, müəyyən bir müddət ərzində sabit bir inkişaf trendində qalması ilə müəyyən edildiyini vurğulayıb. Mousley əlavə edib ki, bu tapıntılar əksər hallarda yeniyetməlik dövründə ortaya çıxan psixi sağlamlıq pozğunluqları üçün risk faktorlarına dair fikir verə bilər.

Yetkinlik Dövrü: Beyin Arxitekturasının Sabitləşməsi

Təxminən 32 yaşda insan beynində trayektoriyada ən güclü ümumi dəyişiklik müşahidə olunur. Valideynlik kimi həyat hadisələrinin müşahidə olunan dəyişikliklərdə rol oynaya biləcəyi güman edilir, baxmayaraq ki, araşdırma bunu açıq şəkildə sınaqdan keçirməyib. Mousley qeyd edib ki, "Doğuş edən qadınların beynində sonradan dəyişikliklər baş verdiyini bilirik. Bu, bu mərhələlərlə beyində baş verənlər arasında bir əlaqənin ola biləcəyini fərz etmək üçün əsas verir."

32 yaşdan etibarən beynin arxitekturası əvvəlki mərhələlərlə müqayisədə sabitləşir ki, bu da digər tədqiqatlara əsasən "intellekt və şəxsiyyətdə platoya" uyğundur. Beyin bölgələri də daha çox bölmələşir.

Qocalma Mərhələsi: Əlaqələrin Zəifləməsi

Son iki dönüş nöqtəsi, beynin əlaqələrinin azalması ilə müəyyən edilib. Bu azalmaların qocalma və beyindəki ağ maddənin degenerasiyası ilə əlaqəli olduğuna inanılır. Bu mərhələlər beyin inkişafının sonrakı illərində ortaya çıxan dəyişikliklərin mahiyyətini anlamaq üçün əhəmiyyətli məlumatlar təqdim edir.

24 saat