Atlantikin Nəhəng Yosun Zolağı: Durdurulmaz Okean Fenomeni Qitələri Sarır, Rekordları Qırır

Atlantik okeanında Qolf Meksikasından Qərbi Afrikanın sahillərinə qədər uzanan, kosmosdan izlənə bilən nəhəng, üzən dəniz yosunu örtüyü mövcuddur. 2025-ci ilin may ayında bu Böyük Atlantik Sarqassum Qurşağı rekord həddə çataraq 37.5 milyon metrik ton biokütlə ilə səth altında süründü. İllərdir ki, Floridadan Karib hövzəsinə qədər sahil icmaları hər yazda bu qəhvəyi yosunun çimərlikləri boğmasından, vəhşi təbiəti məhv etməsindən və turizmi azaldacağından narahatdırlar. Təmizləmə qrupları çürüyən yosunları sahillərdən təmizləyərkən, elm adamları bu hadisənin səbəblərini və onun müvəqqəti, yoxsa iqlimlə əlaqəli bir dəyişiklik olduğunu araşdırmağa çalışırlar. Son araşdırmalar göstərir ki, bu, hər iki halda doğru ola bilər. Bu qurşaq sadəcə narahatçılıq deyil; o, artıq qida dövrləri, sənaye çirklənməsi, mikrobial təkamül və isinən sularla bağlı daha dərin dəniz ekosistemi dəyişikliklərinin əlamətidir. Bu il əsas ekoloji mexanizmin kəşfi tədqiqatçıların bu fenomeni necə qiymətləndirdiklərini yenidən formalaşdırır və onun təsirini azaltmaq üçün təcili suallar ortaya çıxarır.

Bir qitə boyda sargassum qurşağı

Vaxtilə Sargasso dənizi ilə məhdudlaşan sargassum yosunları indi bütün tropik Atlantik hövzəsini zəbt edib. Onun böyüməsi artıq mövsümi və ya dağınıq deyil – strukturlaşmış, davamlı və nəhəng miqyasdadır. Florida Atlantik Universitetinin məlumatına görə, qurşağın uzunluğu hazırda 8,800 kilometrdən çoxdur ki, bu da qitə Amerikasının enindən iki dəfə böyükdür. Dönüş nöqtəsi 2011-ci ildə, qeyri-adi güclü külək nümunələri və dəniz səthi dəyişiklikləri ilk dəfə bu yosun qruplarını yeni enliklərə itələyəndə baş verdi. O vaxtdan bəri, bu çiçəklənmələr demək olar ki, hər il, artan tezlik və həcm ilə təkrarlanır. "Zərərli Yosunlar" jurnalındakı son icmal bu nümunəni okean kimyasındakı əhəmiyyətli dəyişikliklərlə – xüsusilə dəniz yosunları üçün gübrə rolunu oynayan azot və fosfor kimi qida maddələrinin kəskin artması ilə əlaqələndirir. Bu qida maddələrinin artımının əksəriyyəti insan fəaliyyəti nəticəsində yaranır. Sənaye təsərrüfatlarından axıntılar, şəhər mərkəzlərindən tullantılar və Amazon çayının axınları Atlantik boyunca azotla zəngin bir axıntı yaradıb. Əslində, 1980-2020-ci illər arasında yosun nümunələrindəki azot miqdarı Florida Atlantik Universitetinin uzunmüddətli peyk və biogeokimyəvi məlumatlarına görə 50%-dən çox artıb.

Mikrobial əməkdaşlıqlar və plastik çirklənmə

Ancaq həddindən artıq qida maddələri təkbaşına bu sürətli böyüməni tam izah etmir. Bu il Kimya üzrə Maks Plank İnstitutunun tədqiqatçıları nəzərdən qaçırılan bir amili – sianobakteriyaları aşkar etdikdə bir dönüş nöqtəsi yarandı. Sargassum səthində yaşayan bu mikroskopik orqanizmlər atmosfer azotunu istifadə edilə bilən formaya çevirərək azot fiksasiyası həyata keçirir və yosunun böyüməsini, xüsusilə fosforla zəngin sularda sürətləndirir. Ekvator yaxınlığındakı dərin suların səthə çıxması (upwelling) hadisələri fosforla zəngin suları səthə çəkərək bu mikrobial əməkdaşlıq üçün ideal şərait yaradır. "Bu simbioz sargassuma ciddi rəqabət üstünlüyü verir," – "Nature Geoscience" tədqiqatının baş müəllifi Dr. Jonathan Jung bildirib. Karib dənizi boyunca mərcan nümunələrinin məlumatları göstərir ki, azot fiksasiyası 2011-ci ildən bəri çiçəklənmə fəaliyyəti ilə dəqiq şəkildə üst-üstə düşür. Başqa bir təəccüblü sürətləndirici isə mikroplastiklərdir. Florida Atlantik Universitetinin ayrı bir araşdırması Vibrio bakteriyalarının – bəzi ştammları həm balıqlar, həm də insanlar üçün zərərli olan – sargassum qruplarına dolaşmış plastik qalıqlarına aqressiv şəkildə yapışdığını aşkar edib. Bu mikroblar tullantıların ifrazı yolu ilə ətrafdakı suları azotla daha da zənginləşdirərək, elm adamlarının "patogen fırtınası" adlandırdığı və çiçəklənmə şəraitini gücləndirən bir vəziyyət yarada bilər. Florida Atlantik Universitetinin mikrobioloqu Tracy Mincer bildirib: "İnsanlar bunun sadəcə yosun olmadığını anlamırlar. Bu, üzən bir ekosistemdir və hazırda sürətlə təkamül edir."

Sahil dəniz ekosistemi üçün artan təhlükə

Müəyyən miqdarda sargassum faydalı ekoloji rol oynasa da – gənc balıqlar və dəniz tısbağaları üçün sığınacaq rolunu oynayır – bu qurşaq artıq hər hansı təbii tarazlığı aşıb. Yosun kütləvi şəkildə sahillərə çatdıqda, günəş işığını bloklayır, mərcan riflərini boğur və oksigendən məhrum ölü zonalar yaradır. İqtisadi zərərlər də artır. Meksikanın Playa del Carmen və Barbados kimi yerlərində otel menecerləri artıq çimərliklərini təmizləmək üçün hər mövsüm milyonlarla dollar ayırırlar. Floridada, 1991-ci ildə baş verən yosun çiçəklənməsi hətta bir nüvə enerji stansiyasının soyutma sistemini tıxayaraq müvəqqəti bağlanmasına səbəb olmuşdu. Yosun çürüdükcə, çürük yumurta qoxusu verən və tənəffüs yolları üçün risk yaradan hidrogen sulfid qazını buraxır. Boğucu görüntülər və nəhəng həcm ilə birlikdə, bu çiçəklənmə hazırda turistləri uzaqlaşdırır və onlarla sahil icmasının dolanışıqlarını yenidən formalaşdırır.

24 saat