Arktik kərgədanı qədim miqrasiya biliklərini yenidən yazır

Kanada Arktikasında 23 Milyon İllik Yeni Kərgədan Növü Kəşf Edildi

Kanada Təbiət Muzeyinin (KTM) tədqiqatçıları 23 milyon il əvvəl Kanadanın Yüksək Arktika bölgəsində yaşamış yeni kərgədan növünü müəyyən ediblər. "Nature Ecology & Evolution" jurnalında təsvir olunan bu nəsli kəsilmiş kərgədan, indiyə qədər planetdə yaşamış ən şimal Arktika kərgədanı hesab olunur. Bu kəşf, bir çox qədim heyvanın qitələr arasında necə yayıldığına dair elmi anlayışları yenidən formalaşdırır.

Qədim Kərgədanın Xüsusiyyətləri və Əhəmiyyəti

Bu gün cəmi beş kərgədan növü mövcud olsa da, qazıntı qeydləri keçmişdə 50-dən çox növün yaşadığını göstərir. O dövrlərdə kərgədanlar təkcə Asiya və Afrikada deyil, Avropa və Şimali Amerikada da yayılmışdı və müxtəlif formalara malik idilər. Yeni kəşf edilən Epiaceratherium itjilik növü də belə nümunələrdən biridir. Bu növün buynuzları yox idi, nisbətən kiçik idi və ilin aylarla davam edən qaranlıq dövrlərində yaşayırdı. Həmin vaxtlar Arktika ehtimal ki, mülayim meşəliklərdən ibarət idi. Onun qalıqları ilk dəfə 1986-cı ildə Kanadanın Nunavut əyalətində aşkar edilib.

Tədqiqatçılar heyvanın skeletinin təqribən 75%-ni bərpa edə biliblər. Kanada Təbiət Muzeyinin Paleobiologiya şöbəsinin rəhbəri və məqalənin baş müəllifi Danielle Fraser qalıqların bu qədər yaxşı qorunmasının səbəbini heyvanın donmuş torpaqda qalması ilə izah edir. Fraser və komandası fosilin fiziki xüsusiyyətlərini analiz edərək onun kərgədan ailə ağacında yerini müəyyən ediblər. Digər nümunələrlə müqayisə nəticəsində, bu heyvanın ən yaxın qohumlarının Avropa və Qərbi Asiyada yaşadığı məlum olub. Bu, kərgədanın əcdadlarının Avropa və Şimali Amerikanı birləşdirən Şimali Atlantika Quru Körpüsü adlanan torpaq zolağını keçdiyini göstərir.

Quru Körpülərinin Rolu və Arktikanın Təkamüldəki Önəmi

Şimali Atlantika Quru Körpüsü Asiya və Şimali Amerikanı birləşdirən və insan miqrasiyasında oynadığı rolla tanınan Berinq Quru Körpüsü qədər diqqət çəkməsə də, Fraser onun heyvan miqrasiyası tarixində özünəməxsus yeri olduğunu qeyd edir. Əvvəllər alimlər heyvanların Şimali Atlantika Quru Körpüsündən Avropa və Şimali Amerika arasında təxminən 50 milyon il əvvələ qədər istifadə etdiyinə inanırdılar, bundan sonra isə körpünün su altına düşdüyü düşünülürdü. Lakin tədqiqatçıların analizi kərgədanların ən azı 20 milyon il daha uzun müddət hər iki istiqamətdə bu körpüdən keçdiyini ortaya qoyur. Fraser, bu kəşfin "həyəcanverici" olduğunu və quru körpüsünün heyvan təkamülündə düşündüyümüzdən daha uzun müddət daha böyük rol oynadığını göstərdiyini vurğulayır.

Fraser, təkamül mərkəzi kimi adətən tropik mühitlərin qəbul edilməsinə baxmayaraq, bu tədqiqatın insanların Arktikanın məməlilərin təkamülündə nə qədər əhəmiyyətli olduğunu anlamasına kömək edəcəyinə ümid etdiyini bildirir. O deyir ki, "qazıntı qeydlərini nə qədər çox araşdırsaq, sahəyə çıxıb daha çox fosil toplasaq, yeni növləri nə qədər çox təsvir etsək, Arktikanın təkcə keçmişdə deyil, bu gün də məməlilərin formalaşmasında nə qədər vacib olduğunu görərik."

Qədim Zülallar və İqlim Dəyişikliyinin Təhdidi

Tədqiqatın həmmüəllifi, Kanada Təbiət Muzeyinin baş elmi köməkçisi Marisa Gilbert bu fikirlə razılaşır. O qeyd edir ki, iqlim dəyişikliyinin bu gün dünya ekosistemlərini pozduğu bir vaxtda, bu kəşflər keçmişdəki heyvanların böyük ətraf mühit dəyişiklikləri ilə necə mübarizə apardığına dair bir növ bənzətmə təqdim edir.

Ryan Sinclair Paterson, Kopenhagen Universitetinin Qlobus İnstitutunun doktorantura sonrası tədqiqatçısı, tədqiqatın bu hissəsinə rəhbərlik edərək dünyanın ən qədim zülallarını bərpa edib və öyrənib. Bu zülallar bu il iyulun əvvəlində "Nature" jurnalında dərc edilib. Paterson qədim biomolekulların "keçmişə pəncərə" açdığını bildirir. Qədim DNT təkamül tarixi və növlərin bir-birindən nə vaxt ayrıldığı haqqında çoxlu məlumat verə bilər, lakin o, xüsusilə davamlı bir molekul deyil. DNT-nin təlimatları ilə qurulan zülallar isə daha möhkəmdir. Kərgədanın dişinin minasında tapılan zülallar təxminən 21 milyon il əvvələ aiddir ki, bu da dünyanın ən qədim DNT-dən on qat daha yaşlıdır.

Paterson iqlim dəyişikliyinin artan təhdidi səbəbindən fosil zəngin Arktika ərazilərinin, məsələn, fosilin tapıldığı Haughton Zərbə Kraterinin gələcəyi barədə narahatlığını bildirir. O deyir ki, həddindən artıq soyuq şərait olmasaydı, zülalları bərpa etmək mümkün olmazdı. "Buzlaşma və iqlim dəyişikliyi ilə əlaqəli eroziya səbəbindən bu ərazilər arxeologiya və paleontologiya üçün aşınır və itirilir" deyir.

İnuitlərlə Əməkdaşlıq və Gələcək Perspektivlər

Yeni növə fosilin tapıldığı Griese Fiord qəsəbəsinin keçmiş meri, İnuit ağsaqqalı Jarloo Kiguktakın köməyi ilə ad verilib. Yüksək Arktika evinə hörmət əlaməti olaraq, onlar Epiatheracerium itjilik adını seçiblər. "İtjilik" sözü İnuktitut dilində "şəhərli" və ya "şəhər" mənasını verir.

KTM 2008-ci ildən bəri Kiguktakla əməkdaşlıq edir. Fraser, nümunələrin toplandığı ərazilərdə yerli xalqlarla işləməyin çox vacib olduğunu düşünür və bu praktikanın genişləndiyini müşahidə edir. Nebraska Universitetinin Coğrafiya/Geologiya şöbəsinin köməkçi professoru Lawrence Bradley bu yanaşmanın hər iki qrup arasında xoş niyyəti gücləndirdiyini, ərazini bilməyən alimlərə mühüm rəhbərlik verdiyini və ən yaxşı hallarda yerli uşaqları vətənlərində aparılan araşdırmalara cəlb edə biləcəyini söyləyir.

24 saat