Avropaya yüzillik quraqlıq təhdidi: Atlantik cərəyanı çökə bilər

AMOC-un Çöküşü Cənubi Avropanın Yaylarını Dözülməz Edə Bilər

Yeni bir araşdırmaya görə, Atlantik Meridional Dövran Sirkulyasiyası (AMOC) sisteminin çökəcəyi təqdirdə, Cənubi Avropanın onsuz da çox quru keçən yayları növbəti 1000 il ərzində daha da kəskinləşə bilər. Bu, bölgədə ifrat quraqlıqlar və daha uzun quru mövsümləri ilə nəticələnəcək. Tədqiqatçılar ilk dəfə olaraq Avropanın yay yağıntılarına AMOC-un müxtəlif iqlim ssenariləri altında çöküşünün necə təsir edəcəyini müqayisə ediblər. AMOC, Atlantik okeanında cərəyan edən əsas okean sistemi olub, istiliyi Cənub Yarımkürəsindən Şimal Yarımkürəsinə daşıyır və qlobal iqlimin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Elm adamları daha əvvəl xəbərdarlıq etmişdilər ki, insan fəaliyyəti ilə əlaqəli iqlim dəyişikliyi bu nəhəng cərəyan sistemini zəiflədir və onu iqlim sistemindəki kritik "dönüş nöqtələrinə" doğru itələyə bilər. Niderlandın Utrecht Universitetində dəniz və atmosfer elmləri üzrə postdoktorant tədqiqatçısı və yeni məqalənin baş müəllifi René van Westen bildirib ki, AMOC əslində qlobal iqlim sistemimizi formalaşdırır. Bu cərəyanlar Şimal-Qərbi Avropanın eyni enlikdə yerləşən Cənubi Kanadaya nisbətən daha mülayim iqlimə sahib olmasının səbəbidir. AMOC-un çökməsi Avropada qış temperaturlarının xeyli soyumasına səbəb ola bilər. Lakin AMOC qitəyə çox miqdarda rütubət də gətirir. Van Westen qeyd edib ki, "Avropanın iqlimi həm temperaturdan, həm də yağıntılardan təsirlənir".

AMOC Çöküşünün Simulyasiya Nəticələri

Yeni araşdırmada tədqiqatçılar 1000 ildən artıq davam edən səkkiz simulyasiya keçiriblər. Dörd simulyasiya sənaye dövrü əvvəlki istixana qazı səviyyələrini təqlid etsə də, dünya artıq bu atmosfer karbon səviyyələrini ötdüyü üçün bu ssenarilər nəzəri idi. Qalan dörd simulyasiyadan ikisi, bəşəriyyətin karbon emissiyalarının bu əsrin ortalarında pik həddə çataraq daha sonra azalmağa başladığı (RCP4.5 kimi tanınır) və Atlantik okeanına az və ya çox miqdarda şirin su axdığı təqdirdə yağıntılara nə olacağını araşdırdı. Böyük miqdarda şirin su okeana axdıqda (məsələn, buzlaqların əriməsi nəticəsində), suyun duzluluğu, sıxlığı və enerjini necə nəql etdiyi dəyişir. RCP4.5 modellərində böyük miqdarda şirin su sonda AMOC-u çökməyə məcbur etdi, lakin şirin suyun miqdarı az olduqda o bərpa olundu. Son iki simulyasiya isə yüksək emissiya ssenarisini modelləşdirdi; burada karbon emissiyaları indiki səviyyədən üç dəfə yüksək idi (RCP8.5 kimi tanınır). Bu ssenaridə AMOC hər iki şirin su variantında da çökdü. Van Westen, səkkiz ssenarinin ən realistikinin iki RCP4.5 variantı olduğunu bildirdi. O qeyd edib ki, "iqlim dəyişikliyi şəraitində buxarlanma artır və quru fəsli daha da quraq olur. Bunun üzərinə AMOC-un çöküşünü əlavə etsəniz, daha çox quraqlıq ekstremalları ilə qarşılaşacaqsınız".

Quraqlığın Regional Təsirləri və Ekspert Xəbərdarlıqları

Bütün Avropa üzrə quru mövsümün intensivliyi (torpaqdan buxarlanan suyun miqdarı ilə yağıntının miqdarı arasındakı fərq) AMOC hələ də fəaliyyət göstərən RCP4.5 ssenarisində 8% artır. Lakin o çökərsə, bu intensivlik 28% artır. Şimali və Cənubi Avropa arasında da əhəmiyyətli ziddiyyətlər mövcuddur. Məsələn, İsveçdə quru mövsüm AMOC ilə 54%, AMOC olmadan isə 72% artır. Onsuz da ifrat quraqlıq ilə mübarizə aparan İspaniya, AMOC ilə quru mövsümün 40%, AMOC olmadan isə 60% artdığını görəcək. Bu müxtəlif ssenarilər qlobal temperaturların sürətlə artdığı indiki vəziyyətdən fərqli olaraq, sabit iqlimləri əks etdirir. Van Westen bildirib ki, "biz AMOC-un müxtəlif vəziyyətlərində orta reaksiyaların nə olduğunu araşdırırıq". Almaniyanın Leypsiq Universitetinin iqlim alimi Karsten Haustein, gələcək iqlimlərin sabit vəziyyətinin təhlilini müsbət qarşılayıb. O qeyd edib ki, "bu simulyasiyaların gözəlliyi odur ki, onlar hər şey dəyişdikdən yüz illər sonrakı vəziyyətə baxırlar. Növbəti 50 və ya 100 ildə daha quraq şəraitlə üzləşməyimiz o demək deyil ki, ssenaridən asılı olaraq bu, əbədi olaraq belə qalacaq". O əlavə edib ki, stabil şəraitin uzunmüddətli görünüşü bu məqaləni "çox maraqlı və cəlbedici edir, çünki bizə daha çox işləmək üçün material verir". Lakin tədqiqatda iştirak etməyən Böyük Britaniyanın Reading Universitetində Milli Atmosfer Elmləri Mərkəzinin iqlim elmləri professoru Con Robson, araşdırmanın nəzəri nəticələrini gələcək iqlimləri proqnozlaşdırmaq üçün istifadə etməyə qarşı xəbərdarlıq edib. O, "AMOC-u bu modeldə "çökməyə" məcbur etmək üçün müəlliflərin Şimali Atlantikaya böyük miqdarda əlavə şirin su əlavə etmələri lazımdır [və] bu realistik deyil" dedi. "Lakin bu, AMOC-un "çökməsi" kimi olduqca ifrat ssenaridə nələrin mümkün ola biləcəyinə dair bir xəbərdarlıq kimi qəbul edilə bilər". Almaniyadakı Potsdam İqlim Təsiri Araşdırmaları İnstitutunun Yer Sistemi Analizi üzrə tədqiqat departamentinin həmsədri Stefan Rahmstorf, tədqiqatda iştirak etməsə də, ümumi mesajın aydın olduğunu bildirib. O qeyd edib ki, "qlobal istiləşmə səbəbindən hər halda gözlənilən artan quraqlıq problemləri, AMOC-un əsaslı şəkildə zəifləməsi ilə daha da pisləşəcək və sonuncu getdikcə daha real görünür". Rahmstorf əlavə edib ki, "AMOC dayansa, bunun ən azı min il davam edəcək nəticələri olacaq — bu, bugünkü qərar qəbul edənlər üçün böyük bir məsuliyyətdir."

24 saat